تجارت دریایی خلیج فارس از دوره‌ی باستان تا اشکانیان

به گزارش روابط عمومی مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی SID، دهم اردیبهشت هرسال به مناسبت اخراج پرتغالی‌ها از تنگه هرمز، روز خلیج فارس نام‌گذاری شده است. به همین مناسبت در این پست، خلاصه‌ای از مقاله‌ی «تجارت دریایی خلیج فارس از دوره ی باستان تا اشکانیان» ارایه می‌شود. این مقاله در سال 1396 توسط حسین مالکی لوطکی در مجله مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس منتشر شده است.

گفتنی است که این مقاله جزء پربازدیدترین مقالات فارسی با موضوع «خلیج فارس» در این پایگاه است.

خلیج فارس از چه زمانی به وجود آمد؟

خلیج فارس نام دریایی مهم در خاورمیانه است که از دوران زمین شناسی سوم و تقریباً سی میلیون سال پیش و با تشکیل رشته کوه‌های زاگرس به‌وجود آمده است. وسعت خلیج فارس تقریباً 226 هزار کیلومتر مربع است. خلیج فارس بین ایران و شبه جزیره‌ی عربستان قرار گرفته است.

از نظر موقعیت، خلیج فارس بین 24 تا 30 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و 48 تا 56 درجه و 25 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. ساحل خلیج فارس در تمامی جهت‌ها کم عمق است و جزء دریاهای کم عمق دسته‌بندی می‌شود. اما همین کم‌عمقی آب در ناحیه‌ای که نزدیک به ایران است، بیشتر از سایر قسمت‌ها بوده و به‌همین دلیل احداث بندر و اسکله‌های تجاری در آن راحت‌تر از نواحی دیگر بوده است. تجارت نیز در این ناحیه، یعنی مرز ایران، پر رونق‌تر است.

یکی دیگر از دلایل مهم بودن خلیج فارس، ارتباط آن با دریای عمان است. به دلیل اینکه این دریا به آب‌های آزاد متصل است.

تاریخچه نام‌گذاری خلیج فارس

از زمانی که تمدن‌های بزرگ بشر در اطراف بین‌النهرین و فلات ایران شکل گرفتند، دریای جداکننده‌ی فلات ایران از جزیره العرب، خلیج فارس یا دریای فارس نام‌گذاری شد.

براساس نوشته‌ی مورخان و جغرافی‌دانان یونانی مثل کتزیاس، گزنفون و استرابن، یونانیان اولین ملتی بودند که به این دریا، پارس می‌گفتند. پس از میلاد مسیح، مورخان و جغرافیدانان در تألیفات خود از دریای جنوبی ایران به نام دریا یا خلیج فارس نام برده‌اند.

در کتاب‌های تاریخی و جغرافیایی دوره‌ی اسلامی نیز از خلیج فارس با اسامی خلیج‌الفارسی، بحرالفارسی، خلیج فارس و بحر‌الفارس یاد شده است. نکته مهمی که نباید از آن غافل شد این است که فعالیت‌های تجاری زرتشتیان در حفظ نام و رونق خلیج فارس اهمیت زیادی دارد. هرچند نام خلیج فارس به‌دلیل موقعیت برتر جمعیتی، تمدنی، جغرافیایی و سیاسی ایران باستان بوده است.

ایرانیان تجارب بسیار زیادی در دریانوردی و تجارت دریایی داشته‌اند. دلیل مهارت ایرانیان دریای خلیج فارس و ارتباط آن به آب‌های آزاد بوده است. در دوران باستان و در زمان ایلامیان در خلیج فارس تجارت انجام می‌شد. با روی کارآمدن هخامنشیان اهمیت خلیج فارس بیشتر شد و تجارت دریایی با اقدامات این سلسله رونق گرفت. پس از انحلال حکومت هخامنشی و آغاز سلسله‌ی سلوکیان تجارت در منطقه ی‌خلیج فارس به‌دلیل درگیری برای رسیدن به قدرت دچار افول شد. با انحلال سلوکیان و تشکیل حکومت اشکانیان خلیج فارس دوباره رونق یافت. این مقاله به بررسی روند تجارت دریایی در خلیج فارس در دوران باستان، هخامنشیان، سلوکیان و اشکانیان پرداخته است. همچنین دلایل پیشرفت یا افول تجارت دریایی در خلیج فارس را در دوران ذکر شده بررسی کرده است.

منبع:

مالکی لوطکی، حسین. (1396). تجارت دریایی خلیج فارس از دوره ی باستان تا اشکانیان. مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج فارس، 4(14 )، 35-44. SID. https://sid.ir/paper/257101/fa