مسابقات مناظره دانشجویان ایران یک رویکرد و یک جهت‌دهی است

به گزارش روابط عمومی سازمان دانشجویان جهاددانشگاهی، دکتر رضا فریدزاده سرپرست سازمان دانشجویان هم‌زمان با برگزاری مراسم اختتامیه دهمین دوره مسابقات مناظره دانشجویان ایران آخرین وضعیت این مسابقات را تشریح کرد:

فکر می‌کنید چقدر در جامعه فرهنگ گفت‌وگو وجود دارد؟ اگر پاسخ منفی است منشأ فقدان فرهنگ گفت‌وگو بین افراد به کجا بر می‌گردد؟

به باور من، برای دانستن این نکته که چقدر در جامعه فرهنگ گفت‌وگو وجود دارد، به دو شیوه می‌توان عمل کرد؛ نخست اینکه بر روساخت جامعه و بر اتفاقاتی که در عرصه عمومی زیست مردم و به‌اصطلاح کوچه و خیابان می‌گذرد، توجه و تأکید کرد و با دیدن آنچه در این فضا می‌گذرد شامل مناسبات مردم، رفتار آحاد جامعه با هم، میزان خشونت زبانی و فیزیکی جاری و ساری در کوچه و خیابان و ... به‌نوعی دست بر نبض جامعه گذاشت و بر احوالات جامعه از منظر فرهنگ گفت‌وگو و نتایج آن پی برد. روش دیگر این است که از طریق بررسی و واکاوی در مطالعات صورت‌گرفته پژوهشگران و نهادهای علمی و تحقیقاتی، بولتن‌های ویژه، گزارش‌های رسمی دستگاه‌هایی چون نیروی انتظامی و قوۀ قضاییه و مانند آن، تلاش کنیم تا به آنچه در ژرف‌ساخت جامعه از منظر جریان‌داشتن یا جریان‌نداشتن فرهنگ گفت‌وگو و کم و کیف آن می‌گذرد، پی ببریم. به نظر من اگر با دو ابزار یادشده و با ذره‌بینی از جنس انصاف و منطق نگاه کنیم، هرچند فضای گفت‌وگو در جامعۀ ما، علی‌رغم همۀ تلاش‌ها و پایمردی‌های صورت‌گرفته، مطلوب نیست و کمبودها هم به نظر من یک علت تاریخی دارد که خود بحث مفصلی است اما در این مسیر گام‌های بسیار ارزشمند و بلندی برداشته شده است و از منظر دیگر، شاید دانشگاهیان، نخبگان و دستگاه‌های مسئول و متولی، علی‌رغم تأکیدات ویژه‌ای که مقام معظم رهبری و بزرگان از باب بسط فضای نقد و آزاداندیشی در دانشگاه‌ها و عرصۀ عمومی داشته‌اند، آن‌گونه که شایسته و بایسته بود است، عمل نکرده‌اند.

چقدر از مسائل و چالش‌های جامعه با گفت‌وگو قابل حل خواهد بود؟

برای پاسخ به این سؤال، کافی است نگاهی به پیشینه و رخدادها و روند‌های طی‌شده در طول تاریخ ایران داشته باشیم. برای مثال، ایرانیان همیشه پذیرا و حامی اقلیت‌های دینی و فرهنگی از گذشته دور تا کنون بوده‌اند. به نظر شما این مسئله از کجا مایه می‌گیرد؟ به باور من، جریان و غلبه‌داشتن روح گفت‌وگو و تضارب آرا بوده است که نهایتاً این اقوام، اقلیت‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها ذیل چتر گستره‌ای به نام ایران با صلح و صفا قرار گرفته‌اند. گفت‌وگو، رافع بسیاری از سوءِتفاهم‌های فرهنگی و مانع مشکلات بعدی است و ما نمونه‌های تاریخی بسیاری از این منظر در منابع تاریخی خود داریم. با این بیان این مقدمه به پرسش شما بازمی‌گردم. ما اگر در گذشته و در طول تاریخ توانسته‌ایم بسیاری از مشکلات خود را با گفت‌وگو حل کنیم، شک نکنید که در دوران کنونی نیز با تمسک به این سازوکار و در پرتو آموزه‌های دینی، اصول مصرحه مندرج در قانون اساسی، سخنان و بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی و رویکردهای انقلابی و عزتمندانه موجود می‌توانیم بسیاری از چالش‌ها را با گفت‌وگو حل کنیم. صدالبته سطح این مسائل و مشکلات ناشی از نبود فضای گفت‌وگو در جامعه فرق دارد و نسخه‌های مخصوص خود را می‌طلبد. برای نمونه، عدم تحمل دیگری و تن‌ندادن به گفت‌وگو در کف خیابان و بین دو شهروند ممکن است به مشکلی از یک جنس و در محدوده مشخص و البته ملموس بینجامد و عدم تحمل دیگری در سطح دانشگاه‌ها و محیط‌های علمی و تن‌ندادن به گفت‌وگو ممکن است عقب‌ماندگی‌های عمیق و درازمدت و البته ناملموس را در پی داشته باشد.

چگونه این فرهنگ غنی گفت‌وگو می‌تواند از بین دانشجویان و جامعه دانشگاهی، به تمامی افراد جامعه بسط پیدا کند؟

نهادینه‌شدن گفت‌وگو در میان آحاد جامعه نخست نیازمند ایجاد، تقویت و بسط عنصر گفت‌وگو در میان نخبگان و دانشگاهیان به‌مثابۀ پیشقراولان جامعه است و دانشگاهیان با ایفای نقش مسئولیت اجتماعی خود از این منظر می‌توانند نقش و عملکرد ویژه‌ای را داشته باشند و سفیران گفت‌وگو در بدنۀ اجتماع باشند. به‌هرحال، هدف اصلی و بنیادین دبیرخانه مسابقات مناظره دانشجویان ایران در طول این سال‌ها، فراهم‌کردین زمینه برای دانشگاهیان در جهت تمرین گفت‌وگو؛ تقویت روحیه نقد، مدارا و تحمل مخالف؛ مهارت‌افزایی و فراهم‌کردن فرصت‌های یادگیری؛ بسط روش‌های علمی گفت‌وگو؛ توسعۀ و تعمیق آگاهی و یادگیری در میان دانشجویان است تا آنان به مثابۀ قلب جامعه، فرهنگ گفت‌وگو را از طریق شریان‌های تعریف‌شده، نظام‌مند و مشخص به اقشار و آحاد جامعه به‌اصطلاح، پمپاژ کنند و انتقال دهند.

ایجاد فرهنگ گفت‌وگو بین دانشجویان چه اهمیت و ضرورتی دارد؟

فرهنگ گفت‌وگو از طریق آموزش باید یاد داده و یاد گرفته شود و در گام بعد در دانشجویان نهادینه شود و در گام نهایی، از طریق دانشگاهیان و نخبگان با استفاده از ابزاری چون رسانه‌های اجتماعی و ... به جامعه تسری پیدا کند و از این به بعد است که نتایج نهادینه‌شدن گفت‌وگو در جامعه خود را از منظر توسعه، رشد علم و دانش و فناوری، رشد اجتماعی، کاهش آسیب‌های اجتماعی و بزه‌کاری و ... نشان خواهد داد. اهمیت جریان‌یافتن و ماندگارشدن فرهنگ گفت‌وگو بین دانشجویان در این است که می‌تواند تأثیرات عمیقی را در اجتماع داشته باشد. ما قائل بر این هستیم که مادامی که فرهنگ گفت‌وگو و مناظره در میان دانشگاهیان و نخبگان شکل نگیرد، شاهد ایجاد، توسعه و تعمیق فضای نقد و گفت‌وگو و مناظره در فضای عمومی جامعه نخواهیم بود. استفاده از تجارب تاریخی خودمان و نیز بررسی اجمالی و بهره‌مندی از تجارب جهانی از این منظر بسیار راهگشا خواهد بود.

برگزاری مسابقات مناظره دانشجویان، تا چه میزان در شناسایی استعدادها و توانمندی دانشجویان تاثیرگذار خواهد بود؟

مسابقات مناظره دانشجویان ایران یک رویکرد و یک جهت‌دهی است برای تمامی دانشجویان از هر مقطع و رشته تحصیلی و یک تک‌رخداد برای یک یا چند رشته تحصیلی یا برای نمونه، خاص دانشجویان مثلاً حوزۀ علوم انسانی و ... نیست. از این منظر، نخست اینکه چتر مسابقات مناظره همۀ دانشجویان را در بر می‌گیرد و دوم اینکه فضایی را فراهم می‌آورد تا هر دانشجو با توجه به استعداد، توانمندی، علائق و دغدغه‌ها، مسائل خود را به‌صورتِ عالمانه و در چهارچوبی مناسب طرح کند و پاسخ طرف مقابل را بشنود. یکی از برکات مهم دیگری که مسابقات مناظره برای دانشجویان به همراه دارد، امکان‌دهی به آنان برای مطالبه‌گری در چهارچوب مناظره و در روش خاص خود است که اتفاقاً اثربخشی و کارایی بهتری به همراه خواهد داشت.

اخلاق اسلامی در مناظرات و مناظره در سیره ائمه چگونه بوده است؟

همان‌گونه که اخلاق اسلامی در حوزه‌های متنوع و متعدد مرتبط با زندگی انسان، حدود و ثغوری را مشخص کرده و در حکم چراغی روشن و فروزان، راهنمای عمل است؛ در مناظره و آزاداندیشی به همین شکل است و اخلاق اسلامی اصلی‌ترین و بنیانی‌ترین راهنمای عمل است. در جای‌جای قرآن کریم، توصیه به تفکر و تعقل، اندیشه برای تدبیر کار جهان، انتخاب سخن حکیمانه، عاقلانه و منطقی از میان مجموعه سخنان مطرح است و آنچه که از سیره ائمه هدی در تاریخ می‌بینیم و در روایات منعکس شده است، ائمه و بزرگان دین یکی از راه‌های کسب معرفت و کمال، رعایت کرامت انسانی، ترویج اندیشه، دوری و ستیز با باطل و نفی عقاید و باطل و خرافی را مناظره می‌دانند و منابعی ارزشمندی چون نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه از این منظر می‌توانند به مثابۀ گنجی ارزشمند باشند که تصویری دقیق و الگویی از تعقل، خردورزی و مناظره به دست می‌دهد.

مناظره چگونه می‌تواند ابزاری در تفهیم و تفاهم درست مسائل مختلف دینی، اجتماعی، سیاسی باشد؟

تلاش‌های صورت‌گرفتۀ علما، دانشمندان، کنشگران اجتماعی و نخبگان و دانشگاهیان برای محقق‌کردن جامعه‌ اهل مدارا، گفت‌وگو و مبتنی بر آزاداندیشی، در تحولات تاریخ معاصر جایگاه ممتاز و برجسته‌ای دارد. انقلاب شکوهمند اسلامی خود یکی از ثمرات تحقق شعار آزادی بود و با استقرار نظام مقدس جمهوری اسلامی، بنیان‌گذار فقید آن، حضرت امام خمینی(ره)، مقام معظم رهبری و دیگر بزرگان و سابقون انقلاب، در گفتار و عمل، بر عناصر گفت‌وگو، نقد و مناظره، نظریه‌پردازی و گفتمان‌سازی، تضارب آرا و آزادی اندیشه در چهارچوب تعالیم دین وحیانی اسلام، سنت حضرت رسول (ص) و ائمه هدی و مبانی عقلایی، منطقی و علمی تأکید داشته‌اند و از این منظر، مناظره بهترین ابزار برای مفاهمه، درک متقابل و تفاهم بر مسائل گوناگون دینی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. باور ما در دبیرخانه ملی مناظره بر این متمرکز است که اساساً مناظره درست و گفت‌وگوی صاحب‌نظران و استفاده از آرای کاربلدان و خرد جمعی، راهگشای بسیاری از مسائل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و مشکلات جامعه خواهد بود.