مجتمع تحقیقاتی شهدای جهاددانشگاهی، قلب تپنده‌ «قطب علم و فناوری» کشور

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، این نهاد به عنوان یک نهاد انقلابی و برخاسته از انقلاب فرهنگی، در ۱۶ مرداد سال ۱۳۵۹ تاسیس شد. جهاد دانشگاهی که بیش از چهار دهه از فعالیت آن می‌گذرد، درحال حاضر دارای واحدها و مراکز مختلفی از جمله پژوهشگاه‌ علوم سلولی رویان، پژوهشگاه‌ فناوری‌های نوین زیستی ابن‌سینا، پژوهشگاه‌ علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، پژوهشکده سرطان معتمد، پژوهشکده گیاهان دارویی و ...؛ پارک علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی، پارک علم و فناوری البرز، پارک علم و فناوری کرمانشاه؛ خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، خبرگزاری سیناپرس؛ دانشگاه علم و فرهنگ و دانشگاه علم و هنر، همچنین ۷ موسسه آموزش عالی است.

مجتمع‌های تحقیقاتی در دنیا، یکی از مجموعه‌های مؤثر در توسعه فناوری، اقتصاد دانش‌بنیان و ایجاد اشتغال پایدار به شمار می‌روند. مجتمع‌های تحقیقاتی با ایجاد ارتباط ساختاری بین صنعت، دانشگاه و بازار، فضایی استاندارد برای استقرار و حضور واحدهای فناور و مراکز تحقیقاتی فراهم می‌کنند تا آنها بتوانند در تعامل با هم و در ارتباط با سایر مراکز تحقیقاتی، روند حرکتی خود را با کیفیت و شتاب بیشتری ادامه بدهند.

ظرفیت‌های علمی و تحقیقاتی با برندهای ملی در سطح استان البرز، این استان را به «قطب علم و فناوری» کشور تبدیل کرده است. جهاد دانشگاهی از ظرفیت و پتانسیل این استان به درستی استفاده و یکی از بزرگترین مجتمع‌های تحقیقاتی کشور را در این استان راه‌اندازی کرد.

ایده اولیه تشکیل مجتمع تحقیقاتی شهدای جهاد دانشگاهی با هدف تامین فضای پژوهشی متمرکز و استاندارد مورد نیاز فعالیت‌های تحقیقاتی، آزمایشگاهی و کارگاهی جهاد دانشگاهی؛ استفاده بهینه محققان این نهاد از همه امکانات و تجهیزات موجود در آن؛ جلوگیری از اجرای طرح‌های موازی و کاهش هزینه‌های تحقیقاتی به واسطه همجواری گروه‌های تحقیقاتی، در سال ۱۳۶۵ مطرح شد.

مجتمع تحقیقاتی شهدای جهاد دانشگاهی در سال ۱۳۷۰ در فضایی به وسعت حدود ۹۰ هکتار در منطقه هلجرد کرج شروع به فعالیت کرد و همزمان با آماده‌سازی هر فضای اداری، خدماتی، آزمایشگاهی و تحقیقاتی، فعالیت‌های تخصصی پژوهشکده‌ها و واحدهای مختلف جهاد دانشگاهی در حوزه‌های مختلف به تدریج در این مجتمع مستقر شدند. درحال حاضر در این مجتمع تحقیقاتی، ۳ پژوهشکده و ۱۰ مرکز خدمات تخصصی فعالیت می‌کنند. پارک علم و فناوری البرز هم از ابتدای سال ۱۳۸۷ با مجوز وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، فعالیت رسمی خود را در این مجتمع آغاز کرد.

این مجتمع توانسته فضای مورد نیاز برنامه‌ها و فعالیت‌های توسعه‌ای واحدها و پژوهشکده‌های جهاد دانشگاهی در حوزه های پزشکی، دارویی، کشاورزی و فنی و مهندسی فراهم و امکانات و بستر لازم برای فعالیت‌های تحقیقاتی، آزمایشگاهی، کارگاهی، انبارداری آنها را در مقیاس‌های پایلوت، نیمه صنعتی و صنعتی تامین کند.

میزان فضاهای مسقف در حال استفاده توسط واحد و پژوهشکده‌ها حدود ۷۰.۰۰۰ مترمربع است و علاوه بر فضاهای مسقف، ۱۵ هکتار از زمین‌های مجتمع زیر کشت گیاهان دارویی و زینتی رفته است. همچنین ۱۴.۷۰۰ متر فضای گلخانه‌ای در این مجتمع مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.

در این گزارش قصد داریم نگاهی به برخی از فعالیت‌های پژوهشکده‌ها و مراکز فعال در مجتمع تحقیقاتی شهدای جهاد دانشگاهی و پارک علم و فناوری البرز داشته باشیم. 

مرکز خدمات تخصصی بیوتکنولوژی تولیدمثل در حیوانات مزرعه‌ای - پژوهشگاه ابن‌سینا (مرکز بایوفارم)

مزرعه تحقیقاتی پژوهشگاه ابن‌سینا فعالیت خود را در قالب "مرکز خدمات تخصصی بیوتکنولوژی تولید مثل در حیوانات" در زمینی با مساحت حدود ۲۵ هزار مترمربع و زیر بنای حدود ۱۵۰۰ مترمربع واقع در پارک علم و فناوری البرز، از آبان ماه ۱۳۹۵ آغاز کرد. زمینه فعالیت مرکز در حیطه بیوتکنولوژی تولیدمثل و با هدف کاربردی و تجاری نمودن بخشی از دستاوردهای پژوهشی گروه جنین‌شناسی و آندرولوژی پژوهشگاه ابن‌سینا بوده و مهمترین محورهای فعالیت این مرکز شامل: تهیه بانک سلول‌های جنسی و جنینی حیوانات با خصوصیات ژنتیکی ممتاز با هدف اصلاح نژاد و پیامدهای مثبت آن از قبیل افزایش راندمان تولید، مقاومت در برابر استرس‌های محیطی و بیماری‌ها و در حیوانات در معرض خطر انقراض با هدف حفظ گونه حیوانی مورد نظر؛ تولید و بومی‌سازی دانش فنی تولید حیوانات تراریخته با هدف ایجاد حیوانات مدل و سایر فراورده‌های بیولوژیک هستند.

به گفته دکتر محمدمهدی نادری، مدیر مرکز بایوفارم پژوهشگاه ابن‌سینا، برای نخستین بار در منطقه خاورمیانه، با بهره‌گرفتن از فناوری تولید آزمایشگاهی جنین توانستیم در مسیر تسریع اصلاح نژاد دام گام برداریم و در حال حاضر تنها مرکزی در کشور هستیم که "پروانه تولید آزمایشگاهی جنین گاو" دارد. برای تحقق این امر، از حدود ۱۰ سال پیش پروژه تجاری خود را آغاز نموده و تعدادی گاو برتر چه از داخل کشور و چه وارداتی جمع‌آوری کرده و تثبیت فرآیندهای تولید جنین و انتقال آن را آغاز نمودیم. پروژه تسریع اصلاح نژاد دام می‌تواند در حوزه خودکفایی گوشت هم موثر باشد. حتی اگر از بحث خودکفایی هم صرف نظر کنیم، استفاده از این فناوری و تکثیر دام‌های گوشتی ممتاز و در اختیار قرار دادن آنها برای دامداران، موجب کاهش حدود ۳۰-۲۰ درصدی هزینه‌های آنها و افزایش حاشیه سود دامداری می‌شود.

یکی دیگر از فعالیت‌هایی که در مرکز بایوفارم پژوهشگاه ابن‌سینا انجام می‌شود، تحقیق در زمینه اصلاح نژاد گاومیش‌های بومی است.

مدیر مرکز بایوفارم پژوهشگاه ابن‌سینا در این باره گفت: ایتالیا، اولین کشور دنیا به لحاظ اصلاح نژاد گاومیش بوده و بهترین گاومیش‌های دنیا را دارد؛ بنابراین برای اولین بار در کشور و پس از حدود ۴۰ سال که گروه‌های مختلفی به دنبال واردات گاومیش ایتالیایی به کشور بودند، پژوهشگاه ابن‌سینا موفق شد در سال جاری تعدادی گاومیش ایتالیائی وارد نماید. شایان ذکر است برخی از مهم‌ترین شاخص‌های تولیدی این گاومیش‌ها عبارتند از: تولید شیر بیش از ۳ تن در یک دوره شیرواری و با چربی حدود ۹ درصد، طول دوره شیرواری بیشتر نسبت به گاومیش‌های بومی و نیز و از همه مهم‌تر خلق و خوی مناسب گاومیش‌های ایتالیائی که سبب می‌شود این دام‌ها به راحتی وارد شیردوشی شده و همانند گاومیش‌های بومی در این زمینه مقاومت نکنند که این موضوع مهمترین عامل در توسعه گاومیش‌داری صنعتی در کشور خواهد بود.

مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران

مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در سال ۱۳۸۶ با فرمان رهبر انقلاب در جهاد دانشگاهی پایه‌گذاری شد و هدف اصلی آن، تأسیس مرکز ملی مرجع به منظور حفظ و به کارگیری ذخایر ژنتیکی و زیستی کشور و حمایت از فعالیت‌های صورت گرفته و ایجاد هماهنگی لازم است. این مرکز ضمن پشتیبانی از مراکز ذخایر زیستی کشور و ایجاد شبکه ملی ذخایر زیستی، در تلاش است تا به مرکزی پیشتاز به منظور گردآوری، تکمیل، ساماندهی، استانداردسازی و حفظ ذخایر ژنتیکی و زیستی برای توسعه دانش، فناوری و افزایش کیفیت زندگی و سلامت و حفظ امنیت غذایی، منابع طبیعی و تنوع زیستی کشور تبدیل شود.

بانک میکروارگانیسم‌ها؛ بانک سلول‌های انسانی و جانوری؛ بانک مولکولی؛ بانک گیاهی؛ بانک‌های چهارگانه مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران را تشکیل می‌دهند که در فضای مناسبی در مجتمع تحقیقاتی شهدای جهاد دانشگاهی، علاوه بر حفظ و نگهداری گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری، خدمات ارزشمندی را به پژوهشگران، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور ارائه می‌کنند.

یکی از فعالیت‌های مهمی که در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران درحال انجام است، کار در حوزه تولید در زمینه تولید پروبیوتیک‌ها است. به گفته دکتر محدثه رمضانی، عضو هیات علمی بانک میکروارگانیسم‌های مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران آنتی‌بیوتیک‌ها مواد شیمیایی هستند که برای ترکیبات موادغذایی، درمان و پیشگیری بیماری‌های انسانی، حیوانی استفاده می‌شوند. مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها از یک سو منجر به پدیده مقاومت آنتی‌بیوتیکی شده و امکان بروز بیماری‌های نوظهور غیرقابل درمان با آنتی‌بیوتیک‌های روتین را فراهم می‌کند و از سوی دیگر افزودن مقادیر بیش از حد آنها به خوراک حیوانات باعث باقی ماندن آنها در گوشت و کاهش کیفیت آن می‌شود که در حال حاضر در سراسر دنیا روش مردودی است.

پروبیوتیک‌ها، گزینه مناسب برای کاهش میزان مصرف آنتی بیوتیک‌ها هستند. این دسته از باکتری‌ها می‌توانند در لبنیات، سس‌ها، بیسکوییت‌ها، شکلات‌ها، چای و قهوه و .... استفاده شوند. نه تنها در صنایع غذایی کاربرد دارند، بلکه برای مصارف پزشکی مانند بیماری‌های التهابی روده (IBD، IBS، بیماری سلیاک)، بیماری‌های زنان و کاهش نفخ در نوزادان استفاده می شوند. 

دکتر رمضانی تأکید کرد: جهاد دانشگاهی برای ۱۰ سال آینده در زمینه تولید پروبیوتیک، افقی تعریف کرده است که با تولیدات پروبیوتیک حیوانی شروع شده و در راستای تولید پروبیوتیک‌های انسانی و دارویی پیش خواهد رفت. جهاد دانشگاهی می‌تواند دانش فنی تولید داروهای پروبیوتیک را تامین و تولید در مقیاس نیمه‌صنعتی را راه‌اندازی کند، اما برای تولیدات انسانی با توجه به الزامات فنی و شرایط تولید منطق با GLP و سایر استانداردهای مرتبط با تولید غذا و دارو، به سرمایه‌گذاری نیاز دارد. اگر سرمایه‌ از سوی بخش خصوصی تامین شود، جهاد دانشگاهی می‌تواند به تولید داروهای پروبیوتیک ورود کند.

پژوهشکده گیاهان دارویی

پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی به عنوان مرکز تحقیقات گیاهان دارویی کشور و منطقه در مهرماه ۱۳۷۷ تأسیس شد و در سال ۱۳۸۰ به عنوان مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی مورد تصویب شورای گسترش دانشگاه‌های علوم پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت.

در حال حاضر این پژوهشکده با بهره‌گیری از حضور بیش از ۵۰ عضو هیأت علمی و پژوهشگر در قالب چهارگروه پژوهشی و آموزشی: فارماکولوژی و طب کاربردی؛ فارماکوگنوزی و داروسازی؛ کشت و توسعه گیاهان دارویی؛ بیوتکنولوژی گیاهان دارویی، و سه مرکز خدمات تخصصی در زمینه‌های تجزیه و تحلیل، فرمولاسیون، تولید نهال، بذر و فرآورده‌های دارویی گیاهی و گیاهان دارویی و مرکز رشد فعالیت دارد.

طرح‌های پژوهشی مختلفی در پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی درحال انجام است. به گفته دکتر اردشیر قادری،‌ عضو هیئت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی، راهبرد اصلی این پژوهشکده در حوزه زیست فناوری گیاهان دارویی شامل تولید و تکثیر گیاهان دارویی مهم در کشور و تولید مواد اولیه با کیفیت گیاهی به منظور استفاده در صنایع دارویی است. در راستای نیل به راهبرد اول پنج طرح پژوهشی در خصوص گیاهان استراتژیک و مهم کشور داشتیم که اولین آنها، در رابطه با درخت سرخدار یا چوب سرخ  بود. درخت سرخدار با نام علمی Taxus bacata جزو قدیمی‌ترین گونه­‌های گیاهی کشور و یکی از ۱۵۰ گونه گیاهی جنگل­‌های هیرکانی است که از دوره سوم زمین‌شناسی (ژوراسیک) بوده و آخرین عصر یخبندان را از سر گذرانده و به عنوان یک فسیل زنده مورد توجه است. از این گیاه ارزشمند، ترکیبات ضد سرطان استخراج می­‌شود، اما متاسفانه به دلیل داشتن چوب ارزشمند و پرکاربرد در طول سالیان به­‌صورت غیرقانونی قطع و در حال انقراض هستند. در این طرح از معدود درختان باقی مانده  بافت زنده تهیه شد و با استفاده از روش کشت‌بافت، تکثیر شد. در حال حاضر در حال ارتقاء این دانش فنی و تولید در سطح تجاری این درخت ارزشمند هستیم.

یکی دیگر از حوزه‌های پژوهشی پژوهشکده گیاهان دارویی در زمینه تولید آفت‌کش‌های گیاهی است. با توجه به اینکه یکی از چالش‌هایی که کشاورزی امروز با آن روبرو است مسئله دفع آفات نباتی است، کشاورزان از سموم شیمیایی برای مبارزه با این آفات به طور وسیع استفاده می‌کنند. مصرف وسیع این ترکیبات شیمیایی موجب از بین‌رفتن حشرات مفید و ایجاد مقاومت آفت‌ها نسبت به این سموم می‌شود. همچنین مصرف گسترده این ترکیبات شیمیایی باعث آلودگی های زیست محیطی در منابع آب و خاک و انتقال آن به چرخه طبیعی آبزیان، دام و طیور و بازگشت دوباره این سموم به بدن انسان می‌شود. یکی از راه کارهای عملی، استفاده از آفت‌کش‌های بیولوژیک و آفت کش‌های گیاه پایه است.

به گفته دکتر فرزانه نباتی، عضو هیات علمی پژوهشکده گیاهان دارویی، طرح فرمولاسیون و تولید آفت‌کش‌های گیاهی برای کنترل آفات گلخانه‌ای سبزی و صیفی است که به صورت مشترک بین پژوهشکده گیاهان دارویی و جهاددانشگاهی واحد استان کهگیلویه و بویراحمد انجام شده است.

پارک علم و فناوری البرز

پارک علم و فناوری البرز به منظور توسعه فناوری و تجاری‌سازی دانش، از ابتدای سال ۱۳۸۷ با مجوز وزارت عتف فعالیت رسمی خود را آغاز کرد و با قرار گرفتن در مرکز قطب علم و فناوری کشور (استان البرز) و دارا بودن امکانات فراوان و زیرساخت‌های مناسب، ضمن ارائه خدمات متنوعی از قبیل استقرار، مشاوره، بازاریابی و تجاری‌سازی محصولات و خدمات، برگزاری رویدادهای کارآفرینی و دوره‌های آموزشی، ارائه تسهیلات و... جهت واحدهای فناور عضو پارک و مستقر در استان، با ایجاد فضای مناسب به منظور بهره‌مندی بنگاه‌های کوچک و متوسط از قوانین حمایتی، معافیت‌ها و خدمات پشتیبانی متمرکز، باعث توسعه کارآفرینی و تجاری‌سازی نتایج تحقیقات دانشگاهی و توسعه اشتغال و تولید داخلی شده است.

پارک علم و فناوری البرز علاوه بر امکان فعالیت شرکت های کوچک و متوسط دانش بنیان و کارآفرین در یک محیط اقتصادی، بستر لازم را جهت انتقال و توسعه فناوری تولید با ارزش افزوده بالا، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ورود کارآفرینان و واحدهای صنعتی به بازارهای ملی و جهانی را فراهم می نماید.

پارک علم و فناوری استان البرز به ‌­منظور گسترش فرهنگ نوآوری و تبدیل ایده‌های دانش ‌محور و فناورانه شرکت‌­ها و مؤسسه‌های فناور و دانش‌­بنیان به کسب و کار و ایجاد فضای لازم برای گسترش و رشد شرکت‌های کوچک و متوسط با توجه به نیاز هریک از هسته­ ها و واحدهای فناور تحت حمایت برای حضور موفق و موثرتر در بازار کار، حمایت‌های خود را به صورت: خدمات پشتیبانی (خدمات استقرار، خدمات اداری)؛ خدمات علمی (خدمات شبکه، خدمات آموزشی، خدمات مشاوره­ای حقوقی)؛ خدمات تخصصی (حمایت از ایده محوری، بازاریابی، مالکیت فکری، کمک به اخذ استانداردها، کمک به اخذ تسهیلات) به شرکت‌ها و موسسه‌های فناور و دانش‌­بنیان ارائه می‌کند.

افزایش مزیت و توان رقابتی شرکت‌های فناور استان جهت حضور قدرتمندتر در بازارهای ملی و بین‌المللی؛ تبدیل شدن استان البرز به قطب اول علم و فناوری کشور در پایان سال ۱۴۰۴ با تکیه بر مزیت‌های رقابتی استان؛ تبدیل شدن پارک علم و فناوری البرز به پارک سطح ۱ کشوری تا سال ۱۴۰۴ در توسعه کسب و کارهای فناورانه و دانش‌بنیان، چشم‌انداز پارک علم و فناوری البرز است.

انتظار می‌رود در سالی که به نام «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نامگذاری شده است، شاهد افزایش هرچه بیشتر حمایت‌های پارک علم و فناوری البرز از شرکت‌­ها و مؤسسه‌های فناور و دانش‌­بنیان منطقه باشیم.

به گزارش ایسنا، طرح‌های پژوهشی که به آنها اشاره شد، تنها بخش کوچکی از فعالیت‌های تأثیرگذار و قابل توجه پژوهشگران جهاد دانشگاهی در مجتمع تحقیقاتی شهدای جهاد دانشگاهی و پارک علم و فناوری البرز است. زیست‌بومی که جهاد دانشگاهی برای فعالیت پژوهشگران و نخبگان به‌ویژه قشر جوان کشور ایجاد کرده است، نشان می‌دهد که این نهادِ برخاسته از انقلاب و همه جهادگرانِ پرتلاش آن، در طی بیش از ۴ دهه فعالیت، با روحیه جهادی در جهت رفع نیازهای کشور و کمک به پیشرفت و سربلندی ایران اسلامی تلاش کرده‌اند.