ضرورت توجه به نقش نظام متفاوت حکمرانی در امر زیارت

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی خراسان رضوی، سعید خدیوی معاون فرهنگی این واحد سازمانی در سلسله نشست‌های هم‌اندیشی «زیارت اثربخش و علوم انسانی» با عنوان «نقش اقتصاد زیارت در تحقق زیارت متعالی» که در محل اداره کل امور اقتصادی و دارایی خراسان رضوی برگزار شد، اظهار کرد: تقریباً درباره مفهوم زیارت اجماع وجود دارد، اگرچه که بعضا نکاتی درباره اینکه آیا زیارت گونه‌ای جدا از گردشگری است و یا اینکه این مفهوم ذیل حوزه گردشگری مذهبی قرار می‌گیرد، وجود دارد. از یک منظر در مطالعات آکادمیک زیارت، نظامی متفاوت از نظام گردشگری دارد. از دیگر منظر زیارت گونه‌ای از گردشگر مذهبی است که افراد با هدف مراقبه، انجام اعمال و عبادات در یک مکان مقدس سفر می‌کنند.

وی در خصوص این که مراد از کلمه اقتصاد در اقتصاد زیارت چیست، تصریح کرد: اولین‌بار واژه اقتصاد زیارت در ویژه‌نامه روزنامه خراسان در اوایل دهه ۹۰ و پس از اجرای طرح کمی و کیفی زیارت به‌کار رفت. هنگامی صحبت از علم اقتصاد می‌شود، این رویکرد نیازمند مباحث فنی علم و توجه به حوزه‌هایی مثل اقتصاد خرد است. از این منظر می‌توان زیارت را از چهارچوب تحلیلی اقتصاد نیز مورد بررسی قرار داد.

خدیوی گفت: از ۲ بخش می‌توان وارد ادبیات زیارت شد. نخست از منظر اقتصاد مذهب مانند پژوهش‌های که در تحلیل رفتارهای غیر اقتصادی، هچون تحلیل رفتار خانواده و ازدواج انجام شده است. منظر دیگر اقتصاد گردشگری است که در آن زیارت به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های گردشگری از عینک و چهارچوب تحلیلی دانش اقتصاد قابلیت بررسی می‌یابد. آنچه مشخص است در ادبیات علمی که کمتر به این حوزه پرداخته شده و اینجا مراد از اقتصاد، مفهوم عام از اقتصاد است چنانکه در روایت از امام هادی(ع) آمده است «اَلدُّنْیَا سُوقٌ رَبِحَ فِیهَا قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُونَ دنیا بازاریست که مردمی از آن سود برند و مردمی دیگر زیان کنند» که در آن مبادله هر نوع رفتاری را در نظام هزینه فایده علم اقتصاد می‌توان قرار داد.

برای توسعه امر زیارت، باید منافع گروه‌های اقتصادی را تأمین کنیم

معاون فرهنگی جهاددانشگاهی خراسان رضوی در مورد تأثیر اقتصاد بر امر زیارت و نسبت این ۲ با یکدیگر گفت: در این حوزه پژوهش‌‎های بسیاری انجام شده، از جمله مهم‌ترین آن کتاب «بازار و زیارت» است که نویسنده در آن مطرح می‌کند که در همه دنیا مکان‌های مقدس و متنوع وجود دارند. او اینکه زیارتگاهی مورد توجه قرار می‌گیرد را به نقش ذی‌نفعان سکولار و اقتصادی تحلیل می‌کند و با ارائه مثال‌هایی همچون شکل‌گیری بازارهای بزرگ در اطراف زیارت‌گاه‌ها بیان می‌کند، گویا بازاریان هستند که زیارت‌گاه‌ها را به سمت توسعه پیش می‌برند، گویا علت و معلول را از سمت بازار به سمت زیارت می‌برد و منافع گروه‌های اقتصادی را موجب توسعه امر زیارت می‌داند و این مدعا مطرح می‌شود که آنچه در دنیای معاصر موجب شده زیارت مورد توجه قرار گیرد، همین منافع گروه‌های اقتصادی سکولار است.

وی ادامه داد: طبق این یافته‌ها برای توسعه امر زیارت یک گزاره این است که برای توسعه امر زیارت، باید به منافع گروه‌های اقتصادی در بخش خصوصی توجه کنیم و منافع آنان را تأمین کنیم، زیرا تأمین منافع آنان منجر به توسعه امر زیارت می‌شود، حتی اگر آنان از نظر نظام انگیزشی با مسئله زیارت در ارتباط نباشند.

وقف و نذر؛ نظام رفتاری متفاوتی که منجر به ایجاد نظام حکمرانی متفاوت شده‌اند

خدیوی افزود: در سابقه تاریخی زیارت حداقل در شهر مشهد، گویا با ساز و کار متفاوتی مواجه هستیم. این ساز و کار متفاوت حضور افرادی چون گوهرشاد است که با ساخت مسجد و وقف مجموعه‌ای از بازارها و نظام انگیزشی متفاوت از نظام انگیزشی بخش خصوصی بوده و خروجی آن به یک نظام رفتاری متفاوت منجر شده که مهم‌ترین آن وقف و نذر است و خود این نظام رفتاری متفاوت موجب ایجاد ساختار متفاوتی شده‌ است که از آن به عنوان نظام تولیت در آستان قدس یاد می‌کنیم و این نظام حکمرانی باید مورد توجه قرار گیرد.

وی گفت: نمی‌توان از امر زیارت متعالی صحبت کرد و نظام حکمرانی‌ای که بیش از ۵ قرن است که این پدیده را مدیریت کرده و توسعه داده را به باد فراموشی سپرد. هر چقدر نقش این نظام متفاوت حکمرانی در امر زیارت کمرنگ‌تر شود، قطعاً ما از مسئله زیارت متعالی دورتر خواهیم شد و زیارت متعالی زمانی اتفاق می‌افتد که آستان قدس به عنوان رقیب بخش خصوصی تلقی نشود.