دستاوردهای جهاددانشگاهی خراسان‌رضوی در مواجهه با بحران کم‌آبی

به گزارش روابط عمومی سازان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، مریم عامری، معاون پژوهشی و آموزشی پژوهشکده بیوتکنولوژی صنعتی جهاددانشگاهی خراسان رضوی، در گفت‌وگو با ایکنا از استان، اظهار کرد: یک دهه از شروع فعالیت این پژوهشکده می‌گذرد و اکنون دارای سه گروه زیست‌‌فناوری قارچ‌های صنعتی، بیوتکنولوژی گیاهان باغبانی و بیوتکنولوژی صنعتی میکرو ارگانیسم‌ها است.

وی بیان کرد: شبکه برنامه این پژوهشکده بر روی یکی از مسائل مهم کشور، یعنی آب شکل یافته است و با توجه به میزان بالای هدررفت آب در سیستم‌های کشت باز از یک سو و بحران کم‌آبی در کشور و به‌ویژه خراسان ما سعی کردیم با این رویکرد تا‌ب‌آوری نظام تولید کشاورزی را در مواجهه با بحران کم‌آبی از طریق افزایش بهره‌وری آب ارتقاء دهیم و در همین راستا بخشی از فعالیت‌ها در گروه بیوتکنولوژی گیاهان باغبانی بر روی سیستم‌های بسته و سیستم‌های کشت تحت کنترل و یا به‌عبارتی گلخانه‌های هوشمند متمرکز است که در این روش تمامی فرآیندهای تغذیه‌رسانی، کوددهی، دما و ... در گلخانه به‌طور اتوماتیک تحت کنترل است.

عامری افزود: از سوی دیگر با مهندسی معکوس کودهای وارداتی توانستیم با دست‌یابی در بحث بهره‌وری گیاهان نیز در این پژوهشکده در راستای سیستم‌های کودی و مهندسی معکوس کودهای وارداتی شروع به‌کار کنیم. یکی دیگر از مسائلی که مورد توجه ما در پژوهشکده قرار دارد، ضایعات است و تقریباً ۲۵ تا ۳۰ درصد محصولات کشاورزی به ضایعات می‌رسد، به‌گونه‌ای که برای تولید محصولات کشاورزی خود این حجم از آب زیاد را استفاده می‌کنیم که در واقع این حجم از آب هدر می‌رود و خارج می‌شود. اتفاق خوبی که در این میان رخ داد این بود که گروه زیست‌‌فناوری قارچ‌های صنعتی هم به این نتیجه رسید که می‌تواند به جای بستر طبیعی که در کشت‌های قارچ‌های خوراکی و دارویی استفاده می‌کند از ضایعات محصولات کشاورزی استفاده کند.

وی بیان کرد: در گروه میکرو ارگانیسم‌ها نیز کاری که انجام دادند این بود که بر روی جلبک‌ها تمرکز کردند. پروژه‌های ابتدایی که در این گروه مورد پژوهش قرار گرفت بر روی بحث تیمار پساب صنعتی بود، پساب‌هایی که از کارخانه‌ها رها و وارد شهرک صنعتی چرم شهر می‌شدند و سپس در آنجا به محیط زیست ورود می‌کردند و در نهایت موجب آلودگی‌هایی می‌شدند که بر همین اساس همکاران این گروه به تصفیه این پساب‌ها و بازگردانی آنها به سیستم کشت تمرکز کردند.

معاون پژوهشی و آموزشی پژوهشکده بیوتکنولوژی صنعتی جهاددانشگاهی خراسان رضوی افزود: از دو سال گذشته بخش اعظمی از فعالیت‌های گروه‌های این پژوهشکده به‌طور مستقیم به‌عنوان پدافند غیرعامل در بحث آب که اهمیت غذایی زیادی دارد، همگرا شده‌اند. از دیگر اقدامات ما در گروه میکروارگانیسم‌ها کشت و توسعه در سیستم آب شور بوده است. جلبک‌ها این قابلیت را دارند در آب شوری که نمی‌توانیم محصول کشاورزی تولید کنیم، رشد و یک زیست‌توده‌ای تولید کنند که بتواند به‌عنوان یکی از تولیدات کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد.

چشم‌انداز توسعه‌ای ۱۰ سال آینده خراسان

معاون پژوهشی و آموزشی پژوهشکده بیوتکنولوژی صنعتی جهاددانشگاهی خراسان رضوی گفت: به هر حال طی دو سال اخیر در این پژوهشکده توانسته‌ایم در سیستم‌های کشت بسته دستاوردهای خوبی داشته باشیم، مانند سیستم (NGS) و یا کشت لایه نازک آب با مقدار کمی از آب، ریشه آب را در حالت معلقی نگاه می‌دارد و باعث می‌شود که سیستم بازدهی بسیار قوی‌تری داشته باشیم. این در حالی است که پایلوت اولیه آن را در آبان‌ماه سال گذشته راه‌اندازی کرده و کشت و برداشت هم داشتیم و در حال حاضر نیز در حال آنالیز آن هستیم. این روش علاوه بر اینکه هوشمند است، با کم‌ترین مصرف آب همراه می‌شود.

تولید جایگزین کودهای وارداتی

وی تصریح کرد: البته در کنار اقداماتی که در راستای مصرف آب رخ می‌دهد، کودهای زیادی را که به آن‌ها نیاز داریم را وارد کشور می‌کنیم، این در حالی است که همکاران پژوهشکده در تلاش هستند این کودها را با عملکردی بالاتر از گونه‌های وارداتی و حذف فیلرهای (پرکننده) موجود در آن که موجب شوری خاک می‌شود را با قیمت پایین‌تری تولید کنند، زیرا فیلر گونه‌های وارداتی بالاست و این باعث شوری خاک می‌شوند.

معاون پژوهشی و آموزشی پژوهشکده بیوتکنولوژی صنعتی جهاددانشگاهی خراسان رضوی گفت: یکی دیگر از موضوعات مورد توجه، پالایشگاه‌های زیستی است. در این پالایشگاه‌ها تمامی محصولات میکروارگانیسمی و قارچی که تولید می‌شود، به‌عنوان مواد اولیه وارد پالایشگاه می‌شود و زمانی‌که این مواد به بالای برج تقطیر می‌رسند، متابولیت‌ها و عصاره‌هایی که کاربرد دارویی پیدا می‌کنند، استخراج می‌شود، همچنین در سطوح پایین‌تر نیز متابولیت‌ها و عصاره‌هایی غذایی، آرایشی و بهداشتی از آن‌ها به دست می‌آید. در این پالایشگاه زیستی ردیابی زنجیره‌ای ارزش آب را داریم، به این منظور آب شوری که در کشاورزی استفاده نمی‌شود را برای کشت و پرورش جلبک و گونه‌های کم‌آب خواه استفاده و در نهایت آن‌ها را فرآوری می‌کنیم.

وی ادامه داد: در این روش اینگونه عمل کرده‌ایم که آب غیر متعارفی را برداشت کرده‌ایم و سپس زیست توده‌ای را تولید و آن را در بخش‌های دیگر برج تقطیر برای کاربری‌های سلامتی، دارویی و مصرف مستقیم استفاده می‌کنیم. در این کار تمام پروژه‌ها خواه‌ناخواه به‌سمتی پیش می‌رود که بتواند از این آبی که وجود دارد کاربری استخارج کند. نکته‌ای که وجود دارد این است که در همان پسابی که به این میزان آلایندگی دارد زیست‌توده‌ای را تولید کنیم که خود، ارزش فرآوری دارد.

عامری بیان کرد: با توجه به بحران کم‌آبی در کشور باید گفت که هشدارهای بحران آب مدتی است که اعلام شده و با وجود این بحران آب، مبحث بهره‌برداری از منابع آب جدید جزو تکنولوژی‌هایی است که در چند سال آینده نباید از صفر شروع کنیم، بلکه باید آنها را شروع کرده باشیم.

در آینده جنگ پساب و فاضلاب داریم

وی بیان کرد: جنگ بعدی ما جنگ فاضلاب است نه جنگ آب، زیرا آبی وجود ندارد که بخواهد برای آن دعوایی شود. بر همین اساس طی بازدیدی که از فولاد خراسان داشتیم گفتند که ما به‌عنوان مسئولیت اجتماعی خودمان فاضلاب را برداشته‌ایم که تصفیه و به شهر خدمت کنیم. در واقع این جنگ بدین معناست که همگی این فاضلاب‌ها را می‌خواهند، به‌گونه‌ای که کشاورز این آب را برای آبیاری زمین‌ها و صنعتگر نیز این فاضلاب‌ها را برای خنک کردن دستگاه‌های خود می‌خواهد.

عامری بیان کرد: در واقع مردم به این درک رسیده‌اند که بحث کمبود آب جدی است، اما این در حالی است که ارگان‌ها برای اینکه متولی این موضوع مهم چه کسی است با یکدیگر اختلاف دارند. در شهرستان بجستان که پسته کشت می‌شود نیز شرایط به‌گونه‌ای است که EC  آب به ۲۰ هزار رسیده است و در آنجا کشاورز آب را تصفیه می‌کند و به زمین می‌دهد که در این شیوه، شوری آب حل و مجدداً باز گردانده می‌شود.

معاون پژوهشی و آموزشی پژوهشکده بیوتکنولوژی صنعتی جهاددانشگاهی خراسان رضوی افزود: این اقدامات نشان می‌دهد که مردم حاضر هستند هزینه‌های چند میلیاردی را صرف تصفیه آب کنند تا برای زمین‌های پسته که در حال خشک شدن است استفاده کنند. گام بعدی ما طرح‌های پیشرانی است که مبحث سیستم‌های کشت بسته هیدروپونیک و پلنت فکتوریایی است که ارسال کردیم و امیدواریم دولت وارد کار شود و حمایت لازم را از این طرح‌ها انجام دهد و بحران آب را جدی بگیرد.

عامری با بیان اینکه فناوری‌های دست‌یافته توسط پژوهشگران در سطوح مختلفی هستند، گفت: بر همین اساس آماده همکاری و سرمایه‌گذاری با بخش خصوصی و دولتی به‌منظور ورود این فناوری‌ها در عرصه تولید هستیم.