طرح‌های فناورانه جهاددانشگاهی تا تبدیل یک کسب‌وکار پایدار توسعه می‌یابند/ جایگاه خدمات فنی مهندسی و علوم پایه در این نهاد

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، دکتر ولی‌الله روشن مدیرکل دفتر تخصصی علوم پایه، فنی و مهندسی معاونت پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی در رابطه با جایگاه خدمات فنی مهندسی و علوم پایه در واحدهای جهاددانشگاهی گفت: پس از انجام پژوهش‌های کاربردی در گروه‌های پژوهشی واحدهای سازمانی جهاددانشگاهی، نتایج این پژوهش‌ها در مقیاس‌های مختلف مورد راستی آزمایی از بعد کسب استانداردها، تاییدیه‌ها و ... قرار می‌گیرند و سپس مجوزهای لازم جهت ارائه به بازار مصرف در این راستا اخذ می‌شوند. در مرحله بعدی نتایج تحقیق جهت تجاری‌سازی و ورود به بازار مصرف، در اختیار مراکز خدمات تخصصی جهاددانشگاهی قرار می‌گیرد. این نتایج گاه به‌صورت محصولات مورد مصرف صنعت و گاه به شکل خدمات موردنیاز مردم در سبد محصولات و سرویس‌های قابل‌ارائه جهاددانشگاهی به کشور قرار می‌گیرند.

وی افزود: بدیهی است این محصولات و فناوری‌ها پس از دوره زمانی مشخصی نیاز به به‌روزرسانی یا ارتقای فناوری دارند و این امر مجدداً در گروه‌های پژوهشی یا در واحدهای تحقیق و توسعه همان مرکز صورت می‌گیرد؛ بنابراین تلاش می‌شود محصولات و خدمات ارائه شده، همواره قابلیت رقابت با سایر محصولات و خدمات مشابه در بازار جهانی را داشته باشند و از آخرین یافته‌های علمی و تحقیقاتی در آن‌ها استفاده شود.

دکتر روشن با اشاره به این‌که سیاست جهاددانشگاهی در ارائه این خدمات فناورانه، عدم ورود به حوزه‌هایی است که بخش خصوصی در آن‌ها مزیت رقابتی بالایی دارد، گفت: در درجه نخست تلاش می‌شود در حوزه‌هایی تحقیقات و سرمایه‌گذاری صورت گیرد که نیاز روز کشور باشد و سایر بخش‌ها به آن ورود نکرده باشند. رفع نیازهای فناورانه صنعت و جامعه اولویت جهاددانشگاهی در حوزه‌های فنی و مهندسی و علوم پایه است.

مدیرکل دفتر تخصصی علوم پایه، فنی و مهندسی جهاددانشگاهی ادامه داد: با توجه به بودجه در نظر گرفته شده از سوی دولت برای جهاددانشگاهی به‌عنوان بودجه حمایتی، بدیهی است بخش مهمی از هزینه‌های جاری تحقیقاتی و توسعه‌ای این سازمان، از عواید درآمدی همین مراکز تأمین می‌شود و مراکز خدمات تخصصی نقش مهمی در گسترش فعالیت‌های علمی و خدماتی جهاد در آینده دارند.

دکتر روشن در رابطه با تعداد و وضعیت طرح‌های فناورانه و پژوهشی در حال اجرای جهاددانشگاهی در این حوزه گفت: در حال حاضر تعداد 34 طرح در دفتر تخصصی علوم پایه و فنی مهندسی مصوب و فعال است که از میان آن‌ها 18 طرح در سال 98، 5 طرح در سال 99، 10 طرح در سال 1400 و یک طرح نیز در سال جاری مصوب شده که برخی از آن‌ها در حال اجرا بوده و برخی دیگر نیز اختتام پیدا کرده‌اند.

وی تصریح کرد: از بین طرح‌های بیان شده، طرح‌های "تکمیل دانش فنی و ساخت سیستم رانش یک دستگاه قطار هفت واگنه مترو"، " طراحی و ساخت واحد قابل حمل تولید نشاسته حفاری با قابلیت تحمل دمایی زیاد"، "تدوین دانش فنی، طراحی و اجرای واحد پایلوت استحصال نیکل و کبالت از منابع معدنی کشور"، "تکمیل دانش فنی و تولید کربن فعال از قیر طبیعی با ظرفیت 200 تن در سال"، "کسب دانش فنی 9 سایز مته‌های حفاری دندانه‌ای"، "کسب دانش فنی و تولید مواد شیمیایی پرمصرف صنایع نفت و گاز" و طرح "ساخت ابر خازن الکتروشیمیایی بر پایه ترکیبات نانو متخلخل کربنی" را می‌توان نام برد که کلیه شرح خدمات و تعهدات طرح‌ها توسط واحدهای مجری به انجام و اتمام رسیده و در حال حاضر در مرحله تجاری‌سازی فناوری و تولید انبوه محصولات حاصل از اجرای طرح‌ها
هستند.

مدیرکل دفتر تخصصی علوم پایه، فنی و مهندسی جهاددانشگاهی افزود: طرح "ساخت سیستم رانش یک دستگاه قطار هفت واگنه مترو" در قالب قراردادی بین شهرداری تهران و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و چندین شرکت دانش‌بنیان اجرا گردید و توسط ریاست‌جمهور محترم در تاریخ 17/01/1400 رونمایی و مورد بهره برداری قرار گرفت. در حال حاضر این نهاد جهت تجاری‌سازی و تولید انبوه مجموعه سیستم رانش در حال مذاکره با مراجع ذیصلاح جهت انعقاد قرارداد سیستم رانش 105 واگن موردنیاز شرکت مترو است.

دکتر روشن ادامه داد: طرح" طراحی و ساخت واحد قابل حمل تولید نشاسته حفاری با قابلیت تحمل دمایی زیاد" که واحد تولید نشاسته حفاری در استان اردبیل با همکاری پژوهشکده توسعه صنایع شیمیایی و جهاددانشگاهی استان اردبیل راه‌اندازی شده و در سال گذشته رونمایی گردید.

وی تصریح کرد: طرح "طراحی و ساخت سیستم نمک‌زدایی الکترواستاتیکی نفت به ظرفیت 50 هزار بشکه" در راستای اجرای قرارداد "خرید خدمات فرآورش نفت خام یادآوران جنوبی با استفاده از تجهیزات فرآورشی سریع احداث کارخانه‌ای به روش ساخت، مالکیت و بهره برداری" با شرکت مهندسی و توسعه نفت تعریف شده است و در حال حاضر بخش طراحی و مهندسی آن انجام و به‌زودی وارد فاز ساخت خواهد شد. در همین راستا جهاددانشگاهی به‌منظور کسب دانش فنی پکیج نمک‌زدایی موفق به طراحی و ساخت سیمولاتور نمک‌زدایی با ظرفیت 25 بشکه در روز شده است.

مدیرکل دفتر تخصصی علوم پایه، فنی و مهندسی جهاددانشگاهی اظهار کرد: طرح "کسب دانش فنی 9 سایز مته‌های حفاری دندانه‌ای" طرح مهم دیگری است که در این حوزه تعریف شد. مته‌های حفاری از جمله محصولات پر مصرف و کاربردی در صنعت نفت و گاز است و در حال حاضر جهاددانشگاهی دانش فنی 9 سایز از این نوع مته‌ها را دارا است.

وی در رابطه با طرح‌های فناورانه "تدوین دانش فنی استحصال نیکل و کبالت از منابع معدنی کشور" و "ساخت ابر خازن الکتروشیمیایی بر پایه ترکیبات نانو متخلخل کربنی" گفت: در حال مذاکره با سرمایه‌گذاران و متقاضیان صنعتی جهت تولید محصول به‌صورت صنعتی هستیم.

دکتر روشن با اشاره به طرح فناورانه "تولید مواد شیمیایی پر مصرف صنایع نفت و گاز" اظهار کرد: علاوه بر کسب دانش فنی مواد پر مصرف و موردنیاز صنایع نفت و گاز، در حال تولید و فروش محصول به شرکت‌های متقاضی و تابعه وزارت نفت است و قراردادهای فروش مناسبی نیز در خصوص تأمین این مواد با برخی از شرکت‌ها منعقد شده است. در همین زمینه قراردادی بین پژوهشکده تکنولوژی تولید خوزستان با شرکت توسعه صنعت نفت و گاز پرشیا به ارزش 140.000 میلیون ریال برای تأمین 200,000 لیتر از مواد شیمیایی موردنیاز آن شرکت منعقد شده است.

وی تصریح کرد: علاوه بر طرح‌های اشاره شده، طرح‌های "دستیابی به دانش فنی تولید مبدل‌های کاتالیستی پایه فلزی" و "طراحی و ساخت سیستم کنترل دور موتور 15 مگاوات ولتاژ متوسط" نیز در مراحل پایانی اجرای خود قرار دارند.

مدیرکل دفتر تخصصی علوم پایه، فنی و مهندسی جهاددانشگاهی در رابطه با سایر طرح‌های دست اجرا جهاددانشگاهی گفت: از طرح‌های فناورانه مهم دیگر این حوزه، طراحی و ساخت پمپ‌های برقی درون‌چاهی است که کاربرد بسیار مهمی در حفاری چاه‌های نفت دارند. تجهیزات مهم مجموعه پمپ درون‌چاهی شامل الکتورموتور، VFD، سپراتور و ... به همت پژوهشگران و متخصصان این نهاد کاملاً ساخته شده و سایر تجهیزات از جمله پمپ و پروتکتور و بسترهای تست این تجهیزات نیز در مراحل طراحی و ساخت قرار دارند.

دکتر روشن اظهار کرد: دیگر طرح فناورانه کاربردی و مهم این دفتر "کسب دانش فنی و تولید سه حلقه کویل دستگاه لوله مغزی سیار حفاری صنعت نفت و گاز" است که هم‌اکنون در حال اجراست. در همین خصوص و در راستای تجاری‌سازی و رفع بخشی از نیاز صنعت نفت به این محصول فناورانه، قراردادی به مبلغ 4,720,000 یورو با مدیریت پشتیبانی ساخت و تأمین کالای شرکت ملی نفت ایران جهت تولید تجاری آن منعقد شده است.

وی ادامه داد: همچنین نمونه‌های اولیه در راستای اجرای طرح‌های "دستیابی به دانش فنی و تولید مته‌های حفاری PDC"، "ساخت موتورهای هیدرولیکی درون‌چاهی حفاری سایزهای 8/1-2 و 4/3-6 اینچ" طراحی و ساخته شده و در مرحله تست‌های میدانی هستند که پس از موفقیت‌آمیز بودن تست‌های مربوطه و دریافت تأییدیه‌های لازم، تجاری‌سازی آن‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد.

این مسئول در رابطه با دیگر طرح این دفتر اظهار کرد: یکی دیگر از طرح‌های مهم این دفتر که با توجه به نیاز شرکت‌های خودروسازی به کاتالیست تعریف و در حال اجرا است، طرح فناورانه " تدوین دانش فنی ساخت مونولیت سرامیکی کاتالیست خودرو" بوده که در مرحله آماده‌سازی محل احداث کارخانه در استان یزد و نیز خرید و تحویل گیری تجهیزات و ماشین‌آلات خط تولید از کشور چین است که پس از آن تست‌های گرم و راه‌اندازی خط تولید مونولیت سرامیکی آغاز می‌شود.

دکتر روشن ادامه داد: در راستای تکمیل زنجیره فناوری کاتالیست های خودرو، طرح "تولید فلزات پلاتین، پالادیوم و ردیوم به‌منظور استفاده در تولید 300 هزار عدد کاتالیست خودرو" تعریف شده است که این طرح نیز در مرحله تکمیل فعالیت‌های باقیمانده نظیر پایپینگ و تست‌های سرد و گرم بوده و پس از راه‌اندازی و انجام تست‌های مربوطه امکان بازیابی فلزات گران‌بها از کاتالیست های مستعمل خودرویی وجود دارد.

وی در رابطه با طرح"ساخت و تولید کریستالیزاتور صنایع فولاد و ریخته‌گری" گفت: طرح مهم دیگر که موردنیاز شرکت‌های فولادسازی بوده و در این دفتر در دست اجرا است، "ساخت و تولید کریستالیزاتور صنایع فولاد و ریخته‌گری" است که تاکنون یک ست از کریستالیزاتور موضوع طرح به شرکت فولاد مبارکه اصفهان تحویل شده و تست‌های مربوطه را با موفقیت پشت سر گذاشته است و در حال حاضر در مرحله تکمیل ساخت ست دوم آن است.

مدیرکل دفتر تخصصی علوم پایه، فنی و مهندسی جهاددانشگاهی با اشاره به طرح" تدوین دانش فنی طراحی و ساخت سیستم الکترونیکی کنترل موتور و گیربکس اتوماتیک خودرو" بیان کرد: این طرح در ارتباط با نیاز صنایع خودروسازی تعریف شده و در همین راستا نیز قراردادی با شرکت نیرومحرکه جهت طراحی، ساخت و تولید TCU گیربکس AMT6 به‌منظور تحویل 100.000 عدد TCU به مبلغ 4.000.000 یورو منعقد و توسط سازمان جهاددانشگاهی صنعتی شریف در حال اجرا است. این نیز طرح در مرحله ثبت سفارش و خرید نرم‌افزار و سخت‌افزارهای موردنیاز است.

دکتر روشن تصریح کرد: سایر طرح‌ها مانند طرح‌های "دستیابی به فناوری و تولید مدیاهای منسوج فیلترهای صنعتی هوا" و " تولید محصول میکروبی ازدیاد برداشت مخازن نفت با قابلیت حذف باکتری‌های SRB و کاهش H2S مخزن" نیز از پیشرفت مناسبی برخوردار بوده و در مرحله تأمین بخشی از تجهیزات موردنیاز جهت تولید هستند.

وی در خصوص طرح‌های مصوب سال 1400 گفت: طرح فناورانه "طراحی و ساخت یک نمونه آنتن BTS هشت باندی به انضمام سامانه‌های مربوطه (5G)" در مرحله خریداری تجهیزات قرار داشته و تا پایان سال خاتمه و آنتن ساخته شده به کارفرما (شرکت اپراتور همراه اول) تحویل داده می‌شود. طرح‌های فناورانه دیگری نیز با توجه به شناسایی نیازهای ملی و منطقه‌ای در این حوزه تعریف شده است که از جمله آن‌ها "طراحی و ساخت سیستم رانش قطارهای پرسرعت"، "طراحی و ساخت اینورتر متمرکز توان بالا نیروگاه‌های خروشیدی"، "راه‌اندازی واحد تولیدی عصاره و مواد مؤثره سیر"، "استحصال لیتیوم از شورابه های معدنی"، "استحصال آلومینا از بوکسیت های کم عیار"، "شبیه‌سازی و اجرای شکافت هیدرولیکی در راستای تولید و ازدیاد برداشت نفت و گاز" و "دستیابی به دانش فنی و تولید فولاد زنگ نزن 316 LVM" هستند که در مراحل اولیه اجرایی و مطالعاتی و تأمین تجهیزات قرار دارند.

 در خصوص سایر طرح‌ها و قراردادهای شاخص جهاددانشگاهی که توسط این دفتر در حال اجرا و پیگیری است گفت: قرارداد "خرید خدمات فرآورش نفت خام با استفاده تجهیزات فرآورشی سریع احداث کارخانه‌ای به روش ساخت، مالکیت و بهره برداری" در میدان یادآوران جنوبی به مبلغ 70.627.500 دلار که در سال 98 مصوب و از تیرماه سال جاری نافذ شده و توسط مرکز خدمات تخصصی مهندسی و ساخت فرآورش نفت خام در دست اجرا بوده و از مهم‌ترین اقدامات انجام‌گرفته در خصوص قرارداد تا به امروز می‌توان به اتمام بخش مهندسی مفهومی و پایه قرارداد احداث واحد فرآورش نفت، انجام کامل طراحی و مهندسی پایه و تفصیلی "طراحی و ساخت سیستم نمک‌زدایی الکترواستاتیکی نفت به ظرفیت 50 هزار بشکه"، انجام 30 درصد از مهندسی تفصیلی توسط شرکت پتروتکسان اشاره کرد.

وی افزود: همان‌گونه که در ابتدا نیز اشاره شد قرارداد "خرید 59 رول کلاف لوله مغزی سیار" به مبلغ 4.720.000 یورو بین مدیریت پشتیبانی ساخت و تأمین کالای شرکت ملی نفت ایران و جهاددانشگاهی منعقد شده است و تمام عملیات اجرایی قرارداد توسط سازمان جهاددانشگاهی تهران انجام خواهد پذیرفت. در حال حاضر تفاهم‌نامه مربوط به ساخت کلاف‌های رشته لوله مغزی موردنیاز قرارداد با گروه صنعتی سپاهان و همچنین سایر پیمانکاران مربوطه منعقد شده است.

دکتر روشن در مورد قرارداد " خرید مته‌های حفاری Rock Bits مربوط به پروژه‌های ده‌گانه" گفت: این قرارداد جهت تحویل 870 عدد مته حفاری در 8 سایز مختلف در اردیبهشت‌ماه سال 94 توسط مدیریت پشتیبانی ساخت و تأمین کالای شرکت ملی نفت ایران به جهاددانشگاهی ابلاغ شد و در حال اجرا است. در راستای اجرای قرارداد تاکنون در حدود 300 عدد مته حفاری برای 5 نوع قلم مربوط به سایزهای (2/1 17، 2/1 8 و 8/3 8 اینچ) تحویل کارفرما شده است. در حال حاضر اقدامات لازم جهت تمدید مدت‌زمان اجرای قرارداد تا پایان سال 1402 در حال انجام است.

وی در پاسخ به این سؤال که این طرح‌ها با کدام ضرورت در کشور اجرا می‌شوند و چه برنامه‌ای برای تجاری‌سازی آن‌ها وجود دارد، گفت: سیاست جهاددانشگاهی در تعریف و اجرای طرح‌های فناورانه و همکاری و انعقاد قرارداد با سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف، قطع وابستگی کشور به شرکت‌ها و سازندگان خارجی در طراحی، ساخت و تولید برخی از فناوری‌ها و تجهیزات استراتژیک صنایع گوناگون و پر اهمیت از جمله صنعت نفت و گاز، حمل‌ونقل ریلی، خودروسازی، صنایع فلزی و معدنی و ... و همچنین جلوگیری از خروج ارز و ایجاد اشتغال بوده است.

وی افزود: بر اساس این ویژگی اصلی و ضرورت، همه طرح‌های تعریف شده در قالب طرح‌های فناورانه و یا قراردادهای منعقده شده با سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف به‌گونه‌ای توسط جهاددانشگاهی اجرا می‌شوند که بتوانند نسبت به تحقق موارد ذکر شده عمل کنند. به همین دلیل در تمامی طرح‌های فناورانه منعقد شده با سازمان‌ها/واحدها/پژوهشکده‌های جهاددانشگاهی تاکید می‌شود که سازمان‌ها/واحدها/پژوهشکده‌های مجری پس از خاتمه طرح‌های فناورانه، باید نسبت به توسعه و ایجاد کسب‌وکار پایدار آن طرح‌ها اقدام کرده تا با ساخت/تولید مستمر آن‌ها کشور به‌طور کامل از آن محصول بی‌نیاز شود؛ بنابراین مزیت طرح‌های فناورانه جهاددانشگاهی نسبت به طرح‌های معمول پژوهشی در همین موضوع است که صرفاً با اتمام پروژه پژوهشی و یا ساخت چند نمونه به اتمام نمی‌رسد و باید در سازمان‌ها/واحدها /پژوهشکده‌ها توسعه‌یافته و به کسب‌وکار پایدار مبدل شوند.

این مسئول ادامه داد: به‌عنوان مثال‌هایی در زمینه صرفه‌جویی ارزی حاصل از اجرای طرح‌های فناورانه در جهاددانشگاهی می‌توان از طرح فناورانه "ساخت سیستم رانش یک دستگاه قطار هفت واگنه مترو" که در قالب قراردادی با شهرداری تهران، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری انجام شد، نام برد. حدود 30 درصد قیمت یک رام قطار مربوط به مجموعه سیستم رانش است. در ساخت مجموعه اول آن در حدود 150.000 یورو صرفه‌جویی ارزی حاصل شده که در صورت تجاری‌سازی طرح تا حدود 250.000 یورو صرفه‌جویی ارزی برای هر مجموعه نیز قابل‌دسترسی است و یا طرح فناورانه "طراحی و ساخت واحد قابل حمل تولید نشاسته حفاری با قابلیت تحمل دمایی زیاد" که با توجه به نیاز سالیانه کشور به نشاسته حفاری که برابر 4000 تن در سال برآورد می‌شود، با راه‌اندازی خط تولید آن توسط این نهاد با ظرفیت 1000 تن در سال در حدود 1 میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی در سال برای کشور ایجاد می‌شود.

وی در ادامه به برنامه‌های انجام شده از سوی این دفتر و همچنین در دست انجام جهت تجاری‌سازی طرح‌های فناورانه اشاره کرد و گفت: مذاکره جهت انعقاد قراردادهای ملی و فناورانه با هدف تأمین نیاز کشور و قطع وابستگی، ایجاد مراکز توسعه فناوری در سازمان‌ها و واحدهای توانمند جهاددانشگاهی، حضور در نمایشگاه‌های تخصصی داخلی و خارجی منطقه‌ای و بین‌المللی، توسعه همکاری فناورانه با صنایع مهم کشور از قبیل صنایع نفت و گاز، حمل‌ونقل ریلی و صنایع فلزی و معدنی و صدور خدمات فنی و مهندسی با همکاری دفتر همکاری‌های علمی و ارتباطات بین‌الملل به کشورهای منطقه از برنامه‌های انجام شده از سوی این دفتر و همچنین در دست انجام جهت تجاری‌سازی طرح‌های فناورانه است.

دکتر روشن در رابطه با برنامه آینده برای توسعه فعالیت‌های این حوزه در جهاددانشگاهی گفت: با توجه به اینکه طرح‌های فناورانه به‌منظور تکمیل حلقه تجاری‌سازی فناوری و تولید اولیه نتایج حاصل از تحقیقات سرآمد انجام شده در گروه‌های پژوهشی جهاددانشگاهی در مقیاس‌های نیمه‌صنعتی و صنعتی با استانداردهای روز دنیا پایه‌ریزی شده و بودجه‌های حمایتی به آن‌ها به شکل وام تخصیص‌یافته است، لازم است در تصویب طرح‌های پژوهشی گروه‌های پژوهشی و شبکه برنامه‌های آتی نیز سیاست‌گذاری بر همین منوال اعمال شود تا خوراک لازم جهت طرح‌های فناورانه سال‌های آتی جهاددانشگاهی و امکان بالا رفتن درصد نتایج قابل‌ارائه به کشور از طرح‌های پژوهشی فراهم شود.

وی تصریح کرد: بنابراین باید برنامه‌ریزی حوزه فنی و مهندسی و علوم پایه جهاددانشگاهی به‌گونه‌ای باشد که امکان انتخاب یافته‌های علمی در هرسال جهت سرمایه‌گذاری ایجاد خط تولید یا توسعه قابلیت ارائه سرویس در بعد تجاری در اکثریت واحدهای سازمانی وجود داشته باشد. بر همین اساس لازم است ضمن افزایش بودجه طرح‌های فناورانه طبق تورم سالانه، بودجه شبکه‌های برنامه و طرح‌های پژوهشی گروه‌ها نیز افزایش یابد تا بخش قابل‌توجهی از طرح‌ها امکان دستیابی به محصولی با قابلیت افزایش مقیاس و تجاری‌سازی را داشته باشند. همچنین باید در انتخاب طرح‌های فناورانه بررسی و دقت لازم جهت امکان‌سنجی تجاری‌سازی نتایج این طرح‌ها هم به لحاظ فنی و هم به لحاظ اقتصادی و زمانی با تاکید بیشتری توسط کارشناسان در دستور کار قرار گیرد. اولویت طرح‌ها بر اساس نیاز روز کشور، سطح آمادگی طرح‌ها بر اساس نتایج کسب‌شده و بودجه لازم جهت تکمیل چرخه فناوری و منابع موجود سازمان از جمله عوامل تعیین‌کننده انتخاب طرح‌ها هستند.