نشست نقد و بررسی کتاب دانش در مصاف برگزار شد/ نگاهی به تاریخ شفاهی حضورجهاددانشگاهی در دوران دفاع مقدس

به گزارش روابط عمومی سازمان ترویج مطالعه و نشر جهاددانشگاهی، نشست نقد و بررسی کتاب دانش در مصاف دوشنبه، ۲۳ مهرماه با حضور حجت‌الاسلام سعید فخرزاده، خسرو قبادی و سیدحمیدرضا رئوف، نویسنده کتاب در محل مرکز فرهنگی دکتر کاظمی آشتیانی سازمان جهاددانشگاهی دانشگاه تهران برگزار شد.

کتاب «دانش در مصاف» در بردارنده روایت‌هایی از حضور و خدمات علمی و فرهنگی جهاددانشگاهی در هشت سال دفاع مقدس است. روایت‌های موجود در این اثر می‌تواند تصویری روشن از جایگاه و نقش دانش، دانشگاه و جهاد دانشگاهی در جنگ تحمیلی را در اذهان مخاطبان ترسیم کند.

در ابتدای این نشست، حامد علی‌اکبرزاده، مشاور و دستیار معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی طی سخنانی ضمن عرض تسلیت به مناسبت ایام وفات حضرت فاطمه معصومه (س) بیان کرد: در ابتدای برنامه یاد شهدای انقلاب اسلامی، شهدای دفاع مقدس، شهدای مقاومت به ویژه شهید سیدحسن نصرالله را گرامی داشته و از خدای متعال خواستاریم که روح همه شهدا را میهمان و دعاگوی ما بر سر خوان پرکرامت حضرت اباعبدالله (ع) قرار دهد.
وی گفت: جهاددانشگاهی ۱۶ مردادماه سال ۱۳۵۹ تأسیس شده و به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی از معدود رویش‌های اصلی خود انقلاب اسلامی است. این نهاد انقلابی خدمات فراوانی را به ویژه در حوزه علم و فرهنگ برای انقلاب اسلامی داشته، منتهی این خدمات آن‌گونه که باید و شاید جمع نشده تا در اختیار مردم به ویژه نسل جوان قرار گیرد و به تقویت روحیه خودباوری آن‌ها کمک کند.

وی بیان کرد: از حدود چهار سال پیش پروژه تاریخ شفاهی جهاددانشگاهی را راه‌اندازی کردیم و تاکنون پنج جلد از این تاریخ شفاهی به چاپ رسیده و مجموعه نشر جهاددانشگاهی از محل درآمد‌های خود زمینه‌ای را برای چاپ این آثار فراهم کرده است.

علی‌اکبرزاده تصریح کرد: خدمات جهاددانشگاهی بسیار بیشتر از کتاب دانش در مصاف بوده است و امیدواریم در آینده بتوانیم خیلی بهتر خدمات جهاددانشگاهی را منتشر کرده و در اختیار جامعه قرار دهیم. در هفته پژوهش نیز یکی از دستاورد‌های جهاددانشگاهی منتشر خواهد شد که با تلاش دکتر نصر اصفهانی تهیه و تنظیم شده است.

در ادامه، علیرضا کلانتر مهرجردی، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی نیز در سخنانی اظهار کرد: اگر تاریخ تولد جهاددانشگاهی را مرور کنیم، مشاهده می‌کنیم که جهاددانشگاهی برای این تأسیس شد تا فضای حاکم بر دانشگاه‌ها را به سمت صلاح و بهبود تغییر دهد. چند صباحی از تأسیس این نهاد انقلابی نگذشت که اتفاق دیگری رخ داد و کشور ما مورد طمع و تهاجم دیگران قرار گرفت.

وی افزود: جهاددانشگاهی در حین اینکه باید به مأموریت دانشگاهی خود می‌پرداخت با بحث جنگ نیز مواجه شد. جهاددانشگاهی در این حوزه نیز مسئولیت خطیری داشت و در حوزه‌های کادرسازی، ثبت نام رزمندگان و ... ورود کرد که در این زمینه نیز در صحنه میدان و پشت میدان به خوبی عمل کرد. در دوران جنگ تحمیلی جهاددانشگاهی باید شبکه دانشجویی را برای تأمل و تفکر در حوزه میدان جنگ و پیش‌برد آن آماده می‌کرد. علی‌رغم بسیاری از کتاب‌هایی که در رابطه با دفاع مقدس چاپ شده، هنوز قصه‌های جنگ به صورت کامل به روی کاغذ نیامده و بسیاری از نقاط مختلف دفاع مقدس ثبت نشده است.

کلانتر مهرجردی بیان کرد: در سازمان ترویج مطالعه و نشر جهاددانشگاهی در خدمت بزرگوارانی هستیم که قصد دارند تا تاریخ شفاهی دوران دفاع مقدس را بیان کنند. هر چقدر جلسات نقد و بررسی کتب ویژه دفاع مقدس بیشتر برگزار شود، زمینه برای فهم و درک عمیق‌تر فعالیت‌های نهاد‌های مختلف به ویژه جهاددانشگاهی در آن دوران فراهم می‌شود.

در ادامه، سیدحمیدرضا رئوف، نویسنده کتاب دانش در مصاف نیز در سخنانی بیان کرد: از اواسط دهه ۹۰ در محافل تاریخ شفاهی کشور مسئله‌ای در رابطه با کارنامه عملکرد سازمان‌ها در دوران دفاع مقدس به صورت جدی مطرح شد. ذیل این عنوان کلان بود که متوجه شدیم جهاددانشگاهی تاکنون در این زمینه به فعالیت‌های خود در دوران دفاع مقدس نپرداخته است. 

وی افزود: در این زمان بود که طرح پژوهشی نقش جهاددانشگاهی در دوران دفاع مقدس در دستور کار قرار گرفت. کتاب دانش در مصاف بخشی از خروجی این طرح پژوهشی است. پروژه‌های تاریخ شفاهی را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد. پروژه‌هایی که از داده‌های شفاهی استفاده کرده و پروژه‌هایی که از این داده‌ها استفاده نمی‌کنند.

رئوف تصریح کرد: کتاب دانش در مصاف جزو دسته اول این پروژه‌ها است و در بخشی از آن از داده‌ها و در بخش دیگر از مصاحبه‌هایی که با اعضای جهاددانشگاهی در دوران دفاع مقدس انجام شده، استفاده شده است. انتشار این داده‌ها باعث می‌شود تا زمینه و موضوعات تاریخی جدید ایجاد شود.

وی اظهار کرد: در کتاب دانش در مصاف راوی کتاب را روایت کرده و با توجه به مصاحبه‌های انجام شده تیتربندی و مستندسازی کرده است. در نهایت این طرح پژوهشی به کتاب تبدیل شده و پژوهشگران می‌توانند به خوبی از داده‌های آن استفاده کنند. البته داده‌های تاریخ شفاهی و اقوال باید مستند شده و در پژوهش‌های بعدی مورد استفاده قرار گیرند.

رئوف تصریح کرد: با انتشار این کتاب در قدم اول دغدغه ما گسترش نشر فعالیت‌های جهاددانشگاهی در دفاع مقدس بود و فقط داده‌های ۱۰ واحد جهاددانشگاهی مورد بررسی و ارائه قرار گرفت و امیدواریم این پروژه در آینده نیز تداوم یافته و استمرار داشته باشد و برگ‌های بیشتری از تاریخ فعالیت‌های جهاددانشگاهی در دوران دفاع مقدس مشخص و نگاشته شود.

در ادامه، خسرو قبادی، استاد دانشگاه نیز در سخنانی به نقد و بررسی کتاب دانش در مصاف پرداخت و اظهار کرد: دایره‌المعارف جنگ از سال‌های دهه ۷۰ آغاز شده بود و در ادامه نیز دولت به فکر جمع‌آوری گزارش‌هایی از عملکرد نهاد‌های مختلف در دوران دفاع مقدس افتاد؛ لذا قرار شد برخی از گزارش‌ها در این زمینه با همکاری جهاددانشگاهی از گزارش‌های زمختی که مخاطب‌پسند نبود به گزارش‌های عامه پسند تبدیل شود.

وی بیان کرد: در ادامه به نقش خود جهاددانشگاهی در دفاع مقدس توجه شد؛ چراکه ابتدا ذیل فعالیت‌های وزارت علوم، یک صفحه به جهاددانشگاهی اختصاص داده شده بود. خوشبختانه ابتدا به همت پژوهشگاه جهاددانشگاهی پژوهشی قابل قبول در این زمینه انجام شده و نتیجه این پژوهش‌ها کتاب دانش در مصاف بود.

در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین سعید فخرزاده، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه تاریخ شفاهی دفاع مقدس نیز در سخنانی اظهار کرد: زمانی که طرح پژوهشی نقش جهاددانشگاهی در دوران دفاع مقدس مطرح شد، بنده به شخصه فکر نمی‌کردم که جهاد چنین نقش گسترده‌ای در دفاع مقدس داشته باشد.

وی گفت: مورخان اعتقاد دارند که تاریخ هویت یک جامعه را شکل می‌دهد. گاهی اوقات بحران‌هایی که در جامعه ایجاد می‌شود، مربوط به این است که موفق نشدیم هویت واقعی جامعه را به نسل جوان ارائه دهیم. متأسفانه باید گفت که در انتقال فرهنگ دفاع مقدس و هویت اصلی آن به جامعه نیز کوتاهی کرده‌ایم.

فخرزاده تصریح کرد: ما در جنگ هزاران تانک و هواپیما و ادوات و نیروی انسانی فراوانی را از دست دادیم، اما حتی پول یک تانک برای ثبت خاطرات جنگ مصرف نشد؛ لذا فقر شدیدی در زمینه ثبت تاریخ دفاع مقدس وجود دارد. کتاب دانش در مصاف، تاریخ شفاهی جهاددانشگاهی در دفاع مقدس است. در حوزه تاریخ با یک منبع شامل اسناد و مدارک مواجه هستیم. در تاریخ‌نگاری مکتوب مورخان منتظر این هستند تا اسناد و مدارک به دست آن‌ها برسد. در جهان امروز که حوادث به سرعت پیش می‌رود، روایتگری در دنیا برای ذهنیت‌سازی و نگرش افراد به عنوان ابزار مهم استفاده می‌شود.
وی افزود: مورخان برای مواجهه با این دنیای پر از اطلاعات برای کسب اطلاعات تازه و جدید از وقایع باید به سراغ تاریخ شفاهی بروند. البته بیان تاریخ شفاهی نیز شرایطی دارد که باید به صورت کامل رعایت شود. رعایت امانت در بیان خاطرات یکی از شرایط بسیار مهم در ارائه تاریخ شفاهی است که باید به دقت اجرایی شود. 

فخرزاده اظهار کرد: محققان برای اینکه بتوانند ذهنیت‌های مختلف تاریخ شفاهی را راستی‌انگاری کنند، باید تحقیقات اولیه داشته باشند تا بتوانند اطلاعات شفاهی را راستی‌آزمایی و مستندسازی کنند. موضوع اصلی تاریخ شفاهی خاطرات افراد است. البته خاطره در تعریف انسان‌ها نسبی است، اما تاریخ‌نگار به دنبال جزئیات یک پدیده است و باید تمامی جزئیات را به دست آورد.

وی ادامه داد: آنچه از حوادث و وقایع که در ذهن انسان در اثر ارتباط با پدید‌ه‌های مخالف شکل می‌گیرد، خاطرات را شکل می‌دهند و در ارائه تاریخ شفاهی برای تاریخ‌نگاران بسیار مهم است. یکی از ویژگی‌های تاریخ شفاهی این است که ارتباط پدیده با انسان را به خوبی بیان می‌کند.
فخرزاده تصریح کرد: زحمتی که در رابطه با انتشار کتاب دانش در مصاف کشیده شده، اولین گام برای انعکاس فعالیت‌های جهاددانشگاهی در دوران دفاع مقدس است. داده‌های بسیار خوبی در این کتاب ارائه شده که می‌توان از آن برای آینده استفاده کرده و کتاب‌های فراوانی از همین اطلاعات تولید شود.

وی اظهار کرد: البته این تحقیق باید انجام و تاریخ فعالیت‌های جهادی در دوران دفاع مقدس تهیه می‌شد. امروز مجموعه حوزه هنری کاملاً آماده است تا بتوانیم تاریخ فعالیت‌های جهاددانشگاهی در دوران دفاع مقدس را تدوین و تنظیم کنیم.

در ادامه، خسرو قبادی، استاد دانشگاه نیز در سخنانی بیان کرد: نقد‌هایی که ارائه می‌شود، برای این است که کار در آینده به شکل بهتری به جامعه ارائه شود. یکی از نکات مربوط به این کتاب، عنوان کتاب است که به نظر بنده آنچنان که باید و شاید جذاب نیست و می‌توان عناوین بهتری برای کتاب در نظر گرفت. نکته بعدی اینکه زیرعنوان‌های کتاب دانش در مصاف سازمان‌های مختلف جهاددانشگاهی هستند و مصاحبه‌های این واحد‌های جهاددانشگاهی باید به گونه‌ای انجام می‌شد که پراکنده نبوده و ساختار منسجمی داشته باشند. 

قبادی تصریح کرد: روایت‌های این کتاب نیز جامع نیستند به این معنا که برخی واحد‌های جهاددانشگاهی اصلاً در این پژوهش نیامده‌اند و باید در آینده بدان پرداخته شود. در برخی واحد‌ها نیز که این پروژه انجام شده، مصاحبه‌ها کامل و جامع نیستند. پیشنهاد می‌شود در آینده تاریخ خلق کنیم تا نقش جهاد در حوزه‌های مختلف جنگ مشخص شود.

قبادی گفت: امروز باید به نقش جهاددانشگاهی در حوزه‌های مختلف پژوهشی دوران دفاع مقدس پرداخته و تاریخ شفاهی این موضوع تهیه شود. جهاددانشگاهی به ویژه در حوزه جنگ روانی برنامه‌های خوبی در دوران دفاع مقدس اجرا کرد که می‌توان به خوبی به آن‌ها پرداخت و تاریخ شفاهی آن نیز تهیه شود.