آمادگی تولید بزرگترین بانک الکترونیک و کتابخوان کتاب‌های دانشگاهی توسط سازمان انتشارات جهاددانشگاهی

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، توجه به کتاب و کتابخوانی از سرفصل‌های مهم فعالیت‌های فرهنگی جهاددانشگاهی است، در همین راستا یکی از اولین اقدامات این نهاد، تولید و انتشار کتاب از همان سال‌ ابتدای تأسیس بود. در ادامه و از سال ۱۳۶۲ به‌منظور پر کردن خلأ موجود در زمینه تولید کتاب، جهاددانشگاهی به تشکیل سازمان انتشارت مستقل و گروه‌های آموزشی اقدام کرد تا ضمن تألیف و ترجمه کتاب‌های درسی دانشگاهی باتوجه به نیازهای دانشجویان و پیشنهادهای استادان و محققان، فعالیت‌های فرهنگی و ترویجی دیگر جهاددانشگاهی را به انجام برساند. 

به مناسبت چهل‌ودومین سالگرد تأسیس جهاددانشگاهی با حامد علی‌اکبرزاده رییس سازمان انتشارات جهاددانشگاهی به گفت و گو پرداختیم که در ادامه می خوانید:

باتوجه به اینکه انقلاب اسلامی ما یک انقلاب فرهنگی و یکی از اهداف تأسیس جهاددانشگاهی تحقق بخشی از این هدف است، جهاددانشگاهی در این ۴۲ سال فعالیت چقدر در طی این مسیر موفق بوده است؟

مجموعه جهاددانشگاهی شانزدهم مرداد ۱۳۵۹ تأسیس می‌شود و اگر یک نگاه اجمالی به این ۴۲ سال فعالیت جهاددانشگاهی، با تأکید بر حوزه فرهنگ داشته باشیم، گزاف نیست اگر بگوییم جهاددانشگاهی در دانشگاه‌ها  و در حوزه آموزش عالی و دانشگاهی کشور پیشتاز حوزه فرهنگی بوده است. 

شواهد امر حاکی از این است درمجموع این ۴۲ سال با همه فرازوفرودهایی که جهاددانشگاهی داشته، در حوزه فرهنگ دانشگاه‌ها پیشتاز بوده است؛ نشانه‌های آن را هم می‌توانیم در اجرای برنامه‌ها و طرح‌های فرهنگی و میزان مخاطبینی ببینیم که برنامه‌های جهاددانشگاهی در حوزه فرهنگی در طول این سال‌ها داشته است. 

منظور از برنامه‌های فرهنگی، جشنواره‌ها و رویدادهایی سالانه جهاددانشگاهی است؟  

بله. برای مثال در حوزه کتاب که حوزه خود ما در سازمان انتشارات جهاددانشگاهی است، امسال بیست‌ونهمین دوره جشنواره کتاب سال دانشجویی را برگزار می‌کنیم؛ که بیانگر سه دهه فعالیت در حوزه کتاب دانشجویی است. مسابقات قرآن دانشگاهی که در مدت طولانی توسط جهاددانشگاهی اجرا شده یا برنامه‌ها و مسابقات هنری و حوزه‌های مختلفی که جهاددانشگاهی در مسائل و حوزه فرهنگی ورود داشته، نشان‌دهنده این است که این نهاد حضور پررنگ، چشمگیر و موفقی در زمینه فرهنگ در دانشگاه‌های کشور داشته است.

در حوزه کتاب به‌ عنوان مهم‌ترین کالای فرهنگی چطور؟ 

در حوزه کتاب و نشر می‌توان ادعا کرد که تنها فعالیت فرهنگی جهاددانشگاهی که از روز اول تأسیس جهاد شروع شده و تا امروز به‌طور مستمر فعالیت داشته، همین حوزه کتاب و نشر بوده است. یعنی جهاددانشگاهی از سال ۵۹ که تأسیس شده، در زمینه نشر و کتاب ورود و تا به امروز فعالیت مداوم داشته است. این ۴۲ سال فعالیت در زمینه کتاب و نشر منجر به تولید بیش از ۱۱ هزار عنوان کتاب شده، که این عدد در بین ناشران بعد از انقلاب اسلامی و به‌طورکلی در بین تمام ناشرانی که امروز فعالیت می‌کنند، بی‌نظیر است. 

اگرچه ما در جهاددانشگاهی در حوزه نشر و تولید کتاب همیشه دو مسیر را طی کرده و در دو جهت حرکت می‌کردیم. یک جهت فعالیت ما این بود که بتوانیم منابع علمی موردنیاز دانشگاه‌ها را تأمین کنیم. به همین جهت بهترین و باکیفیت‌ترین کتاب‌ها، منابع دست‌اول و آثار بهترین نویسندگان و اساتید دانشگاه را در طول این سال‌ها منتشر کردیم.

علاوه‌براین کار ما یک جهت فرهنگی هم داشته، یعنی بنای جهاددانشگاهی از ابتدا بر این بود که به دانشجوها، نوقلمان، کسانی که تازه وارد عرصه نویسندگی، ترجمه و تألیف شده‌اند، کمک کند آثار خود را منتشر یا پایان‌نامه‌های خود را تبدیل به کتاب کنند، که در طول ۴۲ سال فعالیت جهاددانشگاهی این اتفاق افتاده است. به همین دلیل آثاری که سازمان انتشارات جهاددانشگاهی و شعب آن در سراسر کشور منتشر کرده است، قابل دسته‌بندی هستند. یک بخش آثاری هستند که کیفیت بسیار بالایی دارند و بخشی هم آثار باکیفیت متوسط یا بعضاً کیفیت متوسط رو به پایین دارند اما این به دلیل مسامحه‌کاری و غفلت ما نبوده و اتفاقاً عمدی در آن بوده تا دانشجوها بتوانند به عرصه نویسندگی وارد شوند. لذا خیلی از استادهای برجسته دانشگاه امروز، اولین اثر مکتوب خود را مثلاً در سال‌های ۵۹ یا دهه ۶۰ در جهاد دانشگاهی منتشر کرده‌اند که به نظر من این اتفاق مبارکی بوده است. 

این رویکرد نتیجه‌بخش هم بود‌ه؟ 

الان در سازمان انتشارات جهاددانشگاهی به این نقطه رسیدیم که در سال به‌طور میانگین ۶۰۰ عنوان کتاب منتشر می‌کنیم که باز هم این عدد هم در بین تولیدات ناشران امروز تک است و با این تفاضیل در حوزه تولید کتاب موفقیت حاصل شده است. 

البته شاید عدد ۱۱ هزار عنوانی که اشاره شد، یک‌مقدار برای بعضی‌ها تعجب‌آور باشد، درحالی‌که درخواست‌هایی که برای چاپ کتاب به دست ما می‌رسد، خیلی بیشتر از این عدد و چیزی در حدود ۲۰۰۰ درخواست است، که به‌طور میانگین در سال ۶۰۰ متن آن بعد از بررسی و گزینش، به ثمر می‌رسد و تبدیل به کتاب می‌شود. 

از دیگر نشانه‌های موفقیت سازمان انتشارات جهاددانشگاهی این است که هر سال در جشنواره‌های معتبر فرهنگی مانند جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی، سه یا چهار کتاب برگزیده و تقدیری دارد، همین امسال دو عنوان کتاب تقدیری در جایزه کتاب سال داشتیم. 

از طرفی اگر دقت کنید بسیاری از کتاب‌هایی که در جهاددانشگاهی که در دهه ۶۰ تولید شده، هنوز هم منابع  دانشگاهی هستند. امروز هم منابع دانشگاهی جدید را تولید و به بازار عرضه می‌کنیم. بسیاری از کتاب‌هایی که سازمان انتشارات جهاددانشگاهی تولید کرده سرفصل درسی مصوب در وزارت علوم و از منابع هستند. 

در تولید کتاب گستردگی موضوعی بالایی داریم و در تمامی رشته‌ها تولید محتوا داشتیم. البته در طول این ۴۲ سال این یک وجه کار انتشارات جهاددانشگاهی بوده است. وجه دیگر بحث فعالیت‌های ترویجی و فرهنگی در زمینه کتاب و نشر است. ما در سازمان انتشارات جهاددانشگاهی سعی می‌کنیم با برنامه‌هایی که اجرا می‌کنیم، مهارت‌های مختلفی مرتبط با کتاب را در دانشجوها تقویت و ایجاد کنیم، مثلاً مهارت نوشتن و ترجمه، مهارت مطالعه انتقادی و نقادانه کتاب، مهارت به اشتراک گذاشتن تجربه‌های کتابخوانی، مهارت پژوهش و تحقیق در زمینه کتاب و نشر، هرکدام در قالب یک برنامه و رویداد فرهنگی و ترویجی توسط سازمان انتشارات جهاددانشگاهی و مجموعه و شعب آن در کشور، بروز و ظهور پیدا کرده است. به‌ عنوان مثال جشنواره ملی کتاب سال دانشجویی ما کمک می‌کند دانشجوها بتوانند مهارت‌های نویسندگی خود را تقویت کنند و از بهترین دانشجویان مؤلف و مترجم تقدیر می‌کنیم. جشنواره پایان‌نامه سال دانشجویی هم به همین ترتیب برگزار می‌شود. همچنین مسابقات ملی کتاب سال سه‌دقیقه‌ای یا مسابقه ملی پایان‌نامه سه دقیقه‌ای، بستری است برای به اشتراک گذاشتن تجربه‌های کتابخوانی توسط دانشجویان و ارائه ایده‌ها و معرفی کتاب‌ها به همدیگر و جامعه برای اینکه بتوانند گامی در جهت ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی بردارند. 

یا مثلاً طرحی به‌عنوان طرح ملی «فصل سخن» با محوریت نقد و بررسی کتاب‌های علوم انسانی برگزار و از دانشجوها، به‌ویژه دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی در نقد این کتاب‌ها استفاده می‌کنیم؛ به این ترتیب برای اینکه دانشجوها مهارت نقد و مطالعه و تفکر نقادانه را از مسیر کتاب یاد بگیرند و در خود تقویت کنند در نشست‌هایی این کتاب‌ها را نقد می‌کنند و اساتید نقد آن‌ها را ارزیابی می‌کنند. 

برنامه‌های پژوهشی در حوزه نشر نظیر کنفرانس پژوهش‌های نشر -که اخیراً دومین دوره آن را برگزار کردیم- هم محملی است تا کسانی که در حوزه نشر ایده یا فکری دارند و اساساً صاحب‌نظر هستند، ایده‌ها و حرف خود را در قالب یک متد علمی ارائه دهند. 

علاوه بر آنچه اشاره شد، فعالیت‌های گسترده دیگر هم در حوزه فروش، توزیع و فضای مجازی داریم، که هرکدام شرح ویژه خود را دارند. 

بحث تولید کتاب الکترونیک و صوتی که دهه اخیر گسترش چشمگیری داشته از همین فعالیت‌هاست؟ اگر هست این بخش از حوزه نشر چقدر دغدغه سازمان انتشارات جهاددانشگاهی است؟ 

در بحث کتاب صوتی و الکترونیک به‌ عنوان یک عرصه تقریباً جدید، برآوردهای ما و ارتباط و مشورت با مجموعه‌هایی که در این حوزه ورود جدی‌تری دارند و پلتفرم‌هایی که برای این کار ایجاد شده‌اند، نشان می‌دهد فعلاً کتاب صوتی و الکترونیک در حوزه کتاب‌های عمومی اقبال بیشتری دارند تا کتاب‌های دانشگاهی و تخصصی؛ اما درعین‌حال یک ضرورت بوده که ما در این حوزه ورود کنیم. در همین راستا تقریباً چهار سال پیش در زمینه کتاب الکترونیک یک ورود ابتدایی، آن هم از طریق پلتفرم‌ها و اپلیکیشن‌های موجود داشتیم. ابتدا کار را با فیدیبو شروع کردیم اما در این دو سالی که بنده توفیق خدمت‌گزاری در انتشارات جهاددانشگاهی داشتم، این مسئله را توسعه دادیم و با پلتفرم‌های دیگر همچون طاقچه، نوار و... ارتباط گرفته و تولید محتوا کردیم. 

باتوجه به اینکه در چند سال اخیر در سازمان انتشارات جهاددانشگاهی به این نتیجه رسیدیم که لازم است کتاب‌های عمومی هم منتشر کنیم، به حوزه ادبیات پیشرفت و تاریخ شفاهی علم و فناوری در ایران یا تاریخ شفاهی جهاددانشگاهی ورود کردیم. این‌ موضوعات هم قابلیت این را داشته که به‌صورت کتاب صوتی و الکترونیک هم عرضه شود که عرضه هم شده است.   

در یک سال اخیر ورود جدی به حوزه کتاب صوتی داشتیم و چند عنوان کتاب صوتی تولید و عرضه شده و تعدادی هم در دست تولید است. در همین بحث استفاده از فناوری‌های جدید، ازآنجاکه پایگاه اطلاع‌رسانی و سایت سازمان نیاز به یک بازطراحی داشت، سایت جدیدی طراحی شد که ضمن اینکه به‌لحاظ فنی سایت به‌روزی است، ۱۱ هزار عنوان انتشارات جهاددانشگاهی که اشاره کردم، به تفکیک موضوعات و شعبی که آن‌ها را منتشر کرده‌اند، در این سایت قابل مشاهده است.

همچنین ما جای خالی یک سامانه فروش اینترنتی کتاب دانشگاهی را احساس می‌کردیم و در همین راستا سامانه‌ اینترنتی با عنوان «شانزده» در حوزه فروش را راه‌اندازی کردیم که سامانه بسیار مناسبی است و برای همه شعب سازمان انتشارات جهاددانشگاهی که در حوزه فروش کتاب ورود دارند، این امکان را ایجاد کرده تا از طریق آن سامانه کتاب‌های خود را بفروشند. اتفاق خوبی که اینجا افتاده این است که اگر شما فرضاً در استان اصفهان باشید و بخواهید کتابی را از جهاددانشگاهی تهیه کنید، دیگر لازم نیست کتاب از تهران برای شما پست شود و می‌توانید از پنل واحد و شعبه انتشارات جهاددانشگاهی اصفهان در سایت، کتاب موردنظر خود را در سایت سفارش دهید. خوشبختانه سامانه شانزده در حال توسعه است و ناشران دانشگاهی دیگر را به تدریج در این سامانه وارد و اضافه می‌کنیم. 

درمجموع حضور خوبی در فضای مجازی داشتیم، یکسری برنامه‌ هم در حوزه فضای مجازی برای آینده داریم که امیدواریم با مساعدت مسئولان ارشد جهاددانشگاهی و همچنین تأمین بودجه مناسبی که از سمت دولت یا مجلس انجام ‌شود. 

سازمان جهاددانشگاهی به‌عنوان یک سازمان مهم علمی و دانشگاهی در کشور، بار بزرگ و ویژه‌ای بر دوش می‌کشد و با توجه به تاکیداتی هم که مقام معظم رهبری نسبت به اهمیت کار  و جایگاه جهاددانشگاهی دارند، یک‌سری افعال و اعمال علمی از جهاددانشگاهی انتظار می‌رود که اتفاق هم می‌افتد. سازمان انتشارات جهاددانشگاهی چقدر در بخش فرهنگی این فعالیت‌ها را حمایت و همراهی می‌کند؟ 

قطعاً ما نسبت به این قضیه مسئولیت و ورود جدی داریم زیرا همان‌طور که مقام معظم رهبری هم فرمودند، جهاددانشگاهی یکی از رویش‌های اصلی خود انقلاب و یکی از مجموعه‌های موفق در حوزه علم و فناوری در کشور بوده است. به اعتقاد من این موفقیت‌ها علاوه‌براینکه باید در قالب آثار علمی مانند کتاب‌ها و مقالات علمی و تخصصی انعکاس پیدا کند، باید در قالب عمومی و به‌عنوان مصادیق پیشرفت‌های اتفاق افتاده در جمهوری و انقلاب اسلامی معرفی و روایت شود. به همین دلیل ما در حوزه تاریخ شفاهی جهاددانشگاهی، ادبیات پیشرفت در حوزه علم و فناوری توجه ویژه داشته‌ایم و بر همین اساس آثاری تولید کرده و می‌کنیم. مثلاً یکی از زیرمجموعه‌های موفق جهاددانشگاهی مجموعه رویان است که ما در سازمان انتشارات جهاددانشگاهی آثاری را درباره توفیقات علمی که در رویان حاصل شده، تولید می‌کنیم که یکی از آن‌ها کتاب «روایت یک رویش» است. 

اخیراً کار روی بحث پروژه شبیه‌سازی و درمان ناباروری و دیگر موفقیت‌های آن هم شروع کرده‌ایم زیرا معتقدیم که این توفیقات باید به‌صورت روایت‌های عمومی و عامه‌فهم و برای اینکه مردم هم آشنا شوند و ببینند چه اقدامات بزرگی در زمینه علم و فناوری اتفاق افتاده است، روایت شوند؛ یعنی تلاش کنیم آن جنبه‌های مثبت و نقاط روشن را هم نشان دهیم. 

همچنین در حوزه فنی یا علوم‌پایه یا کشاورزی کارهای بسیار خوبی در جهاددانشگاهی اتفاق افتاده، که باید روایت شوند. ما این کار را هم شروع کردیم و تا به اینجا دو جلد آن منتشر شده است و احتمالاً تا سال دیگر همین موقع به هشت جلد خواهد رسید و کار تداوم خواهد داشت. 

ما نسبت به این قضیه مسئولیت داریم و تقریباً تمرکز خود سازمان در تولید کتاب در حال‌حاضر روی این مسئله است. دیگر موضوعات را هم به شعب استانی واگذار می‌کنیم. 

باتوجه به اینکه یکی از وظایف سازمانی انتشارات جهاددانشگاهی ایجاد شبکه پخش و توزیع متمرکز کتاب عنوان شده است که بیشتر در قالب فروشگاه کتاب اتفاق می‌افتد؛ وضعیت انتشارات جهاددانشگاهی در این زمینه چگونه است و چند فروشگاه کتاب برای تحقق این وظیفه دارد؟ 

در حال حاضر شانزده فروشگاه کتاب در سراسر کشور متعلق به جهاددانشگاهی است که خیلی اتفاقی تعداد این فروشگاه‌ها با برند «شانزده» که عنوان فروشگاه‌های کتاب سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی یکسان شده است. برنامه ما این است که در همه این فروشگاه‌ها از برند «شانزده» -که الهام گرفته از شانزده مرداد، سالروز تأسیس جهاددانشگاهی است- استفاده شود و تصمیم و برنامه داریم که با مشارکت بخش خصوصی بتوانیم مجموعه فروشگاه‌های شانزده را توسعه دهیم. 

سال ۹۹ وقتی کار برند شانزده را با بازگشایی فروشگاه مرکزی شروع کردیم، هدف و برنامه این بود که آن را توسعه دهیم. در همین راستا سال گذشته دو تا از فروشگاه‌های کتاب جهاددانشگاهی در استان کرمان و در تهران را به همین برند تغییر عنوان دادیم. همین برنامه را برای فروشگاه‌های دیگر هم داریم و امیدواریم با مساعدت‌هایی که انجام می‌شود این اتفاق به‌زودی رقم بخورد. 

نکته دیگری هم باید اشاره کنم این است که در بعضی استان‌ها مانند خراسان رضوی یا خود تهران، جهاددانشگاهی یکی از مهم‌ترین تأمین‌کنندگان کتاب‌های دانشگاهی است، که در هر دو استان خراسان رضوی و تهران، سه یا چهار فروشگاه و یک شبکه توزیع خوب داریم. امیدواریم این قضیه توسعه پیدا کند هرچند که فکر می‌کنم برای ادامه کار به مشارکت با بخش خصوصی و استفاده از ظرفیت‌های این بخش نیاز داریم. البته این منوط به ایجاد یک‌ سری سازوکارهای قانونی است که امیدواریم تسهیل شود و این اتفاق رقم بخورد.