فرآوری محصولات کشاورزی در خراسان جنوبی از ایده یابی تا بازاریابی

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی خراسان جنوبی، مهد تولید سه محصول خاص کشاورزی عناب، زرشک و زعفران است که تاکنون نتوانسته ارزش افزوده خاصی برای استان داشته باشد. همواره شاهد شعارهایی برای فرآوری و توسعه این محصولات بوده‌ایم ولی نکته مهم فراموش شده کار بر پایه علم بوده است.

درست است که خراسان جنوبی انحصار تولید این محصولات را برعهده دارد اما حجم تولید به اندازه صادرات نیست و در ابتدا لازم است با کارهای تحقیقاتی و علمی بهترین نوع فرآورده‌ها و متناسب با ذائقه ایرانی تولید شود و بعد از تایید در سطح بزرگتری تولیدات انجام شود.

در همین راستا برندی به نام بیرناب که زیر مجموعه جهاد دانشگاهی استان خراسان جنوبی است با انجام کارهای تحقیقاتی در این مسیر گام برمی‌دارد که برای بررسی کارها و اقدامات انجام شده با «حسین راغ‌آرا»، مدیر مرکز خدمات تخصصی گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی استان خراسان جنوبی گفت‌وگو کردیم.

درباره برندی که در حوزه فرآوری محصولات استراتژیک دارید، توضیح می‌دهید؟
بیرناب برندی سلامت محور برای محصولات استراتژیک خراسان جنوبی است که با هدف معرفی این محصولات در داخل و خارج کشور ثبت شده و علاوه بر استفاده از جذابیت‌های بصری در طراحی لوگوی آن، به نام بیرجند و عناب هم اشاره دارد. اکنون ۱۷ محصول فرآوری را در بخش عناب و زرشک تولید کرده‎‌ایم که از این تعداد ۷ مورد آن ثبت قطعی شده‌اند و ۱۰ مورد دیگر در مرحله ثبت هستند.

این برند زیرمجموعه جهاد دانشگاهی است، که فرآوری محصولات در جهاد دانشگاهی پژوهش محور بوده و به‌منظور تکرارپذیری فرآیند تولید و اطمینان از نتیجه نهایی در قالب طرح پژوهشی اجرا می‌شود.

به‌طور کلی محصولات فرآوری شده در مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی طیف متنوعی از محصولات غذایی فراسودمند هستند که خواص متنوع عناب، زرشک و زعفران را دارا هستند و برای پوشش ذائقه‌های مختلف نیز برنامه‌ریزی صورت گرفته است. این محصولات بزودی با برند بیرناب در تارنمای birnab.ir به بازار ارائه خواهند شد.

هدف و رویکرد شما از این کار چه بود؟
شروع تولید فرآورده‌ها از سال ۱۳۹۵ و با رویکرد تولید فرآورده غذایی سالم بوده است که بتواند حجم قابل توجهی از تولیدات محصولات راهبردی استان را وارد فرآیند فرآوری و سپس وارد بازار کند.

در جهاد دانشگاهی ما به دنبال سود نبوده‌ایم و هدف از ورود به بازار فروش یک به دلیل ایجاد رونق اقتصادی و دوم شناسایی مشکلاتی که در این مسیر وجود دارد و ارائه راهکار بود تا مردم منتفع شوند و در کنار این موضوعات مشاوره، آموزش و حمایت از ایده‌های فناورانه را هم داریم.

در گام اول معرفی سه محصول خام زرشک، عناب و زعفران به بازار داخل مورد نظر بوده است و با توجه به موانع موجود بر سر راه تولید محصول فرآوری شده است، عمده ارائه این محصولات در سال‌های پیش‌رو صورت خواهد گرفت.

به نظر شما حلقه مفقوده فرآوری در خراسان جنوبی چیست؟
حلقه‌های مفقوده زنجیره ارزش این محصولات مواردی از قبیل عدم معرفی مناسب محصول، ماندگاری پایین این محصولات و حساسیت آنها به شرایط محیطی، نبود تحقیقات علمی کافی در زمینه‌های مختلف از تولید تا فرآوری و مواردی از این قبیل است.

برای توسعه محصولات استراتژیک استان و فرآوری آنها چه کارهایی لازم است؟
به نظر من ایجاد کارخانه‌های فرآوری در شروع کار درستی نیست و لازم است در ابتدا محصولات خام ما و نوع عملکرد و مزایا و فواید آن در کشور معرفی شود.

زمانی که مردم با آنها آشنا شدند، با تحقیقات درست و علمی محصولاتی که بیشترین ماندگاری و متناسب با ذائقه مردم باشد، تولید شود و زمانی که محصولات معرفی شوند مسلماً سرمایه‌گذارانی هم پیدا خواهد کرد. به عنوان مثال در بخش زرشک، شربت آن تولید شد ولی از آنجایی که ماندگاری بالایی نداشت و با ذائقه مردم هماهنگ نبود با مشکل روبه‌رو شد؛ پس ما نباید بدون رصد و تحقیقات وارد حوزه فرآوری به وسعت بزرگ شویم و لواشک زرشک به عنوان نمونه بهتر جواب می‌دهد. در همین راستا اهمیت تولید فرآورده‌های کارگاهی برای رصد بازار و ذائقه مشتری بسیار بالا است.

یکی دیگر از اقدامات مهم در بخش محصولات خاص استان این است که ثبت نشده‌اند و نام لاتین ندارند و با نام خراسان جنوبی در تمام جهان با یک سرچ در اینترنت پیدا نمی‌شوند در حالی که ثبت محصولات خاص با نام جهانی، مستعار و محصولات فرآوری آن در جهان اهمیت بالایی دارد و در تمام دنیا آن محصول را به نام همان شهر می‌شناسند و کشورهای دیگر نمی‌توانند با نام کشور دیگری به فروش برساند.

در بخش صادرات به نظر شما چه اقداماتی باید انجام شود؟
نکته مهم در بخش صادرات این است که محصولات خراسان جنوبی برابر با حجم صادرات نیست و اگر در کشور معرفی شود و فرآورده‌هایی متناسب با ذائقه مردم ایران تولید شود، محصولات استان کفایت می‌کند. ولی بعد از این و زمانی که در کشور به خوبی ارائه و استقبال شد آنگاه مسلماً با حضور سرمایه‌گذاران کلان می‌توان به فکر تولید بیشتر و صادرات انحصاری با برند خراسان جنوبی هم باشیم.

اکنون یکی از مشکلات این است که مسئولان به کشاورزان گفتند زرشک بکارید خیلی خوب است و سود دارد ولی بدون تفکر به این موضوع که بازار این محصولات کجا باشد و اکنون با مشکلاتی روبه‌رو شده‌ایم ولی در آینده با مصرف بیشتر می‌توان از کشاورز درخواست تولید بیشتر را برای صادرات داشت.

هر چند صادرات این محصولات نسبت به فروش آنها در داخل کشور مزایای بیشماری دارد، اما در ابتدا باید این محصولات به بازار داخل کشور معرفی شده و در سبد غذایی خانوارهای ایرانی قرار گیرد. به موازات معرفی و توزیع محصولات در کشور، صادرات آنها هم مورد توجه قرار خواهد گرفت. هر چند صادرات این محصولات نیازمند اصلاح زنجیره تولید این محصولات است تا عواملی مانند بالا بودن آلودگی و نبود استانداردهای لازم منجر به شکست صادرات آنها نشود.

چه حمایت‌هایی برای توسعه و عملکرد خود نیاز دارید؟
تاکنون تنها حمایتی که از ما شده ۲۰۰ میلیون تومان از سوی جهاد کشاورزی برای آبیاری قطره‌ای بوده است و حمایت دیگری نشده‌ایم. طرحی در زمینه علل عدم توفیق در محصولات خاص استان را داریم ولی هزینه‌های بالا و هنگفتی دارد، اما از آنجایی که طرح پژوهشی است و آیندگان می‌توانند تصمیم‌گیری کنند که براساس آن چه کارهایی انجام دهند و طرح ملموسی مانند افتتاح یک کارخانه نیست که در زمان یک مسئول برای روزمه دیداری آنها استفاده شود، در همین راستا مسئولان تمایلی به حمایت ندارند.

یک سوله‌ای فرآوری و بسته‌بندی در جهاد دانشگاهی داریم که اگر حمایت شود در سال ۱۴۰۱ یا ۱۴۰۲ به بهره‌برداری می‌رسد و در آنجا محصولات تأیید شده هم تولید می‌شوند و هم اینکه به استان معرفی خواهند شد که نیاز بازار و منطقه چیست.

حمایت‌ها می‌تواند به چند صورت باشد یا به بخش خصوصی اعتماد و حمایت کنند که تاکنون نتیجه نداشته است یا خود این کار را انجام دهند، یا اینکه حمایت از بخشی داشته باشند که این کار را انجام می‌دهد و از بدنه خود دولت است که جهاد دانشگاهی این کار را انجام می‌دهد.

هر چند لازم است که گفته شود، بهترین نوع حمایت مسئولان از تولید فرآورده‌های عناب، زرشک و زعفران تسهیل و تسریع هدفمند و منطقی فرآیند اخذ مجوزهای قانونی و ممانعت از انحصارگرایی در صادرات این محصولات است. اما مهم‌تر از همه استفاده از توان رسانه ملی برای تبلیغ و معرفی این محصولات است که منجر به تداوم فروش و ایجاد تقاضا برای آنها در بازار خواهد شد. متاسفانه بزرگترین مشکل محصولات ناب استان خراسان جنوبی عدم شناخت مردم از ویژگی های منحصر به فرد این محصولات است که سبب شده است بخش قابل توجهی از مردم از مزایای استفاده از آن بی‌بهره بمانند.

حمایت از این محصولات حمایت از بخش قابل توجهی از مردم استان است که معیشت آنها به فروش این محصولات گره خورده است و هر گونه گشایش در این زمینه تأثیر مستقیم بر آینده مردم استان دارد چرا که فرآورده‌ها معمولاً ۱۰۰ درصد ارزش افزوده دارد.