بررسی مدل و معنای کار در سازمان‌های پیش‌رو/ معنی و ابعاد هفتگانه «کار» در پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی دکتر هاشم واعظی عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات توسعه سازمان جهاددانشگاهی تهران به مناسبت هجدهمین سالگرد درگذشت زنده‌یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی بنیان‌گذار پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی، نتایج پژوهشی مدل و معنای کار در سازمان‌های پیش‌رو؛ نمونه مورد مطالعه پژوهشگاه رویان را منتشر کرد.

در نتایج این پژوهش آمده است: در تبیین میزانهایِ ضعیف؛ پائین و کم برای فرهنگ و اخلاق کار و بهره‌وری؛ و همچنین نرخ بالای بیکاری در کشور؛ دلایل متعدد اجتماعی؛ اقتصادی؛ مدیریتی و ... مطرح‌شده و آنچه کم­تر ملاحظه می‌شود؛ نگاه هستی شناسانه به درک از کار و پدیدارشناسی معنای اجتماعی کار نزد کارکنان است. این‌که کارکنان یک سازمان، مؤسسه و اداره؛ معنای مثبت یا منفی برای «کار» قائل بوده و کار کردن در آن سازمان، مؤسسه و اداره را مصداقی بر «وَأَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى» بدانند یا روایتی از «کار کردن فلانی و خوردن بهمانی»؛ کنش/واکنش‌های متفاوتی به کار خواهند بست که هرکدام نیز، پیامدهای خودش را خواهد داشت. یکی از مؤسسات غیردولتی که با اتکاء به نیروهای انسانی، توانسته است حوزه‌های فعالیتی خود را گسترش داده و به یکی از مؤسسات مطرح، در سطح بین‌المللی و جهانی تبدیل شود، پژوهشگاهِ رویانِ جهاددانشگاهی است. «کار» حامل چه معناهایی برای کارکنان پژوهشگاه رویان است؟ کارکنان این پژوهشگاه از «کار» چه درک و فهمی داشته و این درک و فهم را چگونه ابراز کرده و توضیح می‌دهند؟

«کار» کردن در پژوهشگاه رویان؛ در قالب دو فرآیند «فعّالیّتهای علمی» و «فعّالیّت‌های اجرایی» به‌صورت هم‌زمان و به‌موازات هم در جریان است که در مواجهه با زمینه‌ها؛ ساختارها و سطوح متفاوت؛ معانی متفاوتی پیدا می‌کند. «رویش مبارک»؛ معنای اجتماعی «کار» نزد کارکنان پژوهشگاه رویان بوده و در تمامی سطوح هفت‌گانه، «کار» معنیِ رفع نیازی اساسی می‌دهد. پدیده مرکزی یا «رویش مبارک»؛ یک نیازِ واقعیِ چند سطحی­یه چندوجهی است.

در سطح اوّل یا در بُعد ارگانیستی «کار» معنی «فعّالیّت» داده و از مفاهیم زیر منتزع شده است: «نیاز به فعّالیّت فردی و جسمی»؛ فعّالیّت در یک مجموعه‌ی منحصر به فرد» و «وابستگی و اعتیاد به کار». «رویش مبارک» در این سطح؛ نیاز به «فعّالیّت» است جهت ایجاد نشاط در بدن و در ارگانیسم؛ که مانع رخوت و سستی شده و احساس دمَغَی را از کارکنان پژوهشگاه دور سازد؛ آنجا که گفته می‌شود "آب هم که یه جا وایسه؛ می‌گنده". مصاحبه‌شوندة شماره 6 که پزشک بوده و دکتری حرفه‌ای نیز دارد؛ عبارت اعتیاد به کار را برده و می‌گوید" من ذاتاً آدمی‌ام اعتیاد به کاردارم، از 6 صبح حداقل تا 9 شب‌کار می‌کنم، زودتر از 10 شب خونه نمیرم. پنجشنبه ندارم، جمعه ندارم، با خیلی جاها همکاری می‌کنم، برای اینکه احساس می‌کنم که خب اگر من این‌قدر این علم رو بلدم تا زمانی که می‌تونم باید نشرش بدم، احساس می‌کنم وظیفه من این هست، برای اینکه کمتر آدمی تو هم‌چین بستری بوده. زکات علم نشرشِ، من باید این رو تا جایی که میتونم نشر بدم."

«کار» در سطح دوّم یا خانواده معنی «معیشت» می‌دهد. «رویش مبارک» در این سطح، نیاز به کسب روزی حلال و همچنین روابط سالم اجتماعی با همکاران در پژوهشگاه رویان است. روزی یا «معیشتی» که ضمن ارضاء نیازهای مادی؛ مبارک و حلال نیز باشد؛ آنجا که نقل می‌شود "عبادت اگر هفتاد قسمت داشته باشه؛ 69 قسمتش کسب روزی حلال هستش". این که سازمان و مؤسسه‌ای که در آن کار می‌کنی؛ چه جایگاهی برایت داشته باشد؛ بسیار مهمّ است؛ خانه باشد و اعضای آن نیز همانند اعضای خانواده برایت باشند یا مکانی که از سرِ اجبار و از روی وظیفه باید در آنجا حضور داشته باشی؟ یکی از معانی کار در پژوهشگاه رویان؛ عضو یک خانواده بودن بوده و این احساس بسیار پررنگ است. مصاحبه شوندة شماره 7 دراین‌باره می‌گوید" من ۲۱ سالِ کارمند رویان نیستم. من شاگرد رویانم. ببینید من بیست سالم بود وارد این مجموعه شدم الان ۴۱ سالمه. من اینجا درس زندگی گرفتم از لحاظ معرفت، از لحاظ دین، از لحاظ انسانیت، شخصیّت. یاد گرفتم که توی کار اوّل دنبال این باشم که بارم رو بیشتر کنم، بار علمی‌ام رو و انسانیّت رو، معرفتی که من یاد گرفتم می‌ارزه به تمام درآمد من توی این ۲۱ سال و جایگاه اجتماعی‌ام. معرفت. اینکه خودت رو به مجموعه‌ای که داری توش کار می‌کنی، وفادار بدونی، خودت رو عضو این خانواده بدونی.

سطح سوّم یا بعد اجتماعی «کار»؛ در ارتباط با مشتری یا ارباب رجوع مطرح می‌شود. در این سطح «کار» معنی «خدمت» داده و از مفاهیم زیر منتزع شده است: «قصد خدمت به جامعه»؛ «خدمت به خانواده‌های بی‌فرزند» ؛ «مسئولیت اجتماعی و ادای تکلیف» ؛ «کمک به داشتن فرزند سالم در خانواده» ؛ «امید و انگیزه درونی» و در نهایت «حس وظیفه برای نشر علم و فرهنگ‌سازی». در این سطح؛ «رویش مبارک» نیاز به اوّلین‌ها برای زوج‌های نابارور است؛ اوّلین نگاه، اوّلین نفس؛ اوّلین لبخند و اوّلین فریادِ فرزندی که زندگی این زوج‌ها را از یکنواختی درآورده و خطر به‌هم‌ریختن بنیان خانواده را از بین ببرد. «رویش مبارک» در این سطح معنای «خدمت» به زوج‌های نابارور می‌دهد. مصاحبه شوندة شماره 11 ضمن نعمت و اولویتِ خاص دانستن کار در پژوهشگاه رویان؛ دلیل آن را کمک به بیمارانی که نیاز خاصّی دارند دانسته و می‌گوید " یک نعمته! ببینید؛ کار در پژوهشگاهِ رویان برای من، واقعاً اولویته. برای من رویان یک اولویته. کمک به بیمارانی یه که واقعاً نیاز دارن، خب؛ یک نیاز خاصّی دارن، حالا من مثلاً شاید توو (در) بیمارستان هم کار می‌کردم؛ می‌گفتم آقا؛ من دارم برای بیماران کار می‌کنم، ولی من این بیماران رو انتخاب کردم، کار کردن در رویان برای من اولویتش؛ یک: خودِ بیماران‌اند؛ چون که بیمارانی هستن که زندگی شون خیلی دستخوشِ مسائل خاصه و من به عنوان یک فردِ خیلی کوچیک توو (در) این جمع؛ می‌تونم ؛ کمک‌کننده باشم، دو اولویت هست برا من؛ برا این که همکاران خوبی دارم؛ مدیران خوبی دارم، من هنوز که هنوزه؛ دکتر کاظمی برای من یک مدیرِ خاصه،". رویش مبارک در بُعد اجتماعی و در سطح ارباب رجوع معنی خدمت می‌دهد. تقدیم اوّلین­ها به زوج‌هایی که امکان باروری پیش از این وجود نداشته؛ مانند اوّلین نگاه؛ اوّلین نفس؛ اوّلین لبخند و اوّلین فریاد.

در بُعد سازمانی و در سطح چهارم «کار» معنی اعتلای سازمان و انجام «مأموریت» را داده و از مفاهیم زیر منتزع شده است: «همبستگی و تلاش نیروها» ؛ «کار هدفمند همه‌ی مجموعه» ؛ «بالندگی سازمان» ؛ «هنر مدیریت» ؛ «تعهّد، وجدان کاری و تعلّق به سازمان» ؛ «بسترسازی و فرهنگ‌سازی برای کار جهادی» و در نهایت «امکان تبدیل ایده‌ها به عمل». در این سطح و از طریق «کار» ؛ «مأموریت» سازمان محقّق می‌شود؛ آنجا که "صد نفر یک قدم به پیش؛ به که یک نفر صد قدم به پیش" ؛ شعار پژوهشگاه می‌شود. در کلام مصاحبه‌شوندة شماره 10 که از اعضای هیأت علمی و باسابقه پژوهشگاه رویان می‌باشد؛ مشهود است. وی که کار در پژوهشگاه رویان را اولویت اول و آخر خود می‌داند؛ چنین می‌گوید "برای من کار در پژوهشگاه رویان اولویت اول و آخر رو داره؛ من در زندگی اجتماعی خودم به عنوان یک مسئولیت اجتماعی به عنوان یک ایرانی مسلمان به عنوان یک فردی که از امکانات این کشور استفاده کردم و تحصیلات عالیه دارم یک وظیفه و یک فریضه می‌دونم که در خدمت نظام جمهوری اسلامی ایران باشم و هیچ ساختار، سازمان و مجموعه‌ای رو بهتر از مجموعه جهاد دانشگاهی و پژوهشگاه رویان برای خدمت پیدا نکردم؛ ازاین‌جهت بود که؛ ساختاری که الان در پژوهشگاه رویان موجود هستش و سال‌هاست که داره فعالیت میکنه؛ ساختاری هستش که برای رساندن ایده‌ها به عمل؛ بسیار خوب طراحی‌شده و تبدیل ایده به عمل، یکی از به‌اصطلاح مراکزی هستش که به‌سادگی این کار در آن صورت می‌گیرد. مصاحبه‌شوندة شماره 16 از شعاری می‌گوید که برآمده از یک همه‌پرسی در پژوهشگاه رویان می‌باشد " صد نفر یک قدم به پیش؛ به که یک نفر صد قدم به پیش". در بُعد سازمانی «رویش مبارک» انجام بهینه مأموریت سازمانی است که موجب تعالی سازمانی از طریق افزایش فرآیندها و ساختارها در پژوهشگاه می‌باشد. انجام اوّلین IVF آی وی اف (in vitro fertilization) یا لقاحِ خارج از رحم در کشور؛ اوّلین میکرواینجکشن (microinjection) یا تزریق خارج از رحم؛ (روش درمان ناباروری، در صورتی که خانم فاقد لوله‌‌های رحمی باشد)؛ برگزاری اوّلین کنگره بین‌المللی رویان؛ از مصادیق این رویش مبارک می‌باشد.

در بعد ملّی و در سطح پنجم «کار» معنی «جسارت» و جرأت داده و از مفاهیم زیر منتزع شده است: «نیاز به درمان ناباروری در کشور» ؛ «جسارت و شجاعت در انجام کاری تازه» و در نهایت « نیاز به ارتقاء کشور در ابعاد علمی و خدماتی و اجتماعی و اقتصادی». از دو موضوعی که در دهه‌ی 60 برای درمان آن ارز فراوانی از کشور خارج می‌شد؛ اوّلی بیماری‌های قلبی و دوّمی درمان ناباروری بود. مقادیر قابل توجّه‌ای ارز بابت IVF آی وی اف (لقاحِ خارج از رحم) (in vitro fertilization) و میکرواینجکشن (تزریق خارج از رحم؛ روش درمان ناباروری، در صورتی که خانم فاقد لوله‌‌های رحمی باشد) ((microinjection) از کشور خارج می‌شد؛ ارز خارج‌شده برای هر بیمار 15.000 دلار در سال 1374 بود؛ و میزان موفّقیّت نیز 11 درصد بود. یعنی 100 مریض که بابت هرکدام مبلغ 15.000 دلار داده می‌شد؛ 11 جنین سالم تحویل داده می‌شد. مصاحبه شوندة شماره 11 در این خصوص؛ از افکار بزرگ اوّلین مدیر پژوهشگاه رویان؛ مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی صحبت کرده و می‌گوید که " ببینید اون زمانی که دکتر کاظمی؛, این‌جا رو راه‌ انداخت، چون آدمی بود که فکرایِ بزرگی داشت. فکر اوّلش این بود که مردم کشورش عظمت داشته باشند، خب؛ مردم کشورش نیان برای درمانِ ناباروری؛ کلّی هزینه کنند، برن کشورِ این و اون، نیازمند این باشن که اونا به همشون خدمات بدن؛ ببین برای رفع نیاز مردم، نیتِ خالصانه‌ای که داشت؛ اسباب و عللش هم ایجاد کرد. من همیشه می‌گم: دکتر؛ خیلی آدم‌شناس بود، آدم‌های خوبی رو دور خودش جمع کرده بود می‌دونید، یه وقتی شما؛ میخواید یه هدفی رو به هش برسید، ولی افرادی رو با خودتون همراه می‌کنید؛ که این افراد؛ فکر شما رو ندارند؛ بنابراین؛ آدم هم؛ یه تنه هم به کاری نمی‌رسه؛ به جایی نمی‌رسه؛ شما یه گروهی رو می‌خواید که با خودتون هم‌فکر باشن تا به اون هدف برسید. هدف؛ هدفِ بسیار والایی­ بود، ببینید هدف؛ خدا بود و برای خدا، باید به خلق خدا کمک می‌کرد، این هم نیاز به یک گروهی داشت؛ که باهاش همراه باشه و مخلص باشن. دکتر با گروه مخلصی؛ داشت می‌رفت به سمت این هدف." «کار» در سطح ملّی؛ به معنی اراده‌ای بود که جهت تحقّق شعار ما می‌توانیم شکل گرفته بود.

در زمینهی بین‌المللی و در سطح ششم «کار» معنی «عزّت» داشته و ناظر بر عزّت ملّی در صحنه‌های بین‌المللی است. نیاز مطرح شده در این سطح «عزّت ملّی» بوده و «کار» ارضاء این نیاز است. جالب این که؛ ایده و پیشنهاد راه‌اندازی چنین مرکزی توسط یکی از هم‌وطن‌های مقیم خارج و در آبان ماه سال 1365 مطرح می‌شود؛ در طول سال‌های بعدی نیز؛ برخی از متخصصان مقیم خارج در قالب وقف تخصص با رویان همکاری داشتند. «رویش مبارک» در این سطح دست‌یابی به عزّت ملّی است. مصاحبه شوندة شماره 10 که از اعضای هیأت علمی و از اعضای باسابقه پژوهشگاه رویان می‌باشد؛ با همراستا دانستن رشد سازمان و رشد ملّی و رشد بین‌المللی؛ این‌گونه می‌گوید که "ما میگیم اگر ما کاری انجام میدیم در جهت این هستش که ساختارمون؛ سازمان‌مون رشد پیدا بکنه، رشد سازمان ما سبب رشد ملّی بشه، رشد ملّی ما سبب ارتقاء جایگاه بین‌المللی ما بشه، نهایتاً کمکی به بشریت بشه تو (در) زمینه‌های مختلف، نتیجه‌ی کارهایی که داره صورت می‌گیره انشاء‌الله آینده‌ای برای بشریت رقم بزنه که به کیفیت زندگی آدم‌آ کمک بکنه که کیفیت زندگی آدما بالا بره" و در ادامه با اشاره به امکان حرکت در لبه‌های علم و مرزهای دانش؛ این‌گونه اظهار می‌کند که "می‌شود کار کرد با همه‌ی گرفتاری‌هایی که موجود هست؛ می‌شود کار کرد؛ می‌شود در لبه‌ی علم حرکت کرد؛ می‌شود کارای بزرگ انجام داد؛ می‌شود در سطح دنیا مطرح بود؛ می‌شود بقیه رو به خودت متوجه کنی و نیازمندش کنی؛ بالاخره دنیا دنیایی هست که همه به‌هم نیاز دارن؛ چه بهتر است که قسمتی از این نیازهای جامعه بشری توسط ایرانی‌آ حل بشه؛ این افتخار ماست که بتونیم گوشه‌ای از نیازهای جامعه بشری رو ما حل کنیم؛ این نوع تفکری هستش که ما داریم".

آخرین سطح بُعد معنوی «کار» است که در ارتباط با خالق بوده و معنی «عبادت» و اغنای روح را می‌دهد؛ و از مفاهیم زیر منتزع شده است: «عبادت و اغنای روح» ؛ «اعتقادات و باورهای نیروی انسانی» ؛ «فرهنگ تعهد و اخلاق مداری» و در نهایت «ایمان و باور موجب سینرژی». نیاز مردم به شما یک ثواب است؛ این عبارت مرتّب به چشم خورده و شنیده می‌شود. معنی «کار» و پدیده‌ی «رویش مبارک» در ارتباط با خدا و در سطح هفتم؛ «عبادت» است؛ آنجا که این‌گونه نقل می‌شود که: "عبادت به جز خدمت خلق نیست". همان‌گونه که ملاحظه شد؛ در تمامی سطوح هفت‌گانه، «کار» معنیِ رفع نیازی اساسی می‌دهد. پدیده‌ی مرکزیِ برآمده از داده‌ها «رویش مبارک» می‌باشد؛ که هم وجه تقدّس و تبّرک دارد و هم حکایت از حرکت و رشد می‌باشد. این دو وجه چنان در هم تنیده‌اند که تصور یکی بدون دیگری معنی ندارد. کار کردن با نگاه هستی شناسانه‌ی «رویش مبارک» منجر به کنش/ واکنش‌هایی می‌گردد؛ که اعتلای پژوهشگاه رویان و جهانی شدن آن را از پیامدهای این گونه نگاه به کار می‌توان برشمرد.

در نمودار زیر؛ ابعاد هفتگانه‌ی «کار» در پژوهشگاه رویان و معنی «کار» در هر بُعد و در نهایت؛ پدیده‌ی مرکزی «رویش مبارک» ملاحظه می‌شود.