توسعه مشاغل خانگی در روستاهای منتخب حوضه آبریز دریاچه ارومیه

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی آذربایجان غربی؛ بحث خشکی دریاچه ارومیه و نیاز مبرم این دریاچه به آب یکی از موضوعات حساس و سرنوشت‌ساز منطقه شمال‌غرب است که حتی نهادهای بین‌المللی نیز با توجه به ابعاد وخیم تبعات ناشی از خشکی آن پیگیر موضوع هستند.

یکی از اصلی‌ترین مواردی که در خشک شدن دریاچه ارومیه تاثیرگذار قلمداد می‌شود میزان مصرف بالای آب در بخش کشاورزی بوده که براساس ادعای کارشناسان در حوضه آبریز دریاچه ارومیه رقمی در حدود 90 درصد است.

طرح‌های مختلفی در خصوص کاهش آب مصرف کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه مطرح و عملیاتی شده اما آنچه از وضعیت بارش‌ها در این منطقه و روند مصرف آب برمی‌آید این است که به نوعی باید به فکر کشاورزی پایدار با روش‌های نوین آبیاری و تعیین معیشت جایگزین برای روستاییان و کشاورزان منطقه بود.

در بحث کشاورزی پایدار با روش‌های نوین آبیاری اقدامات عملی آغاز شده و درحال تداوم است اما در بحث معیشت جایگزین کشاورزی برای کشاورزان و روستاییان کارشناسان تاکنون نتوانسته‌اند به نتایج قطعی و لازم‌الاجرایی دست یابند.

مطالعات در خصوص چگونگی جایگزین شغل مناسب به جای کشاورزی سنتی از سوی ستاد احیای دریاچه ارومیه به جهاد دانشگاهی آذربایجان غربی واگذار شده و این نهاد دانشگاهی با نتایج خوبی روند مطالعات خود را به پایان رسانده است.

 طرح ظرفیت‌سازی معیشت‌های جایگزین و توسعه مشاغل خانگی در روستاهای حوضه آبریز

معاون آموزشی جهاددانشگاهی آذربایجان‌غربی اظهار کرد: مراحل شش‌گانه طرح ظرفیت سازی در خصوص معیشت‌های جایگزین کشاورزی و توسعه مشاغل خانگی در روستاهای منتخب حوضه آبریز دریاچه ارومیه پایان یافت.

سید جعفر ایرانی هدف اصلی این طرح را سوق معیشت خانوار به مشاغلی با وابستگی کمتر به منابع آب عنوان کرد و گفت: شناسایی شیوه‌های فعلی معیشتی در روستاهای مورد بررسی، استخراج علل ناسازگاری شیوه‌های معیشتی نامناسب فعلی و محدودیت‌ها و تهدیدهای موجود، شناسایی ظرفیت‌های طبیعی، انسانی، اجتماعی، سرمایه مالی و زیرساخت‌های فیزیکی با استفاده از روش‌های مشارکتی و روش‌های پرسش‌نامه‌ای، شناسایی ظرفیت‌های ایجاد معیشت‌های جدید و جایگزین در روستا با تاکید بر استخراج ظرفیت‌های بوم‌گردی و گردشگری در هر روستا و تاکید بر استخراج ظرفیت‌های کشت گیاهان داروئی در هر روستا، خدمات مشاوره‌ای کارآفرینی و مشاغل خانگی به روستاییان و ارائه آموزش‌های متناسب با روستاییان در روستاهای هدف فرعی مدنظر در این طرح بود که محقق شده است.

وی ادامه داد: در قالب این طرح با کمک مردم بومی و تسهیل‌گران محلی معیشت‌های جایگزینی شناسایی شد که در عین عدم وابستگی به منابع آب، در بلند مدت نیز به مدیریت بهینه مصرف آب و فرآیند احیای دریاچه ارومیه کمک کند.

 معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان‌غربی اضافه کرد: این فرآیند از طریق سازمان‌های مردم نهاد محلی، گروه‌های اجتماعی زنان و تعاونی‌هایی شکل گرفت که فعالیت‌های معیشتی جایگزین کشاورزی پر آب‌بر را در روستای خود شناسایی کرده‌اند.

ایرانی با اشاره به لزوم تداوم این طرح تاکید کرد: در مرحله دوم طرح آزمایشی با مشارکت دادن سایر دستگاه‌های اجرایی استان امکان اجرایی کردن برخی مشاغل که احتیاج به سرمایه اولیه بیشتری دارند، را فراهم کرده و بر روی مشارکت دستگاه‌های مختلف و بانک‌ها و صندوق‌های مالی حساب ویژه باز شده است.

وی افزود: عدم تداوم طرح باعث می‌شود سرمایه اجتماعی که در روستاهای هدف شکل گرفته و با سختی فراوان نیز همراه بوده است، از بین رفته و بنیان اعتمادی که روستاییان بنا نهاده‌اند ویران شود.

مدیر علمی و اجرایی طرح ظرفیت سازی در خصوص معیشت‌های جایگزین در روستاهای منتخب حوضه آبریز در ادامه به تشریح گام‌های اجرایی این پروژه پرداخت و با بیان اینکه امکان سنجی ایجاد معیشت جایگزین گام اول این طرح بود، افزود: بررسی ظرفیت‌های اجتماعی، انسانی، طبیعی، فیزیکی، مالی و نهادی، گردشگری، شناسایی مشارکتی شیوه‌های فعلی معیشتی، بررسی علل ناسازگاری شیوه های معیشتی نامناسب فعلی، تعیین مشارکتی کلیه راهکارهای بهره‌برداری و اولویت‌بندی آنها بر اساس نیاز جامعه محلی و با تکیه بر موضوع احیای دریاچه ارومیه و در نهایت ارزیابی شیوه‌های پیشنهادی معیشت جایگزین از نظر میزان سودمندی، میزان اعتبارات مالی لازم و قابلیت اجرا، تصمیم‌گیری در خصوص اجرای گزینه برتر و بازاریابی محصولات پیشنهادی از جمله موارد مدنظر در گام اول از فاز عملیاتی بود.

 ایرانی گام دوم از این طرح را توسعه شیوه‌های فعلی یا پیشنهاد معیشتی مطلوب و سازگار برشمرد و ادامه داد: آگاه سازی و ظرفیت سازی برای ذینفعان از جمله مردم محلی، سیاست گذاران و کارشناسان در خصوص ضرورت احیای دریاچه ارومیه، تشویق مشارکت زنان، جوانان، عشایر، افراد بی سواد و افراد مسن در خصوص اجرای برنامه معیشت جایگزین، طراحی مشارکتی برنامه اقدام جهت ایجاد برنامه‌های معیشت جایگزین متانسب با ظرفیت‌های شناسایی شده در هر روستا، ارائه آموزش‌های تخصصی و حرفه ای برای جوامع روستایی در خصوص به کارگیری شیوه‌های معیشت جایگزین و در انتها اجرای برنامه معیشت جایگزین نهایی از برنامه‌های مدنظر در این گام است.

وی گام سوم را تعمیم دستاوردها عنوان کرد و گفت: تهیه برنامه به منظور تعمیم برنامه به دست آمده در سایر روستاها و انتقال فناوری و تجربه‌های به دست آمده در این گام مدنظر بوده است.

معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان‌غربی گام چهارم طرح را ارزیابی و پایش عنوان کرد و گفت: استفاده از شاخص های پایش و اجرای ارزیابی و اصلاح برنامه با مشارکت جامعه محلی در این مرحله انجام شد، ضمن آنکه ستاد پایش دانشگاه ارومیه و ستاد احیای دریاچه ارومیه نظارت کمی و کیفی مستمری بر روند اجرای طرح داشته‌اند.

ایرانی روستاهای منتخب این طرح را 36 روستا در حوضه آبریز دریاچه ارومیه عنوان کرد و گفت: این طرح در روستاهای شهرستان‌های اشنویه، بوکان، شاهین‌دژ، مهاباد، میاندوآب و نقده اجرا شده که در شهرستان اشنویه روستاهای ده شمس، قره سقال، هق، آغبلاغ، صوفیان، میرآباد، از شهرستان بوکان روستاهای اسپوغه، حمامیان، تازه قلعه، ترکمان کندی، اوزون قشلاق، آغچیوان، از شهرستان شاهین دژ روستاهای باغچه میشه، قره قویونلو، قشلاق بختیار، هولاسو، طومار آغاج، آلاگوز، از شهرستان مهاباد روستاهای قره خان، قره داغ، لج، خورخوره، عبدالله کرده، قاضی آباد، از شهرستان میاندوآب روستاهای جارچلو، خان کندی، شبیلو، زینال کندی، حاجی بهزاد، مشیرآباد و از شهرستان نقده روستاهای شیخ احمد، حسنلو، یادگارلو، ممیند، داش درگه، گل شامل روستاهای منتخب طرح بودند.

وی واقع شدن در بالادست رودخانه های حوضه آبریز، میان دست بودن و در نهایت پایین دست بودن را به واسطه دسترسی زیاد، متوسط و کم به منابع آبی را معیار انتخاب روستاها اعلام کرد.

 معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان‌غربی تشکیل تیم های اجرایی و عملیاتی را از جمله اقدامات عملی در راستای اجرای بهینه این طرح برشمرد و گفت: کمیته علمی طرح متشکل از پنج عضو و یک نفر مدیر علمی طرح، کمیته اجرایی متشکل از یک مدیر، 6 نفر مدیر تسهیل‌گری و 23 نفر تسهیلگر محلی،کمیته اداری مالی با دو بخش و 4 نفر همکار، کمیته مستندسازی با یک سرتیم و سه نفر همکار و کمیته تبلیغات و اطلاع‌رسانی و کمیته نظارت و پایش از جمله کمیته‌های اصلی همکار این طرح بودند.

ایرانی تاکید کرد: در انجام این طرح بیش از 50 هزار نفر ساعت کار ارزنده علمی انجام شده است.

وی مبنای اصلی انجام این کار را تسهیل‌گری عنوان کرد و گفت: تسهیل‌گران این طرح ورود به روستاها و جامعه محلی، هماهنگی با شوراها و دهیاری‌ها، شناسایی افراد علاقه‌مند محلی و مردم روستا، دعوت به نشست همگانی و عمومی، معرفی پروژه، ایجاد تعامل و ارتباط مناسب و جلب اعتماد مردم محلی، استفاده از ابزارهای مشارکتی و تکنیک‌های تسهیل‌گری برای شناسایی وضع موجود را در طی فرآیند اجرا مبنای کار خود قرار دادند.

معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان‌غربی افزود: استفاده از ابزارهای مشارکتی و تکنیک‌های تسهیل‌گری برای شناسایی وضع موجود شامل تهیه نقشه منابع روستا توسط جامعه محلی، دهگردی، ترسیم خط زمان، درخت مشکلات، بارش افکار و ماتریس‌های زوجی و مقایسه ای از جمله راهکارهای عملیاتی تسهیل‌گران بوده است.

ایرانی در ادامه به تشریح دستاوردهای مهم این طرح پرداخت و گفت: دستیابی به الگو، روش، چارچوب و نقشه راه استاندارد تسهیل‌گری برای ایجاد معیشت‌های پایدار، فراهم شدن کلیه بسترهای لازم برای ورود به مرحله استقرار معیشت‌های پایدار در 36 روستا، تربیت، آموزش و ساماندهی شش تیم تسهیل‌گری در شهرستان‌های جنوب استان، شناسایی 108 معیشت جایگزین و ارزیابی شده با قابلیت اشتغال حداقل یک هزار و 200 نفر به صورت مستقیم و سه هزار و 500 نفر به صورت غیر مستقیم، استخراج چالش‌های پیش‌روی عرصه ورود به معیشت‌های جایگزین در مناطق آزمایشی، دستیابی به مستند ارزنده‌ای در خصوص ظرفیت‌های بومی و منطقه‌ای شهرستان‌های مورد آزمایش، شکل‌گیری همکاری بین دستگاهی برای ورود به حل یک معضل از سوی جهاد دانشگاهی، ستاد پایش، ستاد احیاء اداره کل مدیریت بحران، معاونت عمرانی استانداری، فرمانداری‌ها، بخشداری‌ها و دهیاری‌ها و در نهایت احیای اعتماد از دست رفته روستائیان به طرح‌های مرتبط با موضوع احیای دریاچه ارومیه از جمله دستاوردهای مهم این طرح هستند.

وی با تاکید بر اینکه جهاد دانشگاهی آمادگی کامل دارد تا در ادامه این طرح و آغاز طرح‌های دیگر با ستاد احیای دراچه ارومیه همکاری داشته باشد، گفت: در این راستا پیشنهاد می کنیم که طرح آزمایشی اجرا شده در 36 روستا در تعداد بیشتری از روستاها اجرایی شود، همچنین فاز دوم طرح در همین 36 روستا اجرا شود تا زمینه تکمیل زنجیره ارزش شکل گرفته فراهم شود.

معاون آموزشی جهاد دانشگاهی آذربایجان‌غربی گفت: در این راستا لازم است تیم‌های تسهیل‌گری الگو بسط و گسترش یابد و نیز الزامات قانونی و اجرایی همکاری و هماهنگی سایر دستگاه‌های اجرایی در راستای تحقق اهداف طرح تدوین شود و به موازات آن اعتبارات لازم برای تدوین دستاوردهای طرح و چاپ کتاب‌هایی با عنوان معیشت‌های پایدار و جایگیزین کشاورزی فراهم شود.

ایرانی در ادامه تاکید کرد: تکمیل زنجیره ارزش شکل گرفته طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه نیازمند همکاری و هماهنگی بین سازمانی از یک سو و همکاری همه آحاد جامعه مخصوصا در استان‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه است.

وی در پایان گفت: انجام امورات تسهیل‌گری و طرح‌هایی مانند آنچه که امسال به عنوان طرح ظرفیت‌سازی برای معیشت پایدار با همکاری ستاد احیای دریاچه ارومیه تجربه شد، می تواند نقش ارزنده‌ای در مباحث فرهنگی و اجتماعی احیای دریاچه ارومیه داشته باشد.