مهم‌ ترین دلیل تشکیل جهاددانشگاهی کمک به رفع عقب‌ماندگی‌های علمی و فناورانه کشور است/ فعالیت این نهاد به‌عنوان یکی از بازوهای قوی کمکی دولت

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، دکتر حمیدرضا طیبی عضو هیات امنای جهاددانشگاهی که سابقه 13 ساله ریاست جهاددانشگاهی را در کارنامه خود دارد، در آستانه چهل و چهارمین سالگرد تشکیل جهاددانشگاهی در پاسخ به سؤالی در رابطه با چیستی جهاد و اینکه چه دستاوردی تا حالا داشته و قرار بود به کجا برسد؟ گفت: برداشت من و بسیاری از افراد علاقه‌مند به پیشرفت و توسعه ایران و یا ناراحت از عقب‌ماندگی کشور این بود که غرب با اتکا به توسعه علمی و فناورانه به اقتدار دفاعی و یا جنگی و اقتدار اقتصادی رسیده بود و طبیعی است که خواستار حفظ این اقتدار در خودش باشد.  پز طرفداری از آزادی پس از دوران استعمار نیز باعث شده که به شکلی جدید این سیادت و آقائی را در دنیا حفظ کند که راه آن نیز از کنترل جریان توسعه علم و فناوری در دست خودش می‌گذشت.

وی بابیان اینکه به همین منظور جذب نخبگان سایر کشورها و تلاش برای گماردن حاکمان وابسته در دستور کار آنها قرار گرفت تا حتی هر حرکت اصلاح‌طلبانه در کشورهای علاقه‌مند به توسعه در کنترل آنها قرار گیرد ادامه داد: به‌عنوان‌مثال در کشور خودمان وقتی عده‌ای از متخصصان وطن‌پرست مسئولیت برخی از وزارتخانه‌ها و سازمان‌های کلیدی را در دهه ۴۰ بر عهده گرفتند و منشا خدمات ارزنده‌ای در توسعه اقتصادی و پیشرفت کشور شدند، همین حاکمان وابسته جلوی حرکت آنها را گرفتند.

جهاددانشگاهی گامی برای کمک به رفع عقب‌ماندگی‌های علمی و فناورانه کشور

عضو هیات امنای جهاددانشگاهی با اشاره به این‌که مجموعه حوادث پیش‌آمده منجر به پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) شد ادامه داد: در این شرایط هم‌سطح توقع مردم را از پیشرفت و توسعه کشور توسط نیروهای انقلاب بالا برد و هم یک روح خودباوری (به‌ویژه با بیانات و نفس گرم امام خمینی(ره)) در نیروهای جوان انقلابی علاقه‌مند به پیشرفت و توسعه ایران جهت رفع عقب‌ماندگی‌ها در کشور منتظر ایجاد فرصتی برای تحقق آرمان‌های خود بودند ایجاد کرد.

وی بابیان اینکه ایجاد جهاد سازندگی یک حرکت انقلابی در کمک به محرومیت‌زدایی توسط بخشی از همین جوان‌ها بود افزود: اما کمک به رفع عقب‌ماندگی‌های علمی و فناورانه، ساختار و سازمان دیگری را می‌طلبید؛ به همین خاطر بعد از تشکیل جهاد سازندگی در دو دانشگاه صنعتی کشور یعنی دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه علم و صنعت ایران توسط همین جوان‌ها دفاتری به نام جهاد سازندگی صنایع ایجاد شد.

دکتر طیبی افزود: نارضایتی امام (ره) از تولیدکننده نبودن دانشگاه‌های ما در حوزه علم و فناوری و اینکه دانشگاه‌ها به پایگاه برخی نیروهای ضدانقلاب اسلامی تبدیل‌شده بودند، منجر به ایجاد حرکتی به نام انقلاب فرهنگی و بسته شدن دانشگاه‌ها تا فرصت ساماندهی و برنامه‌ریزی جدید شد.

وی ادامه داد: خلا ایجاد شده در دانشگاه‌ها فرصتی برای ایجاد یک ساختار انقلابی جدید برای کار در دو حوزه توسعه فرهنگی و توسعه علمی و فناورانه به‌عنوان دو عامل اصلی پیشرفت و توسعه کشور ایجاد کرد و نهاد جدید با نام با مسمای جهاددانشگاهی در ۱۶ مرداد ۱۳۵۹ تاسیس شد که به‌جا بودن ایجاد این نهاد در ظرف زمانی ابتدای انقلاب و درست و دلچسب بودن دو هدف و مأموریت انتخاب‌شده برای آن باعث شد که به‌سرعت در تمام دانشگاه‌های دولتی وقت و احداث‌شده در بعد از انقلاب توسعه یابد.

اجرای پروژه‌های فناورانه جهاددانشگاهی بر اساس نیاز کشور

رییس اسبق جهاددانشگاهی بابیان این‌که تمام واحدهای جهاددانشگاهی در سراسر کشور تلاش می‌کردند تا براساس شناخت خود از نیاز کشور چه در حوزه فناورانه و چه حوزه فرهنگی اقداماتی را انجام دهند، گفت: در یک حرکت خوب مدیریتی ستاد مرکزی و یا دفتر مرکزی جهاددانشگاهی اقدام به یک تقسیم‌کار ملی بین واحدهای مختلف جهاددانشگاهی جهت پرهیز از موازی کاری کرد. 

وی افزود: در یک ساختار سازی درست گروه‌های پژوهشی جهت انجام تحقیقات کاربردی و تولید فناوری تاسیس و برای تجاری‌سازی و ارایه این فناوری‌ها به جامعه و صنعت در حوزه‌های مختلف فنی و مهندسی، پزشکی، کشاورزی، علوم انسانی و اجتماعی و هنر مراکز خدمات تخصصی تشکیل شد.

دکتر طیبی با اشاره به اینکه از تمام گروه‌های پژوهشی نیز خواسته شد که برای خود یک هدف مهم فناورانه در نظر گرفته و برای رسیدن به هدف چند پروژه مرتبط و مستقل تعریف کنند که خود نتایج این پروژه‌ها به‌صورت مستقل نیز عمدتاً برای جامع و صنعت مفید باشند عنوان کرد: اما مشکل بزرگ این بود که نظام اجرایی جوان انقلابی کشور از این حرکت دانش‌بنیان فرهنگی و علمی و فناورانه و اهمیت و ضرورت پرداختن و حمایت از آن به‌شدت فاصله داشت و یا بهتر بگویم اهمیت و ضرورت آن را درک نمی‌کرد. البته ناامنی‌های ایجاد شده توسط ضدانقلاب در شروع انقلاب و جنگ تحمیلی، تحریم ظالمانه اعمال‌شده بر کشور و بدتر از همه دوقطبی و سیاست زده شدن مفرط جناح‌های سیاسی کشور که اصولاً نتوانسته و یا نخواستند روی مصالح ملی کشور به توافق برسند امکان تحقق برنامه‌ریزی جامع درازمدت جهت رسیدن به اهداف انقلاب را از کشور سلب نمود و به‌صورت طبیعی در چنین شرایطی نگهداشت نهادی برنامه‌ریز برای پیشرفت کشور محقق نشد. درنتیجه اهدافی که در قالب سند چشم‌انداز نظام در افق ۱۴۰۴ شکل‌گرفته بود، غالباً تحقق نیافت.

حرکت جهاددانشگاهی در مرز علم

عضو هیات امنای جهاددانشگاهی ادامه داد: اما روحیه انقلابی در کنار فضای نخبه‌گرایی آن باعث شد که علی‌رغم نداشتن بودجه و جایگاه، اغلب واحدهای جهاددانشگاهی علاوه بر تمامی مأموریت‌های در نظر گرفته‌شده برای آنها خودشان نیازهای علمی، فناورانه و فرهنگی کشور را شناسایی کرده و با تلاش فراوان و جهادی حاصل از ترکیب سه عنصر ایمان، علم و عمل بتوانند هم در دانش روز و علوم نوپدید در مرز علم حرکت کرده و هم علم را تبدیل به فناوری کرده و در خدمت پیشرفت کشور دربیاورند. 

وی با بیان اینکه در زمینه‌های تولید فناوری‌های موردنیاز روز جامعه و صنعت نیز این حرکت اتفاق افتاد ادامه داد: به‌عنوان‌مثال در حوزه فرهنگی عمده تمرکز بر ساختار سازی‌های مهم فرهنگی موردنیاز جامعه و توسعه علمی و فناورانه قرار گرفت. تاسیس اولین خبرگزاری غیردولتی آن‌هم توسط دانشجویان جوان به نام "ایسنا"، تشکیل سازمان انتشارات جهت کمک به نشر علم، تشکیل مرکز افکارسنجی دانشجویان جهت کمک به اصلاح مسیر برنامه‌ریزی در جامعه، تاسیس خبرگزاری تخصصی قرآنی و چند حرکت شاخص مشابه، الگوسازی‌های موفقی در اثبات توان کشور در تامین نیازهای علمی و فناورانه و حرکت به سوی پیشرفت دانش‌بنیان و تحقق اقتصاد دانش‌بنیان در کنار ساختارسازی‌های فرهنگی موردنیاز بود.
 
وی با اشاره به چند فعالیت شاخص در حوزه توسعه علمی و فناورانه گفت: در حوزه پزشکی کار در حوزه درمان ناباروری، شبیه‌سازی حیوانات در حال انقراض، درمان سرطان پستان و هم‌اکنون در سلول درمانی، ژن‌درمانی و ویروس درمانی مطابق با سطح روز دانش دنیا در حال حرکت است. 

دکتر طیبی  ادامه داد: در حوزه فنی و مهندسی نیز از تولید انواع فرستنده‌های رادیویی موج متوسط و اف ام ساخت آنتن‌های پیشرفته مخابرات تلفن همراه تا ساخت غبارگیرهای بزرگ صنعتی جهت کنترل آلودگی صنایع، ساخت دکل‌های حفاری نفت، مته‌های حفاری، بازوهایی بارگیری نفت و طراحی و ساخت سیستم رانش الکتریکی قطار ملی مترو بخشی از فناوری‌های ارزنده تولیدی این نهاد هستند. در حوزه کشاورزی بومی‌سازی تولید گیاهان دارویی و تولید انواع داروهای گیاهی، کسب فناوری‌های اصلاح نژاد دام‌های سنگین با سرعتی بسیار مناسب، دانش تکثیر نژاد دام‌های سبک مرغوب و تولید بذور هیبریدی بخش کوچکی از فعالیت‌ها در حوزه کشاورزی هستند.

توسعه علمی و فناورانه و فرهنگی؛ دو هدف استراتژیک جهاددانشگاهی

وی با بیان اینکه جهاددانشگاهی در یک مقطع درست زمانی و با انتخاب دو هدف استراتژیک توسعه علمی و فناورانه و توسعه فرهنگی ایجاد و موفق به الگوسازی‌های بسیار ارزنده‌ای در این دو زمینه شد و این الگوسازی‌ها باعث ایجاد خودباوری در نسل جوان و شروع یک حرکت بزرگ دانش‌بنیانی در کشور شد که ازاین‌جهت باافتخار بیان و اعلان می‌کنیم که جهاددانشگاهی پایه‌گذار موفق حرکت بزرگ دانش‌بنیانی در کشور است. اما اینکه از این حرکت و نتایج آن هنوز درست استفاده نمی‌شود و موفق به تحقق پیشرفت اقتصادی و دانش‌بنیان نشده‌ایم موضوعی دیگری است. ایجاد غرور و عزت ملی در میان مردم، خدمت ارزنده دیگری بود که جهاددانشگاهی انجام داد. البته لازم به تذکر است که جهاددانشگاهی نیز از سیاست زدگی حاکم بر کشور نیز دچار آسیب‌هایی در عملکرد خود شد.

وی در ادامه در رابطه با چگونگی کمک به بقا و حفظ زیست‌بوم و ساختار منحصربه‌فرد جهاددانشگاهی گفت:  در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و یا درحال‌توسعه مثل آلمان، کره جنوبی، تایوان، ترکیه و ده‌ها کشور دیگر که دارای برنامه‌های توسعه با اهداف مشخص هستند، سازمان‌هایی ایجاد شده که همه غیردولتی ولی تحت کنترل دولت هستند و وظیفه اصلی آنها حرکت در لبه فناوری و تجاری‌سازی آنها خارج از ضوابط و قید دولتی بودن است.

دکتر طیبی افزود: به‌عبارت‌دیگر آنها وظیفه رفتن در راه توسعه فناورانه این کشورها را به‌صورت میانبر می‌دانند و عمده نیروهای آنها نیروهای جوان علاقه‌مند به تحقیقات کاربردی و توسعه فناوری‌های جدید هستند. مأموریت دیگر این سازمان‌ها کمک به تولید نسل جدید فناوری‌های صنایع مختلف این کشورها هستند و معمولاً هم تا سقف ۴۰ درصد بودجه این سازمان‌ها توسط دولت تامین شده و بقیه از محل عقد قراردادهای فناورانه با صنعت باید تامین می‌شود.

رییس اسبق جهاددانشگاهی با اشاره به این‌که فرانهوفر در آلمان، کیست در کره جنوبی  و ارتمدی در تایوان نمونه‌هایی از این سازمان‌های موفق هستند، بیان کرد: جهاددانشگاهی باهدف کمک به توسعه و پیشرفت انقلاب اسلامی ایران و تحقق اهداف بلند آن، به‌عنوان یک سازمان توسعه در زمان درست و با اهداف درست تشکیل شد. منتهی مشکل در کشور این بود که برنامه‌های توسعه ما تا مدت زیادی مستقل از یک برنامه جامع درازمدت با یک اهداف چشم‌اندازی تهیه می‌شدند و بیشتر پروژه محور بودند؛یعنی تعدادی پروژه بدون برنامه مدون برای استفاده از توان ملی می‌بایست اجرا می‌شد.

وی افزود:  اولین سند چشم‌انداز نظام در افق ۱۴۰۴ در سال ۱۳۸۲ مورد تصویب قرار گرفت و قرار بود اهداف چشم‌اندازی که بسیار هم خوب تدوین‌شده بود طی ۴ برنامه ۵ ساله یعنی برنامه‌های توسعه چهارم، پنجم، ششم و هفتم در افق ۱۴۰۴ تحقق یابد؛ اما بر اساس ۴۲ سال فعالیت بنده در جهاددانشگاهی که ۱۲ سال توفیق ریاست جهاددانشگاهی علم و صنعت به‌عنوان موفق‌ترین واحد جهاد در حوزه فنی و مهندسی و حدود ۱۳ سال نیز توفیق ریاست جهاددانشگاهی کل کشور را داشتم با صراحت عنوان می‌کنم چون هیچ‌گاه پیشرفت و تحقق اقتصاد دانش‌بنیان مسئله اول کشور نبوده است، وقتی پیشرفت مسئله اول کشور باشد (مثل همین چیزی که ۴۰ سال است در چین اتفاق افتاده و ادامه دارد) چه سیاست خارجی و چه سیاست داخلی ذیل مسئله پیشرفت کشور تصمیم‌گیری می‌شود، لذا مشاهده می‌کنیم که تقریباً هیچ‌کدام از اهداف سند چشم‌انداز نظام در حدود یک سال مانده به پایان آن تحقق‌نیافته است، اما رئیس محترم جمهور جدید به‌شدت روی پیشرفت کشور و حل مشکلات رفاهی مردم تأکیددارند.

مهم‌ترین روش‎‌ها  برای عبور از مشکلات و توسعه تولید ملی و اشتغال

دکتر طیبی با اشاره به اینکه مهم‌ترین روش حل ماندگار مشکلات اقتصادی و معیشتی، توسعه تولید ملی و اشتغال است و رهبر معظم انقلاب هم به‌شدت روی آن تأکیددارند و در مراسم تنفیذ حکم رئیس‌جمهور نیز مجدد بر استفاده از توان ملی در برنامه پیشرفت کشور تأکید نمودند گفت: چه در اجرای برنامه هفتم توسعه و چه با مشخص نمودن پیشران‌های صنعت کشور و تعیین شدن وابستگی‌های فناورانه ما در اجرای برنامه هفتم و توسعه حوزه پیشرانی صنعت، جهاددانشگاهی می‌تواند نقش بسیار ارزنده‌ای در تولید فناوری‌های موردنیاز به‌صورت بومی و پیشرفته و چه در انتقال فناوری از خارج کشور و بومی‌سازی آن و چه فرهنگ‌سازی کارآفرینی و توسعه تولید ملی توسط بخش فرهنگی خود و چه در تربیت نیروی انسانی موردنیاز اجرای برنامه‌های توسعه کشور ایفا نماید و ظرفیت‌های قانونی آن نیز بر اساس هفت مأموریتی که شورای عالی انقلاب فرهنگی جهت کمک به اجرایی شدن نقشه جامع علمی کشور تصویب کرده فراهم است.

عضو هیات امنای جهاددانشگاهی با اشاره به این‌که نکته مهم دیگری که ضروری است دولت هم‌زمان با اجرای برنامه هفتم توسعه به آن توجه جدی کند، تدوین یک برنامه ۱۰ ساله برای تحقق توسعه اقتصادی کشور با محوریت توسعه صنعتی دانش‌بنیان و گرفتن سهم در اقتصاد دنیا و به‌ویژه کشورهای منطقه و هدف جمهوری اسلامی علاوه بر تامین نیازهای داخلی است، گفت: این امر مستلزم مشخص کردن پیشران‌های توسعه صنعتی کشور و تدوین دو برنامه ۵ ساله با زمان‌بندی دقیق برای تحقق اهداف فناورانه، توسعه تولید ملی و صادرات است. از اسباب لازم و ضروری تحقق چنین هدفی علاوه بر تدوین برنامه و نظارت بر حسن اجرای آن، برداشته شدن تحریم و حل مشکل ارتباطات بانکی است.

وی در پایان با تأکید بر این‌که شعار این نهاد تبعیت از رهبری و حمایت از دولت در تحقق اهداف خود بر مبنای فرهنگ جهادی متکی بر ایمان، علم و عمل است، بیان کرد: جهاددانشگاهی هم در تدوین برنامه و هم در کمک به اجرای آن به‌ویژه حل مشکلات فناورانه می‌تواند یکی از بازوهای قوی کمکی برای دولت باشد و مأموریت‌های بزرگی در این برنامه‌ریزی به عهده گرفته و از همه ظرفیت کشور در جهت تحقق مأموریت‌های خود استفاده کند.