دستیابی جهاددانشگاهی به مدل سنجش بومی توسعه اجتماعی در ایران/طراحی و راه‌اندازی سامانه پایش و پویش توسعه اجتماعی

دکتر زهره شهبازی عضو هیات علمی گروه توسعه اجتماعی جهاددانشگاهی و مدیر پروژه بررسی وضعیت شاخص‌های توسعه اجتماعی در ایران به مناسبت فرارسیدن چهل و چهارمین سالگرد تشکیل جهاددانشگاهی در گفت و گو با روابط عمومی این نهاد، اظهار کرد: در حوزه توسعه اجتماعی در ایران مساله این است که این مفهوم دچار تقلیل‌گرایی مفهومی و نظری و در گفتمان توسعه ایرانی ( نظام برنامه ریزی و توسعه، نظام آکادمیک) دچار پسماندگی است؛ در قالب توسعه اقتصادی، رفاه اجتماعی کلاسیک و حتی جامعه‌شناسی توسعه تعریف می‌شود، به مباحث هستی‌شناختی و تاریخی آن بی‌توجهی می‌شود، تعریف قابل اجماعی از آن در ایران وجود ندارد و این امر مانعی برای تجزیه آن به فعالیت‌های عملی و اجرایی است.

وی افزود: همچنین شاخص‌های معرف آن در ایران دقیق، یکپارچه و عملیاتی نشده است. وجود این زمینه و بستر در حوزه توسعه اجتماعی باعث شده است که حوزه اقدام برای آن در ایران فاقد استراتژی هماهنگ و منسجم ‌باشد؛ به عبارت دیگر نبود چارچوب مفهومی/ روشی جامع برای فهم و شناخت از آن باعث شده مداخلات، بدون شناخت از وضعیت موجود، عدم توجه به تفاوت مناطق و اخذ رویکرد مشخص و منسجم انجام شود، مفصل‌بندی‌های گمراه‌کننده به واسطه عدم توجه به ریشه‌های هنجاری و ایدئولوژیک رویکردهای سه‌گانه در توسعه اجتماعی (پوپولیستی، دولت‌گرا و بازارمحور) موجب ناکارآمدی اقدامات و مداخلات شود و عدم تعامل بین نظام برنامه­ریزی راهبردی در این حوزه در سطح استان­ها با برنامه­های کلان کشور به تاخیر در اولویت‌های توسعه اجتماعی در ایران منجر شود.

دکتر شهبازی ادامه داد: از طرف دیگر عدم هم‌آوردسازی بین فعالیت‌ها و فرایندهای سازمان‌ها و نهادی‌های متعدد موجود، به اختلال نهادی و کارکردی در این حوزه انجامیده است. از آنجایی‌که جهاددانشگاهی به عنوان نهاد پیشرو در عرصه‌های علمی و پژوهشی مختلف نقش آفرینی می‌کند در این حوزه نیز دست به عمل زده و گروه پژوهشی توسعه اجتماعی با تمرکز بر این مساله به مطالعه و پژوهش منسجم و هدفند در این حوزه پرداخته و توانسته طی فعالیت پژوهشی خود در بازه زمانی تقریبا ده ساله با دستیابی به مدل سنجش بومی توسعه اجتماعی در ایران به سنجش و ارزیابی شاخص‌های معرف آن در سطح 31 استان‌ و  457 شهرستان‌ کشور بپردازد و به این ترتیب با شاخص‌ها و استانداردهای دقیق، ضمن این‌که تصویر روشنی از وضعیت موجود توسعه اجتماعی ایران را ترسیم نموده، بستر را برای دستیابی به نقشه جامع توسعه اجتماعی ایران فراهم کرده که مداخلات و اقدامات بر پایه استراتژی‌های علمی و مبتنی بر وضع موجود برای بهبود وضعیت نقاط مختلف کشور برنامه‌ریزی شود.

مدیر پروژه بررسی وضعیت شاخص‌های توسعه اجتماعی در ایران تصریح کرد: در واقع جهاددانشگاهی با اجرای این برنامه پژوهشی از طریق کمک به اصلاح روند سیاست­گذاری اجتماعی و تقویت سطح مداخلات مشارکتی و زمینه‌مند باعث ارتقاء سطح کارآمدی نهادی کشور خصوصا در حوزه توسعه اجتماعی می شود.

وی در ادامه بیان کرد: در واقع با اجرای فاز اول این پژوهش وضعیت موجود و دلایل اصلی به وجود آورنده مسایل و چالش­های مناطق مختلف پیرامون شاخص­های توسعه اجتماعی به همراه تبیین چرایی آنها به دست آمده، این که دقیقا کدام مشکلات در مناطق مورد مطالعه جهت بهبود وضعیت اجتماعی با فوریت و اولویت باید رفع شود. در حال حاضر قرار است که این نتایج در فاز بعدی پژوهش بکار گرفته ­شود تا استراتژی­های اقدام توسعه اجتماعی هر منطقه با تاکید بر تحلیل شرایط با فتاری تدوین شود و با برنامه­ریزی، همه ابزارهای لازم چگونگی رفع مشکلات مشخص، نقشه راهی برای تصمیم­گیرندگان و همه گروه­های ذی­نفع به دست ­آید؛ چون مدل به دست آمده برای سنجش توسعه اجتماعی در ایران با اطمینان بالا قابلیت اجرایی شدن داشته و تثبیت عملکرد مطلوب دارد، از طرف دیگر توان شناسایی و مدیریت عوامل و مشکلات گوناگون، خطرات احتمالی، شرایط نهادی نامطلوب، تحولات سیاسی، بلایای طبیعی و... که کیفیت انجام مداخلات را دستخوش تغییر می­کند را نیز دارد، امکان دستیابی به فناوری در این عرصه طبق برنامه‌ریزی‌ها فراهم است.

دکتر شهبازی تصریح کرد: در همین راستا طراحی و راه‌اندازی سامانه پایش و پویش توسعه اجتماعی مدنظر است که به دلیل تطبیق خدمات حاصل از این پروژه با نیازهای جامعه و بومی­سازی که اتفاق خواهد افتاد، نوعی برندسازی در این حوزه برای جهاددانشگاهی انجام می­شود که علاوه بر سود، منفعت جامعه را نیز در پی خواهد داشت. به این ترتیب جهاددانشگاهی می­تواند انحصار فروش خدمات پژوهشی این حوزه را در بازارهای موجود در اختیار بگیرد.  

وی در رابطه با مشکلات و موانعی پیشروی به سرانجام رسیدن اجرای این طرح گفت: موانع و مشکلات را می‌توان در چند سطح «رویکرد تمرکزگرا و سلسله‌مراتبی مدیریت و سیاست‌گذاری اجتماعی در کشور»، «تغییر و تحولات در سطوح کلان مدیریتی و نداشتن استراتژی واحد»، «تغییر رویه‌ها در سطوح برنامه‌ریزی و مدیریت جهاد دانشگاهی»، «تنوع و گستردگی مناطق مختلف کشور و پیچیدگی اجرای پروژه در آنها» و «کمبود منابع مالی» دسته بندی کرد.

مدیر پروژه بررسی وضعیت شاخص‌های توسعه اجتماعی در ایران اظهار کرد: این گروه پژوهشی در اخذ راهکارها برای عبور از مشکلات ضمن توجه به انجام با کیفیت فعالیت‌های پژوهشی خود و ایجاد احساس نیاز در ذی‌نفعان اصلی در تلاش است برای رفع این موانع و مشکلات با توجه به ماهیت پروژه، اجرای آن ‌را از طریق سطوح فرادستی مدیریتی پیگیری کند.

دکتر شهبازی با بیان این که یکی از مهم‌ترین الزامات و پایه‌های تحقق این مهم، تغییر ذهنیت‌ها و روال‌های موجود و باوراندن این نکته است که دانش بزرگ‌ترین سرمایه و دارایی هر جامعه است و منبع اصلی این سرمایه، افراد آن هستند، گفت: هنگامی‌که دانش از درون ذهن افراد خارج شده و در چرخه توزیع و انتشار قرار گیرد، قدرت‌زا می‌شود و همه ابعاد جامعه را متأثر می‌کند که ماهیت پویا، منعطف و شبکه‌ای جهاددانشگاهی به طور ذاتی این امکان را دارد تا با نقش‌آفرینی در تغییر این روال‌ها در جامعه با ایمان، امید و اعتماد به جوانان بستر اشتغال‌زایی آنان و نیروهای انسانی متخصص درون خود را به گونه‌ای فراهم کند تا در یک محیط پویا و رقابت‌پذیر این مهم ممکن شود. پیشنهاد می‌شود برای الگوسازی موثر، الگوی علمی و زمینه‌مند آن‌ به وسیله انجام طرح پژوهشی به دست آید.

وی در پایان گفت: اساسا تحقق اهداف عالیه کشور بدون مشارکت دادن واقعی جوانان مؤمن، عالم و انقلابی در تمامی سطوح سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی و اداره کشور امری ناممکن است.