تمرکز پزشکی آینده بر سرطان و مهندسی بافت خواهد بود

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، دکتر حسین بهاروند در جمع فرهنگیان و معلمان آموزش‌وپرورش، ۲ رویکرد تولید و کاربرد علم را تبیین و اظهار کرد: قصه سلول‌های بنیادین در ایران از پژوهشگاه رویان آغاز شد. رویان به ۲ معناست؛ یکی به مرحله‌ای از دوران قبل از سه ماهگی جنینی گفته می‌شود و دیگری به معنای همیشه روینده است. پژوهشکده رویان وابسته به جهاد دانشگاهی در سال ۱۳۷۰ توسط زنده یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی به همراه تعدادی از همکاران راه‌اندازی شد. 

وی افزود: پژوهشکده رویان خانه‌ای امانتی بود که برای تحقیق از نمازخانه‌اش که در حدود ۲۰ متر مربع بود استفاده می‌کردیم. دکتر کاظمی رئیس سابق پژوهشگاه رویان که انسان بسیار متشرعی بود؛ پیشنهاد داد نمازخانه رویان تبدیل به آزمایشگاه شده و هر کسی می‌خواهد نماز بخواند به اتاق وی برود. تا سال ۸۶ یعنی ۱۶ سال که ما در آن ساختمان بودیم، این اتفاق افتاد و تحقیقات رویان از نمازخانه رویان آغاز و رفته رفته رشد کرد. 

رئیس پژوهشکده سلول‌های بنیادی پژوهشگاه رویان تصریح کرد: در حال حاضر رویان دارای سه پژوهشکده است؛ پژوهشکده علوم تولیدی که قدیمی‌ترین مرکز ناباروری بود و پژوهشکده سلول‌های بنیادی که در تهران است و پژوهشکده زیست‌فناوری در اصفهان. با توجه به شروع سرطان در شمال کشور رویان سعی کرد در آنجا نیز پایگاه ایجاد کند که در حال حاضر ما مجموعه‌ای وابسته به پژوهشگاه سلول‌های بنیادی را در مازندران راه‌اندازی کرده و امیدواریم در آینده شبیه پژوهشکده پزشکی سرطان شود. 

برای رسیدن به کاربرد علم باید ریشه عمیقی در تولید علم و ترجمان آن داشته باشیم 

وی عنوان کرد: این نگاه که ما در مکان‌های مختلف می‌توانیم پژوهشگاه‌ داشته باشیم، نگاهی است که در جهان شبیه آن داریم مانند موسسات ماکس‌پلانک در شهرهای مختلف آلمان. ما خیلی علاقه‌مند بودیم در شیراز نیز موسساتی در رابطه با مباحث پیوند داشته باشیم چون مازندران پیوند خیلی قوی است اما به خاطر مسائل اقتصادی در حال حاضر اقدامی انجام ندادیم. اگر بخواهیم درخت تناوری در کاربرد علم داشته باشیم باید ریشه عمیقی در تولید علم و ترجمان علم داشته باشیم. معتقدم تقسیم‌بندی علوم به علوم‌پایه و کاربردی معتقدیم یک غلط مصطلح است. یک چیز بیشتر وجود ندارد و آن علم است اگر علم داشته باشیم کاربرد علم هم داریم. 

بهاروند خاطرنشان کرد: در رویان انرژی را صرف تولید و ترجمان علم در سطوح جانوری و سپس انسانی و در نهایت کاربرد علم کرده‌ایم. خیلی وقت‌ها وقتی با مسئولین صحبت می‌کنیم فقط کاربرد علم را می‌خواهند، به عنوان مثال ماشین را می‌خواهند. برای اینکه به ماشین برسیم باید سرمایه گذاری کنیم برای ساخت موتور و موارد دیگر و همیشه می‌خواهیم نتیجه که همان کاربرد علم است را داشته باشیم و این موضوع را اغلب فراموش می‌کنیم. 

می‌توان نگاه رویان را به مباحث بنیادی علم عمیق توصیف کرد 

وی نگاه رویان را به مباحث بنیادی علم عمیق توصیف کرد و گفت: اول تولید علم و سپس آن را در جای دیگری به کار ببرید. زمانی که شما ریشه داشته باشید می‌توانید آن را جابه‌جا کنید و راحت در جای دیگری آن را به کار برید. مرزبندی در علوم غلط مصطلحی است که در حال حاضر در سطح جهانی انجام می‌شود اما مرزهای علم در حال برداشته شدن است. 

رئیس پژوهشکده سلول‌های بنیادی بیان کرد: به عنوان مثال علوم، پزشکی، مهندسی یا خود زیست شناسی که در حال حاضر حدود ۴۰ عنوان دارد و به عقیده من همه یک علم است. زمانی که بالاتر می‌رویم شاید نگاه‌مان کمی فرق کند اما ما از همان لیسانس رشته‌ها را جدا می‌کنیم. اما در کل، دنیا مرز بین علوم را برداشته و در رویان نیز همین اتفاق افتاده است، به عنوان مثال ما در رویان پزشکان و مهندسانی داریم که در کنار هم برای افزایش سلامت جامعه با هم برای تولید، ترجمان علم و کاربرد آن فعالیت می‌کنند. 

وی اظهار کرد: سلول‌های بنیادی را به چند دسته تقسیم می‌کنیم، سلول بنیادی سلولی است که ۲ مشخصه داشته باشد؛ یک تقسیم نامحدود و دوم تولید انواع دیگر سلول‌ها که براساس منشا از منابع مختلف به دست می‌آید و اسامی مختلف می‌گیرد و در نتیجه پتانسیل‌های مختلف دارد. هر سلول بنیادی شبیه سلول بنیادی دیگر نیست، سلول بنیادی مو با سلول بنیادی واقع در مغز استخوان متفاوت است. 

یک تقسیم سلول اضافی تعادل بدن را به هم می‌زند 

بهاروند اضافه کرد: در بافت‌های مختلف بدن برای اینکه پایایی داشته باشیم مانند یک استخر که از یک سمت آب وارد و از سمت دیگر خارج می‌شود ولی مقدار آب ثابت می‌ماند و تازه است در واقع سلول‌های بنیادی بدن ما تقسیم می‌شوند و سلول‌های پیر می‌میرند؛ در نتیجه کبد، روده و بقیه قسمت‌های بدن همیشه همین اندازه و بسیار کنترل شده است و اگر سلول‌ها فقط یک تقسیم اضافه انجام دهند تعادل بدن به هم می‌خورد. 

وی ادامه داد: این سلول‌های بنیادی که در هر بافتی یافت می‌شوند، سلول‌های بنیادی بافتی نام دارند سلول بنیادی که در مغز یافت می‌شود، سلول بنیادی عصبی نام دارد. گاهی بعضی از سلول‌های مغزی می‌میرند و سلول‌های دیگر جایگزین می‌شوند و بعد از مدتی می‌بینیم که برخی از  خصوصیات فردی برمی‌گردد. هر ۷ روز از مغز سر تا نوک پا همه پوست عوض می‌شود. 

رئیس پژوهشکده سلول‌های بنیادی خاطرنشان کرد: هر ۵ روز از حلق تا مخرج، سنگفرش لوله گوارش عوض می‌شود که این اتفاق توسط سلول‌های بنیادی آن قسمت می‌افتد، مشکلی که وجود دارد این است که تعداد این سلول‌های بنیادی بافتی کم است. بیشترین تعداد سلول‌های بنیادی بافتی در مغز استخوان است. این سلول‌ها قابلیت تمایز و تکثیر کمی دارند. به عنوان مثال سلول‌های بنیادی واقع در مغز استخوان می‌توانند سلول‌های خونی، برخی سلول‌های غضروفی و سلول‌های چربی را بسازند اما نمی‌تواند یک فرد را بسازند. 

وی اذعان کرد: دسته دیگر از سلول‌های بنیادی از جنین رویان به دست می‌آید که به آن سلول بنیادی رویانی گفته می‌شود. دسته دیگر از سلول‌های بنیادی از باز برنامه‌ریزی به دست می‌آید؛ فرض کنید می‌خواهید رایانه را فرمت و به تنظیمات کارخانه بازگردانید، در دنیای زیست شناسی نیز ما همین کار را انجام می‌دهیم. 

بهاروند تصریح کرد: ما می‌توانیم یک سلول فرد را با دستکاری ژنتیکی ساده بگیریم، کشت دهیم، تمام اطلاعاتش را پاک کنیم، به دوران جنینی برگردانیم و به اصطلاح فرمت کنیم یعنی سلولی بسازیم که شبیه سلول بنیادی رویانی است، که تا به حال ۲ نفر توانسته‌اند جایزه نوبل را برای این کار دریافت کنند. زمانی که شما سلول بنیادی رویانی داشته باشید می‌توانید هر سلولی که بخواهید بسازید، به عنوان مثال سلول‌های عضله قلب یا سلول‌های عصبی که در محیط آزمایشگاهی ساخته شده است را می‌توانید روی آن آزمایش کنید. 

وی بیان کرد: وقتی سلول بنیادی داشته باشیم اگر علمش را داشته باشیم می‌توانیم هر سلولی داشته باشیم به ویژه اگر سلول بنیادین پرتوان رویانی باشد حتی می‌توانید یک فرد را بسازید که در در دنیای انسانی به دلیل اخلاق این کار را نمی‌توان انجام داد، اما در دنیای جانوری آن را می‌توان انجام داد؛ به عنوان مثال ما نه تنها موش می‌سازیم که موش رنگی مثلا سبز ساخته‌ایم. 

رئیس پژوهشکده سلول‌های بنیادی در خصوص سود این کار تشریح کرد: به عنوان مثال موش گیرنده ویروس کرونا ندارد. می‌توانید گیرنده را به سلول رویانی بدهید بعد از آن موش بسازید این موش بیماری کرونا را می‌گیرد چون گیرنده دارد و برای توسعه داروسازی و آزمایش این مدلی می‌شود. با این علم سراغ ژن‌درمانی و پزشکی بازساختی رفتیم. 

وی ابراز کرد: دانش سلول بنیادی علمی است که به دنبال ترمیم، تعویض یا نظایر این‌هاست. انواع علوم در پزشکی بازساختی کاربرد دارد و بین‌رشته‌ای است. برای مثال چشمی که در ناحیه سلول‌های بنیادی قرنیه دچار آسیب شده، لک و پیس موضعی که با اولین محصول سلولی دارویی کشور درمان قابل توجهی شد و وزارت بهداشت تایید کرده است یا بازسازی فک و قانقاریا. وقتی علم را داشته باشیم به سادگی می‌توانید افراد را نجات دهید. 

بهاروند اظهار کرد: درمان کمردرد و دیسک بین مهره‌ای وارد فاز کارآزمایی بالینی شده است. استحاله ماکولا که امیدواریم هر چه زودتر مجوز بگیریم، بهبود تقریبی پارکینسون که جواز کمیته اخلاق را برای پیوند در فاز انسانی به دست آورده‌ایم. در خصوص مهندسی بافت این مثال قابل تبیین است که چسبندگی رحم مانع بارداری می‌شود در سطح جهانی چسبی که ضد چسبندگی است داخل رحم می‌گذارند که دو لایه رحم روی هم نیفتد. همکاران ما توانستند این چسب را بسازند و در اختیار یکی از کارخانه‌های دارویی کشور قرار دادند که ما امیدواریم این محصول به زودی به بازار بیاید و مشکلات بیماران را حل کند. 

رئیس پژوهشکده سلول‌های بنیادی پژوهشگاه رویان در ادامه بحث کاربرد علم گفت: برخی شرکت‌ها مثل «سل تک فارمد» که یک کارخانه سلول است یا «بن یاخته‌های رویان» برای ذخیره خون بندناف که برای درمان برخی سرطان‌ها مانند سرطان خون خیلی خوب پاسخ می‌دهد. 

وی ادامه داد: تولید علم و ریشه برای اینکه به کار برد برسیم باید علم را به قید بکشیم و این کار فقط با نوشتن ممکن می‌شود در نتیجه آن چه کار می‌کنیم را در قالب مقالات می‌نویسیم. در سطح جهانی باید خود را به نقد بگذاریم. در سال ۲۰۲۱ پژوهشگاه سلول‌های بنیادین تنها ۱۴۰۰ مقاله داشته است که از این تعداد ۲۰هزار ارجاع و چاپ کتب در عرصه‌ بین‌المللی یا زبان فارسی داشته‌ایم. 

بهاروند پس از بیان تولید علم و ترجمان در دنیای جانوری به تبیین هدف پرداخت و افزود: در عرصه بین‌المللی در منطقه تا سال ۲۰۰۶ تنها ایران در این حوزه حرفی برای گفتن داشت و بعد از آن رژیم اشغالی، ترکیه، قطر و عربستان اما باز هم نقش ایران پررنگ‌تر است. گام اول این است پرچم کشورمان را در عرصه علمی بالا و در قدم بعدی امید را زنده نگه داشتیم. من یک معلم هستم و سایر معلمان در رویان تلاش می‌کنند امید را خیلی ساده «به اندازه توان» زنده نگاه دارند. 

وی در خصوص انتقال علم به دیگران ابراز کرد: خیلی ساده می‌توانیم علم‌مان را به دیگران منتقل کنیم، مثلاً آزمایشگاهی به نام سلول‌های بنیادین برای همه ایجاد کردیم که به دانش‌آموزان آموزش دهیم. یا با یک اتوبوس که به صورت آزمایشگاه سیار در آورده بودیم به سمت دانش آموزان حرکت می‌کنیم البته متاسفانه برای همین اتوبوسی که درست هم کار نمی‌کند ۶ سال تلاش کردیم. این تلاش برای این است که نشان دهیم ایده‌مان را می‌توانیم عملی کنیم هر چند مسیر پیچیده و سخت باشد. 

بهاروند تصریح کرد: ما ابتدای کار هستیم، اما با امید نظاره‌گر به سوی افق هستیم. انسان‌ها جایی می‌ایستند که با آن فکر کنند. 

رئیس پژوهشکده سلول‌های بنیادی پژوهشگاه رویان پزشکی آینده را پزشکی مبتنی بر فرد یا شخص محور اعلام کرد، افزود: در پزشکی دقیق یا مبتنی بر فرد یک نسخه را برای همه نمی‌دهیم در حال حاضر برای همه با یک علائم بیماری نسخه وجود دارد اما مثلاً در قدیم وقتی به حکیم مراجعه می‌کردند حکیم با توجه به مزاج او برایش نسخه می‌نوشت الان می‌گویند وضعیت ژنتیکی چگونه است و چه دارویی برای او موثر است. در پزشکی مبتنی بر فرد وضعیت ژنتیکی فرد را مشخص می‌کنند که البته رفته‌رفته قیمت آن نیز در حال کم شدن است سال گذشته کمتر از هزار دلار بود که در آینده خیلی کمتر هم می‌شود و به راحتی می‌توان وضعیت ژنتیکی هر فرد را به دست آورد و درمان مناسب ارائه داد. 

وی همچنین پزشکی آینده را پزشکی سرطان نام برد و ادامه داد: فعلا برای درمان سرطان، شیمی درمانی ارائه می‌شود که متاسفانه ۷۰ درصد مواقع عملاً به درد نمی‌خورد در صورتی که اگر قسمتی از بافت را می‌داشتیم و داروهای مختلف را در محیط آزمایشگاهی روی آن بافت چک می‌کردیم می‌توانستیم شیمی درمانی موثر را انتخاب و تجویز کنیم. سابقا سرطان یک امپراتوری بود که کاری برایش انجام نمی‌شد اما امروز سیستم دفاعی بدن را مسلح می‌کنند. 

بهاروند در خصوص پیچیده‌ترین چیز در عالم هستی یعنی مغز، اظهار کرد: در حال حاضر از مغز مردگان می‌توانیم مستقیم استفاده کنیم، اما آیا می‌توانیم مغز آدمی را بسازیم و این تخیل به حقیقت می‌پیوندد؟ مغز مینیاتوری در آزمایشگاه ساخته شده منتظر ربات‌هایی باشید با مغزهای مینیاتوری که دستور نقاشی می‌دهد. 

رئیس پژوهشکده سلول‌های بنیادی پژوهانه رویان اظهار کرد: در همین راستا ایده‌ای داریم اینکه بتوانیم مرکز ملی نخستی سانان در دستور کار رویان تیتر باشد ایجاد کنیم جایی که بتوانیم روی مغز نخستی‌سانان کار کنیم. روی هوش طبیعی کار کنیم به ماشین بیاموزیم و هوش مصنوعی بسازیم اگر بتوانیم با کمک مردم و دولت چنین مرکزی راه‌اندازی کنیم، می‌توانیم محققان را از سراسر دنیا به این جا بیاوریم. 

به گزارش ایسنا، بهاروند همچنین پزشکی آینده را مهندسی بافت برشمرد و ادامه داد: اینکه قطعه‌ای بسازیم و تعویض کنیم الان خیلی تخیلی است ولی در آینده ممکن است.