باید زبان‌های ترجمه قرآن را بیشتر کنیم

 به گزارش روابط عمومی سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، رئیس جهاددانشگاهی در آیین رونمایی از ترجمه ادبی و زیبایی‌شناسانه قرآن کریم اثر کمال‌الدین غراب که با حضور جمعی از مسوولان استانی و کشوری در جهاددانشگاهی خراسان ‌رضوی برگزار شد، اظهار کرد: در جهاد دانشگاهی باور داریم که توسعه فرهنگی، زیرساخت توسعه و پیشرفت است و علم و فناوری در این زیرساخت می‌تواند بنای رفیعی بسازد که منجر به سعادت انسان در دنیا و آخرت شود. بنابراین فعالیت فرهنگی و فعالیت علم و فناورانه را جزو فعالیت‌های اصلی جهاد دانشگاهی از ابتدای تأسیس در سال ۱۳۵۹ قرار دادیم و بسیار طبیعی بود که در حوزه فرهنگی، کار قرآنی به عنوان یکی از اصلی‌ترین زمینه‌های فعالیت ما قرار گیرد.

دکترطیبی در خصوص فعالیت‌های قرآنی جهاد دانشگاهی یادآور شد: از فعالیت‌های ترویجی مهمی که در سال ۶۳ یا ۶۴ آغاز شد، برگزاری مسابقات ملی قرآنی دانشجویان ایران بود که ۲۴ دوره با کیفیت بسیار عالی ادامه یافت؛ به گونه‌ای که بسیاری از قاریان و فعالان قرآنی محصول همان مسابقات هستند. این مسابقات با مسابقات بین‌المللی قرآن دانشجویان مسلمان ادامه پیدا کرد. مسابقات ملی دانشجویان ایران، علاوه‌ بر فعالیت ترویجی، فرصتی برای بحث و گفت‌وگو درباره مسائل مبتلابه جهان اسلام بین دانشجویان است که مدیران آینده کشورها هستند. همچنین از کارهای بسیار مهم دیگر، تأسیس خبرگزاری بین‌المللی قرآنی جهاد دانشگاهی بود.

رئیس جهاد دانشگاهی ادامه داد: «رایحه» ماهنامه و دوماهنامه‌ای است که توسط جهاد دانشگاهی منتشر می‌شود و کار ترویجی خوبی برای افرادی است که در حوزه دین و قرآن فعالیت ارزشمندی انجام داده‌اند و آینده افراد را به جامعه معرفی می‌کند.

 وی با بیان اینکه انتشار فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن از دیگر اقدامات جهاد دانشگاهی در حوزه نشر است، تصریح کرد: تأسیس مرکز رشد و شکوفایی فناوری‌ها و هنر قرآنی، تأسیس مرکز دانشجو معلم قرآن هم از دیگر فعالیت‌های این نهاد است. مرکز تولیدات چندرسانه‌ای مبین در جهاد دانشگاهی هم به دنبال انجام فعالیت قرآنی شکل گرفت.

دکترطیبی اظهارکرد: در سال ۱۳۸۶ مقام معظم رهبری بازدیدی از نمایشگاه دستاوردهای جهاد دانشگاهی داشتند. در آنجا وقتی به غرفه سازمان فعالیت‌های قرآنی و خبرگزاری ایکنا رسیدند، فرمودند «فعالیت شما در حوزه قرآن هم باید متفاوت با سایر فعالیت‌ها باشد. قرآن خواندن‌تان هم باید متفاوت باشد و باید فعالیت وزین در این حوزه انجام دهید».

وی افزود: چیزی که آن موقع به ذهن ما می‌رسید، این بود که در زمینه مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن به فعالیت بپردازیم. به همین دلیل مرکز فعالیت‌های میان‌رشته‌ای تأسیس و در ادامه به پژوهشکده فعالیت‌های میان‌رشته‌ای قرآن تبدیل شد که امیدواریم در آینده بتواند آثار خوبی را به جامعه عرضه کند.

رئیس جهاد دانشگاهی بیان کرد: رونمایی از تفسیر ۱۰ جلدی حجت‌الاسلام بروجردی در سازمان قرآنی دانشجویان ایران، برگزاری مراسم اختتامیه هفتمین آیین تندیس فداکاری که از متعالی‌ترین مفاهیم قرآنی است و رونمایی از ۱۰ طرح فناورانه با حضور معاون اول و معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری از دیگر برنامه‌های اخیر جهاد دانشگاهی بوده است.

اعصار مختلف زبان فارسی ترجمه‌های خاص خود از قرآن را دارند

همچنین در این مراسم، دکتر احمد مسجد جامعی با بیان اینکه هر عصری ترجمه خاص خود را دارد و به پرسش زمان خود پاسخ می‌دهد، عنوان کرد: به همین جهت سیر تطور زبان فارسی را با سیر ترجمه‌های قرآن می‌توان دریافت.

وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی اظهار کرد: به نظر می‌رسد اینکه در ترجمه قرآن اهتمام به زبان فارسی صورت گرفته، بسیار حائز اهمیت است چرا که به عنوان مثال برای کتاب تورات و انجیل تنها چند ترجمه متفاوت وجود دارد که این رقم برای قرآن‌ کریم شاید به ۲۰۰ ترجمه هم برسد. اولین گروهی که به ترجمه قرآن پرداختند، ایرانیان و خراسانی‌ها بودند. باید گفت زبان فارسی و قرآن یک پیوند ناگسستنی با یکدیگر دارند که تفکیک‌ناپذیر هستند.

مسجدجامعی بیان کرد: زبان فارسی در آستان قرآن رشد کرد و در حال حاضر نیز گزارش تحول و تطور آن را می‌بینیم. این امری است که همچنان به آن نیاز داریم چرا که ترجمه‌های قرآن گنجینه لغات و معانی فارسی را تقویت می‌کند.

 وی اضافه کرد: قدیمی‌ترین نوشته فارسی در ابتدا، قرآنی است که فردی به نام  خیقانی یا خاقانی در قرن سوم، آن را نوشته وعبارات آن تقریباً قابل فهم است و همچون آیات قرآن اعراب و تشدید بر روی کلمات وجود دارد. به مدد ترجمه‌های قرآنی است که ما امروز، بعد از گذشت ۱۲ قرن فاصله از متون اولیه زبان فارسی، می‌توانیم این نوع متون قدیمی را درک کنیم.

وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه با بیان اینکه شکل‌گیری خبرگزاری قرآنی ایکنا اتفاق خوب و بسیار با اهمیت است، عنوان کرد: در گذشته برای مدتی در تهران نشریه هفتگی تحت عنوان «گلستان قرآن» منتشر می‌شد که اولین هفته نامه جهان اسلام بود و بعدها تبدیل به ماهانه شد اما در حال حاضر تعطیل شده که امیدواریم دوباره شاهد بازگشایی آن باشیم.

وی گفت: این مسائل مقدمه‌ای شد که خبرگزاری قرآنی در ایران تأسیس شود و این قدم مبارکی است. این خبرگزاری در ابتدا به بیش از ۴۰ زبان دنیا اخبار خود را مخابره می‌کرد که کاری بسیار سخت و دلنشین است اما امروز این تعداد زبان کاهش یافته است.

 ترجمه خوب با تفسیر همراه است

در ادامه حسین استاد ولی با بیان اینکه ترجمه بدون تفسیر و توضیح موفق نخواهد بود، افزود: ترجمه خوب باید با تفسیر همراه باشد، اصطلاح ترجمه تفسیری با ترجمه و تفسیر متفاوت است.

وی در خصوص ضرورت ترجمه اظهار کرد: زمانی اجازه ترجمه قرآن را نمی‌دادند و می‌گفتند قرآن ترجمه‌پذیر نیست اما امروز نه ‌تنها ترجمه قرآن جایز است بلکه ضرورت دارد که به تمام زبان‌های مرسوم و نه فقط فارسی ترجمه شود زیرا پیام قرآن باید به همه برسد.

 این مؤلف، محقق و مصحح در حوزه علوم قرآنی روان بودن را یکی از ویژگی‌های ترجمه خوب و مطلوب دانست و تصریح کرد: روان بودن به این معناست که ترجمه به زبان معیار باشد. از دیگر ویژگی‌های یک ترجمه خوب دقیق بودن آن است. دقت در ترجمه نباید فدای روان بودن شود. در یکی از ترجمه‌هایی که اخیراً به چاپ رسیده و آن را نقد کرده‌ام، اگرچه که این ترجمه به زبان امروزی ترجمه شده و موفق است، پیام محور و گویاست اما از نظر دقت، کاستی‌های بسیاری دارد؛ به عنوان مثال جملات شرطی را به صورت جمله خبری ترجمه کرده است.

وی عنوان کرد: مترجم باید دارای علوم مختلف باشد زیرا ترجمه قرآن کاری بسیار حساس و وادی خطرناکی است. گاهی برخی افراد به دلیل شرایط بازار که برای آن‌ها انگیزه درست می‌کند، ترجمه قیچی‌ای انجام می‌دهند؛ یعنی ترجمه‌های مختلف قرآن را جلوی خود می‌گذارند و با استفاده از آن یک ترجمه پدید می‌آورند در حالی که نمی‌تواند از متن‌هایی که استفاده کردند، دفاع کنند.

هر ترجمه جدیدی از قرآن وامدار ترجمه‌های پیش از خود است

در این مراسم یک پژوهشگر علوم قرآنی گفت: هر ترجمه جدیدی از قرآن بی‌شک وامدار ترجمه‌های پیش از خود است و ترجمه بنده هم همینطور است‌.

 کمال‌الدین غراب اظهار کرد: هر ترجمه جدیدی از قرآن بی‌شک وامدار ترجمه‌های پیش از خود است و ترجمه ما هم همینطور است و اگر مترجمی ترجمه‌های گذشته را نگاه نکند، اصلا به یک روایت کار غیرعلمی کرده و من هم ترجمه‌های آقای مجتبوی، ترجمه خود استاد ولی و ترجمه‌هایی از قرون 4 و 5 را نگاه کردم و از همه آن‌ها استقاده کردم و وامدار همه آن‌ها هستم.

 وی ادامه داد: همچنین تفسیرهای گران قدری که میراث‌فرهنگی ماست و به جا مانده‌اند، بدون تردید راهنماهای بزرگی در ترجمه هستند و در ترجمه بنده هم دخیل بودند و من وامدار آن‌ها هستم.

این پژوهشگر علوم قرآنی و مترجم تصریح کرد: ترجمه‌های قرآن عصری و نثری هستند. به تناسب گذر زمان و ذائقه فرهنگی نثر و به تعبیر ادبیات، تعامل بین فرهنگ‌های مختلف ایجاب می‌کند که ترجمه‌های جدیدی ارائه شود و هر ترجمه‌ای هم شاید یک دوره خاصی داشته باشد و وقتی دوره آن سپری شد، لازم است که ترجمه‌های جدیدی به میدان بیایند.

غراب اظهار کرد: بنابراین به دلیل تغییراتی که در زبان معیار ایجاد می‌شود و بر اثر گسترش تعاملات بین ملت‌ها و این که زبان معیار دستخوش تغییر است، نیاز به ترجمه‌های جدیدتر و همخوان‌تر با زبان معیار هم هم بوجود می‌آید.

وی با بیان این‌که ترجمه قرآن از دشوارترین کارهاست، افزود: نمی‌توان به سادگی در این وادی گام گذاشت؛ هم توفیق الهی می‌خواهد که منت‌پذیرش هستیم و هم اینکه بدون هیچگونه تردیدی اشتباهاتی در ان پیدا می‌شود و ما چون نسبی هستیم و انسان‌های ناقص، قطعا در کارهایمان نقص دیده می‌شود و تلاش می‌کنیم ک این اشتباهات و اغلاط کاهش یابد.

این پژوهشگر قرآن افزود: ترجمه بنده از نوع اخیر است؛ یعنی تلاش کردیم پیوستگی میان آیات را  باز و روشن کنیم، سعی کردیم که بدون ایجاد خلل در معنا از نظر ادبی زیبا و جذاب باشد، در انتخاب لغات و کلمات به ویژه واژگان معادل فارسی دقت شده و در این راستا از اندکی باستان‌گرایی هم استفاده کرده ایم. فارسی‌گرایی ما هم به این معنا نیست که از کلمات مهجور استفاده کنیم. ما تلاش کردیم کسانی که اهل ذوق و ادب هستند، این ترجمه را بپسندند و لذت ببرند.

وی افزود: این کار بدون حمایت مالی از جایی چاپ شده و تمام زحمتش را جهاد دانشگاهی به عهده گرفته است و امیدواریم که ان‌شاءالله به چاپ دوم برسد و این چاپ هم ویژگی‌هایی دارد که به خصوص در متن ادبی‌اش خوشخوان شده است.

 دستاوردهای بزرگ علمی ترجمه زیباشناسانه قرآن برای جامعه

همچنین در این مراسم، رئیس شورای استانی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌‌های خراسان ‌رضوی بیان کرد: در ترجمه قرآن، هرکس با هر زاویه‌ای دستاورد جدیدی را خلق می‌کند و قطعاً ترجمه کمال‌الدین غراب برای جامعه علمی دستاوردهای بزرگی را به دنبال خواهد داشت.

 حجت‌الاسلام احمد ترابی، اظهار کرد: یکی از اقدامات اساسی که دنبال می‌کنم، تفسیر و مراجعه به آثار دیگر مفسران است چرا که در سخن، ایجاز و لطافتی وجود دارد و باید در نوشته‌ها ساعاتی به مطالعه آن‌ها پرداخت تا به نتیجه مطلوب دست یابیم.

وی اظهار کرد: اینکه چرا خداوند «بسم‌الله الرحمن الرحیم» را گفته، چرا از میان تمام اسامی خود «الله» و همچنین «الرحمن» و «الرحیم» که تکیه بر دو ساختار و یک ماده دارد را برگزیده و...، از جمله سوالاتی است که در حین کار ترجمه به سراغ هر مترجم و مفسری می‌رود. در این میان تأثیر این موضوع بر من آن بود که تا مدت‌ها هنگام نماز معانی «بسم الله الرحمن الرحیم» را به یاد می‌آوردم.

  امیدواریم ترجمه زیباشناسانه قرآن جای خود را در جامعه باز کند

 در ادامه علی‌اکبر شمسیان رئیس جهاد دانشگاهی خراسان رضوی اظهار کرد: امیدواریم این ترجمه بتواند جای خود را در جامعه، به‌ویژه جوانان، باز کند و کسانی که در این زمینه زحمات زیادی کشیده‌اند نیز در ثواب آن شریک باشند و ذخیره‌ای برای آخرت آنان باشد.

وی عنوان کرد: جهاد دانشگاهی نه تنها در حوزه علمی حرف زیادی برای گفتن دارد و تلاش دارد که در این زمینه وظیفه خود را انجام دهد بلکه تلاش می‌کند در حوزه فرهنگی نیز هیچ کوتاهی صورت نگیرد.