نگاه جامع درونی و بیرونی به جهاددانشگاهی در گفت‌وگو با رییس این نهاد

دکتر سید حمیدرضا طیبی رییس جهاددانشگاهی در گفت‌‌وگو با اداره کل روابط عمومی این نهاد تاکید می‌کند که «فکر نمی‌کنم هیچ نهادی به‌اندازه‌ی جهاددانشگاهی برای حل مشکلات وابستگی کشور و رفع آن‌ها برنامه‌ریزی و تلاش کرده باشد».
وی ادامه می‌دهد: موضوعی که جهاددانشگاهی را از سایر نهادها و سازمان‌های قبل و بعد انقلاب متمایز می‌کند، نگاه درست به عناصر اصلی تحقق پیشرفت در یک کشور یعنی توسعه فرهنگی، توسعه علمی و فناورانه و توسعه آموزش‌های مهارتی و انتخاب آن‌ها در اساسنامه به‌عنوان زمینه‌های فعالیت نهاد در اوایل انقلاب یعنی سال 1359 و انجام الگوسازی‌های بسیار مناسب و موفق در طول فعالیت خود است.
مشروح این مصاحبه 2 بخش (قسمت اول بیشتر مرتبط با درون نهاد جهاددانشگاهی و قسمت دوم بیشتر ناظر بر ارتباطات برون نهادی جهاددانشگاهی است) دارد که قسمت دوم و پایانی آن در ادامه می‌آید:

نگاه دیگران به جهاددانشگاهی و میزان ارتباطات برون‌نهادی آن

نگاه مردم و افکار عمومی به جهاددانشگاهی در مدت چهل سال عمر انقلاب چگونه می‌باشد؟ آیا پیمایش دقیقی تا به‌حال دراین‌باره انجام شده است؟

جهاددانشگاهی علی‌رغم این‌که یک نهاد برآمده از متن انقلاب و با فرهنگ جهادی است، ولی یک نهاد کاملا تخصصی و حرفه‌ای است و لذا به عملکرد آن باید از منظر متخصصان در محیط‌های فرهنگی، علمی، فناورانه، صنعتی و آموزشی نگاه کرد. پیمایش دقیقی تابه‌حال انجام نداده‌ایم، ولی بدون این‎که هیچ‌گونه تعصبی داشته باشیم، جهاددانشگاهی از منظر عموم افرادی که تابه‌حال در طی دوران فعالیت خود به‌ویژه دوران مدیریتی خود چه در واحد و چه در دفتر مرکزی جهاددانشگاهی سروکار داشته‌ایم، با دید احترام به این نهاد نگاه می‌کنند. نظر مسئولین ارشد نظام از رهبری نظام و انقلاب اسلامی تا روسای محترم جمهور، روسای سایر قوا و سایر مسئولین ارشد هم مبین عملکرد خوب جهاددانشگاهی است.

میزان ارتباط جهاددانشگاهی با دیگر سازمان‌ها، وزارت‌خانه‌ها و نهادهای کشوری چگونه و در چه سطح است؟ آیا این ارتباطات رضایت‌بخش است؟
جهاددانشگاهی به‌شدت در تلاش است که رابطه خود را با تمام سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مرتبط افزایش دهد. البته به خاطر شرایط تحریم، کمبود منابع مالی برای فعال شدن پروژه‌ها، نبودن اراده برای حمایت هدفمند از توسعه فناوری در داخل و علاقه به خرید خارجی، از تلاش‌های خود، آن نتیجه‌ای را که انتظار داریم نمی‌گیریم. کشور هم فاقد برنامه مشخص برای توسعه فناوری و حمایت از تولید داخل است؛ چون نظام ملی نوآوری کشور هم از کارآیی لازم برخوردار نیست، بنابراین مأموریت همه سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها در اراده دانش‌بنیان کشور و تحقق اقتصاد دانش‌بنیان مشخص نیست و لذا چون ما اعتقاد به اهمیت توسعه توان داخل داریم، تلاش‌مان بیشتر یک‌طرفه است و سرعت نتیجه‌گیری بسیار کند، ولی بالاخره به اهداف خود می‌رسیم، چون راهمان را درست انتخاب کرده‌ایم.
البته با بیت رهبری و معاونتی که مرتبط با جهاددانشگاهی است، ارتباط خوبی داریم. در آبان ماه دیداری خصوصی با مقام معظم رهبری به اتفاق 25 نفر از نسل انقلاب جهاددانشگاهی جهت ارایه دستاوردهای فناورانه جهاددانشگاهی داشتیم و این دستاوردها فوق‌العاده مورد توجه ایشان قرار گرفت و دستور دادند ارتباط جهاد با وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط جهت استفاده از دستاوردهای آن فراهم شود و متعاقباً جلسات بسیار خوبی برگزارشده و بازهم پیگیر هستیم. حضور معاون اول و معاون علم‌وفناوری رییس‌جمهور در رونمایی از 10 طرح فناورانه و تمجید و قدردانی آن‌ها از دستاوردها و عملکرد جهاددانشگاهی، حاکی از ارتباط خوب با دولت و رضایت آن‌ها، از عملکرد جهاددانشگاهی است. از بیرون، جهاددانشگاهی را نهادی موفق در برقراری ارتباط می‌دانند، ولی در داخل از نتیجه خودمان به علت عدم استفاده از ظرفیت کامل جهاد، طبیعی است که راضی نباشیم.

نگاه به رقبا و چشم‌انداز فعالیت‌های ملی و بین‌المللی

نگاه جهاددانشگاهی به رقبا در حوزه‌های مختلف چگونه است؟
جهاد همیشه تلاش کرده است در زمینه‌هایی وارد شود که دیگران ورود نکرده‌اند و نیاز کشور رفع نشده است. وقتی شما ورود کنید و کار موفق هم انجام می‌دهید، این اعتمادبه‌نفس و خودباوری در دیگران ایجاد می‌شود که آن‌ها هم باید وارد شوند و این همان هدفی است که ما به دنبال آن هستیم. از رقابت تا زمانی که شیطنت در کار نباشد، باید استقبال کرد. فعالیت‌های نوآورانه جهاد وقتی به درجه‌ای از بلوغ می‌رسند، باید از بدنه جهاد جدا و به‌صورت حرفه‌ای در جامعه فعالیت و رقابت کنند.

رسالت جهاددانشگاهی از آغاز دهه‌ی پنجم انقلاب با توجه به سوابق گذشته به چه سمتی هدایت خواهد شد؟ آیا این نهاد برای 40 یا 50 سال آینده‌ی خود، چشم‌انداز مدونی دارد؟

توسعه فرهنگی، توسعه علمی و فناورانه، توسعه آموزشی و کارآفرینی جزو لاینفک تحقق پیشرفت در هر کشور است و لذا به‌صورت طبیعی این فعالیت‌ها در جهاددانشگاهی باید ادامه داشته و سال‌به‌سال هم برای ارتقای آن‌ها کار شود. تا زمانی که کشور هم فاقد برنامه درست برای اداره دانش‌بنیان کشور و تحقق اقتصاد دانش‌بنیان همراه با عدالت و اخلاق است، کار الگوسازی‌های موفق این نهاد باید ادامه پیدا کند، از طرف دیگری گروهی را بنام کانون تفکر درست کرده‌ایم که با آینده‌نگاری و رصد تحولات در حوزه‌های مختلف در دنیا، برای روش ادامه فعالیت جهاددانشگاهی در آینده پیشنهاد ارایه کنند.

چشم‌انداز توسعه‌ی فعالیت‌های بین‌المللی جهاددانشگاهی چیست؟

تا زمانی که تحریم با این شدت و هوشمندی وجود دارد، طبیعی است که نمی‌توان انتظار داشت فعالیت‌های بین‌المللی جهاد توسعه‌ی چشمگیر یابد. درعین‌حال به‌شدت در حال تلاش برای توسعه فعالیت‌های بین‌المللی هستیم و برخی از واحدهای موفق ما نیز دارای سطح مناسبی از این فعالیت‌ها هستند، ولی توسعه قابل‌قبول آن منوط به رفع تحریم‌ها است. امیدواریم با تصویب راه‌اندازی سازمان بین‌المللی فعالیت‌های علمی، فناورانه و آموزشی جمهوری اسلامی (ایریکا) توسط جهاددانشگاهی، سطح همکاری‌های بین‌المللی از توسعه‌ی بسیار مناسب‌تری برخوردار شود.

جهاددانشگاهی در شرایط تحریم چگونه می‌تواند به نظام جمهوری اسلامی خدمت کند؟

وقتی تمام فعالیت شما در جهاد بر اساس رفع نیازهای کشور شکل داده می‌شود، این همان کمک این نهاد به حل شدن مشکلات حاصل از تحریم است. فکر نمی‌کنم هیچ نهادی به‌اندازه جهاددانشگاهی برای حل مشکلات وابستگی کشور و رفع آن‌ها برنامه‌ریزی و تلاش کرده باشد. همان‌طور که در یکی از سوالات قبلی اشاره کردم، بعد از دیدار خصوصی آبان‌ماه با مقام معظم رهبری و ارایه دستاوردهای فناورانه جهاددانشگاهی خدمت معظم له و مورد تحسین قرار گرفتن پروژه‌های گزارش‌شده، ایشان هم دستور دادند شرایط ارتباط جهاد با وزرا و روسای وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط جهت استفاده از دستاوردها و پیشنهاد‌های جدید جهاد فراهم‌شده و هم در سایر جلسات با مسوولان در استفاده از دستاوردها و توانمندی‌های جهاددانشگاهی در حل مشکلات تاکید می‌کنند. نتیجه این حمایت‌ها هم حضور فعال جهاد در جلسات مرتبط با حل مشکلات تحریم و رفع وابستگی‌ها و هم تهیه‌ی لیستی از توانمندی جهاددانشگاهی برای تولید فناوری‌های موردنیاز کشور و تامین منابع برای آن‌ها در بودجه‌ی سال 98 بوده است.

ارتباط رسانه‌ای جهاددانشگاهی با دولت‌ها و مسایل پیش روی آن

ارتباط جهاددانشگاهی با وجود داشتن خبرگزاری‌های موثر با دولت‌های مختلف چگونه بوده و چه راهبردی را در این 40 سال طی کرده است؟

اگر بخواهم صادقانه صحبت کنم، ما در جهاددانشگاهی با یک دوگانگی در مورد خبرگزاری‌های خود به‌ویژه ایسنا مواجه هستیم. عدم توسعه‌یافتگی درست سیاسی و این‌که سیاسیون ما فکر می‌کنند یا باید با آن‌ها باشی و موافق آن‌ها یا بر آن‌ها و مخالف آن‌ها. تصور اینکه یک‌نهاد فرهنگی و علمی و فناورانه که اتفاقاً وظیفه آن الگوسازی‌های موردنیاز مسیر پیشرفت کشور است، می‌تواند وجود داشته باشد و خارج از بلوک‌بندی سیاسی به‌صورت مستقل از آن‌ها و دارای ارتباط با هر دو و با منش بیان موفقیت‌ها و نقد منصفانه‌ی مشکلات در حوزه‌ی خبری خود که آن‌هم یک الگوسازی موفق مثل ایسنا است عمل نماید، قابل قبول نیست. لذا در دو دوره مسوولیت من در دولت نهم و دهم و یازدهم، دیدم سعی می‌شود برای خبرگزاری‌های ما، مسوولیتی از بیرون و از جناح خودشان منصوب شود که البته من با هر دو مورد مخالفت کردم و اتفاقاً دلیل برکناری من در دولت دهم، همین مقاومت در برابر انتصاب فردی از بیرون برای ایسنا بود، وگرنه از عملکرد من در سایر حوزه‌ها بسیار هم راضی بودند. لذا سیاست ما در جهاد و رسانه همان شعار همیشگی تبعیت از رهبری و حمایت از دولت بوده است. البته حفظ استقلال و رعایت اعتدال نسبت به همه‌ی جریان‌های سیاسی، کامل رعایت شده است. دقت در سلامت و سرعت اخبار و همین رعایت اعتدال باعث شده که رسانه‌های ما مورد توجه هم دولت‌مردان و هم جناح‌های سیاسی موافق و مخالف دولت و دارای دیدگاه‌های معتدل باشد؛ البته تیغ نقد ما قدری کند شده است، چون دولت در کشور کارفرمای بزرگ است و مسایل را به هم مرتبط می‌کنند.

نقش این نهاد در تحقق اهداف سندهای پایه‌ای نظام جمهوری اسلامی برای آینده به‌خصوص در سند افق 1404 چگونه دیده شده است؟ و به چه میزان به آن خواهد رسید؟

از ویژگی‌های جهاددانشگاهی مأموریت محور حرکت کردن واحدهای جهاددانشگاهی به‌ویژه در حوزه پژوهش و فناوری بود و جهاد تلاش کرد هم‌پوشانی فعالیت‌ها در این نهاد به حداقل برسد و این موضوع باعث تخصصی کار کردن و افزایش بهره‌وری از منابع محدود مالی در خدمت به توسعه کشور بود؛ البته تعداد واحدهای موفق ما محدود بودند. از سال 1385 و با توجه به ابلاغ سند چشم‌انداز نظام در افق 1404، برای این‌که جهاددانشگاهی نقش ممتاز و موثری در تحقق اهداف سند چشم‌انداز نظام داشته باشد، ابتدا سند جایگاه جهاددانشگاهی در افق 1404 را که به عبارتی سند چشم‌انداز این نهاد هم محسوب می‌شود، تهیه شد و با تبدیل اهداف کیفی سند به اهداف کمی در افق 1404 و سپس تبدیل آن‌ها به اهداف کمی سه‌ساله‌ی برنامه‌های توسعه‌، اهداف سه‌ساله‌ی جهاددانشگاهی تدوین شد. این ابتکار با ایجاد معاونت هماهنگی و راه‌اندازی اداره کل برنامه‌ریزی در این معاونت به‌صورت جدی دنبال شد. هم‌اکنون برنامه چهارم و پنجم جهاد اجراشده و برنامه ششم جهاددانشگاهی با تبدیل زمان از 3 ساله به پنج‌ساله با دقت بسیار زیادتری تهیه شده است تا همه‌ی واحدهای جهاددانشگاهی بر اساس نیازهای ملی و مزیت‌های استانی خود بتوانند فعالیت‌های شاخص داشته باشند. اهداف به‌خوبی تدوین‌شده و مشکل اصلی، تامین منابع مالی برای اجرای برنامه‌ها است. به هر صورت شکل‌گیری فعالیت‌های پژوهشی و فناورانه ارزشمند در برخی واحدها مثل خوزستان در ساخت مته‌های حفاری، در خراسان‌رضوی در حوزه‌های پزشکی و غذایی، در واحد صنعتی امیرکبیر در تولید تورهای پرورش ماهی در قفس و تولید فناوری‌های جدید در واحدها و کمک موفق به جهاد و شکل‌گیری فعالیت‌های خوب پژوهشی در حوزه‌ی علوم انسانی مثل پیمایش ملی خانواده در واحد استان البرز در کنار فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی در اکثر واحدهای سازمانی جهاددانشگاهی، حاصل برنامه‌ریزی و تلاش‌های انجام گرفته است. متاسفانه چون هنوز اراده برای پیشرفت دانش‌بنیان در کشور شکل نگرفته و زمان حدوداً 3 تا 10 سالی که برای اثبات خود در توان انجام کارهای بزرگ باید صرف کنیم، باعث می‌شود آثار برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته بسیار دیرتر نمایان شود. قطعا جهاددانشگاهی در آینده، نقش بسیار پررنگی در تحقق اهداف سند چشم‌انداز خواهد داشت.

نقش جهاددانشگاهی در شورای عالی انقلاب فرهنگی چگونه است، آیا نمونه‌هایی از جریان سازی یا هشدار از جانب این نهاد در این شورا اتفاق افتاده است؟

اولا این حقیقت را باید بگویم که علیرغم توقعی که از این شورا می‌رود، شورا نقش پراهمیت سیاست‌گذار عالی در توسعه فرهنگی و توسعه علمی و فناورانه کشور را ندارد. دولت‌های ما هنوز نپذیرفته‌اند که سیاست‌گذاری عالی اصولاً باید در خارج از دولت ولی با حضور رئیس دولت و روسای دو قوه‌ی مقننه و مجریه انجام پذیرد تا هماهنگی‌های لازم جهت اجرایی شدن سیاست‌گذاری‌های عالی صورت گرفته توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی انجام شود. وارد دلایل چرایی این وضعیت نمی‌شوم؛ از طرف دیگر در کمال تعجب دوقطبی موجود در سیاست کشور در شورای عالی نیز حاکم است؛ لذا مجموعه‌ای مثل جهاددانشگاهی که می‌خواهد مستقل از جناح‌های سیاسی بوده و با آن‌ها نیز کار کند و به شعار همیشگی خود که تبعیت از رهبری و حمایت از دولت منتخب را جامعه عمل بپوشاند، باید با دقت عمل نماید. ولی می‌توانم بگویم جهاددانشگاهی در شورای عالی، جریان ساز حمایت از توان داخل است. دو نفر از اعضای شورای عالی، چندین بار هم به خودم و هم در جلسات دیگر گفتند که شما خسته نشده‌اید که از دولت نهم و دهم تا دولت یازدهم و دوازدهم مرتب مواضع خود را در حمایت از توان ملی و تولید ملی هم در جلسات اقماری دبیرخانه و هم در صحن شورای عالی تکرار می‌کنید.