پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی، نماد رویش خودباوری و توانمندی/ نهالی که به درخت پُرثمر تبدیل شد

دکتر عبدالحسین شاهوردی، در آستانه سی‌امین سالگرد تأسیس پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی فعالیت‌های شاخص و اقدام‌های صورت گرفته در ایام همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ توسط این پژوهشگاه را تشریح کرد.

 رییس پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی در این زمینه گفت: حاصل تلاش پژوهشگران در این ۳۰ سال، ۳ پژوهشکده شامل: "پژوهشکده زیست‌شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی"، "پژوهشکده زیست فناوری" در تهران و "پژوهشکده پزشکی تولید مثل" در اصفهان است که در قالب پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی مشغول فعالیت و ارائه خدمات هستند. همچنین "مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری"، "مرکز سلول درمانی"، "مرکز دیابت، چاقی و متابولیسم" نیز در قالب کینیک پوست، کلینیک دیابت، کلینیک سرطان و کلینیک جامع پیشگیری، به مردم خدمت‌رسانی می‌کنند.

شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان، حاصل انباشت دانش

دکتر شاهوردی افزود: در عین حال شاهد شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان وابسته به پژوهشگاه رویان شامل شرکت فناوری بُن‌یاخته‌های رویان (بانک خون بند ناف) و شرکت سِل‌تک فارمد (سلول‌های بنیادی و تولید سلول)، شرکت رویان بیوتک (تولید و تکثیر حیوانات با پتانسیل ژنتیکی) هستیم. شکل‌گیری این شرکت‌های دانش‌بنیان، حاصل تلاش پژوهشگران در زمینه کسب و انباشت دانش است تا بتوانند خدمات مختلف را در قالب این شرکت‌ها به جامعه عرضه کنند و در حقیقت به نوعی، تکمیل‌کننده حلقه‌های زنجیره‌ی کار در جهاد دانشگاهی از تولید تا کاربرد دانش است.
وی تأکید کرد: پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در بحث انتشارات نیز عملکرد خوبی داشته است و کتاب‌های مختلفی در سطح ملی و بین‌المللی تاکنون منتشر شده‌اند که توانسته‌اند جوایز مختلفی از جمله جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را از آن خود کنند. مجله‌های علمی (Cell و IJFS) نیز در سایت‌های بین‌المللی ایندکس شده و نتایج فعالیت‌های پژوهشگاه در زمینه تولید دانش را منعکس می‌کنند.
دکتر شاهوردی خاطر نشان کرد: یکی از وظایف جهاد دانشگاهی، الگوسازی است؛ بنابراین در پژوهشگاه رویان تلاش کرده‌ایم تمام فعالیت‌هایی که انجام می‌شود، در قالب یک کار الگویی، به نتیجه برسد که نمونه آن را می‌توانیم در بحث سلول‌های بنیادی و درمان ناباروری مشاهده کنیم.

فعالیت‌های پژوهشگاه رویان در ایام همه‌گیری بیماری کووید ۱۹

رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی گفت: تلاش کردیم با وجود تمام مشکلاتی که همه‌گیری کووید ۱۹ ایجاد کرده بود، فعالیت‌ها و پژوهش در حوزه‌های مختلف را دنبال کنیم و یکی از مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت در رابطه با همین بیماری بود. نخستین قدم از اسفند ۱۳۹۸ و همزمان با شیوع همه‌گیری بیماری آغاز شد. شرایط در آن مقطع زمانی با امروز تفاوت داشت و تلاش کردیم در گام نخست، در بحث تشخیصی به وزارت بهداشت کمک کنیم.
وی افزود: با استفاده از تجربه‌هایی که در پژوهشکده‌های مختلف کسب کرده بودیم و با متمرکز کردن تجهیزات و نیروی انسانی، یکی از آزمایشگاه‌ها با تجهیز کامل نیرو و امکانات، به صورت تمام‌وقت روی بحث تشخیص بیماری کووید ۱۹ متمرکز شد. تجربه‌های خوبی در این مسیر کسب کردیم. با توجه به آینده علم که بیشتر فعالیت‌ها در عرصه مولکولی و ژنتیک متمرکز خواهد بود، تصمیم گرفتیم فعالیت‌های این آزمایشگاه تشخیصی را گسترش داده و در قالب یک آزمایشگاه جامع ژنتیک به فعالیت ادامه دهیم تا بتوانیم بسیاری از تست‌های ژنتیکی که در عرصه‌های درمان جدید توسعه پیدا کرده‌اند را در کشور اجرا کنیم.
دکتر شاهوردی تأکید کرد: یکی دیگر از حوزه‌های فعالیت پژوهشگاه در این ایام، بحث علوم سلولی و استفاده از سلول‌های بنیادی، بخصوص سلول‌های بنیادی مزانشیم برای درمان بیماری کووید ۱۹ بود که این کار را با همکاری بیمارستان‌های "مسیح دانشوری"، "شریعتی" و "هاجر" و با کسب اجازه از کمیته اخلاق وزارت بهداشت آغاز کردیم. استفاده از این روش درمانی در دو فاز روی تعدادی از بیماران انجام شد که نتایج نسبتاً خوبی به همراه داشت، اما به طور کامل معنادار نبود. هزینه‌های بالای این پروتکل درمانی مانع از ادامه این پروژه گردید.
وی افزود: تجربه‌های خوبی در این پروژه به دست آوردیم و در گام بعدی، پروژه دیگری را در همان بحث سلول‌های مزانشیم یا فرآورده‌های سلول‌های مزانشیم آغاز کردیم که بتوان از آنها به شکل اسپری برای بیمارانی که با مشکل ریه مواجه هستند، استفاده کنیم. این پروژه در فاز نخست روی چند بیمار مورد آزمایش قرار گرفت.
رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی گفت: در گام بعدی تلاش کردیم آنتی‌بادی‌های خاصی را تولید کنیم که از آن به عنوان یک پوشاننده گیرنده‌های ACE۲ - گیرنده‌هایی که ویروس را به خود می‌گیرند - در ناحیه حلق، حنجره و بینی بیماران استفاده کنیم تا امکان اتصال ویروس به این گیرنده‌ها فراهم نشود.
وی تأکید کرد: مشابه این پروژه در چند کشور دیگر هم اجرا و محصول آن نیز وارد بازار شده است و امیدواریم که ما نیز در این زمینه موفق باشیم و به مرحله کاربرد نیز برسد؛ اما تجربه‌هایی که از پیمودن این مسیرها حاصل می‌شود، در بسیاری از بیماری‌های دیگر نیز قابلیت تعمیم دارد.

رونمایی از موش "کوویدسا" با قابلیت کرونایی شدن

دکتر شاهوردی گفت: پژوهشگاه رویان از نظر پشتیبانی حیوانات مورد نیاز برای تحقیق در چند پروژه، با تیم‌های تولید واکسن همکاری دارد. براساس توانمندی و تجربه‌های پژوهشگران پژوهشگاه رویان در بحث تولید حیوانات تراریخت، وارد حوزه تولید مدل حیوانی برای آزمایش واکسن کرونا شدیم و پروژه موش کوویدسا را آغاز کردیم.
وی افزود: موش، فاقد پروتئین متصل به ویروس است و به همین دلیل، عنوان می‌شود که موش به این بیماری مبتلا نمی‌شود. با روش دستکاری ژنتیکی، ژن انسانی وارد ژنوم موش شد و در نهایت، موش‌هایی با قابلیت کرونایی‌شدن ایجاد شدند. موش کوویدسا تاکنون در دو مرکز بزرگ در جهان تولید شده است و می‌تواند برای آزمایش انواع داروهای بیماری کووید ۱۹ مورد استفاده قرار بگیرد. این مدل حیوانی کمک می‌کند تا مدت تحقیقات برای آزمایش داروها، کوتاه‌تر شده و با ارزیابی سریع‌تر، امکان آزمایش روی انسان فراهم شود. اسفند ۱۳۹۹ طی مراسمی با حضور معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری و رییس جهاد دانشگاهی، از موش کوویدسا رونمایی شد.
دکتر شاهوردی ضمن اشاره به بحث تولید کیت‌های تشخیصی گفت: پژوهشگاه رویان در زمینه تولید کیت‌های تشخیص سریع نیز قدم‌هایی برداشته است، اما بحث اصلی در این زمینه، ورود ماده اولیه این کیت‌ها از خارج کشور است. هدف ما تولید ماده اولیه مورد نیاز کیت‌های تشخیص سریع در داخل کشور است.
برنامه‌ریزی برای احداث مرکز ملی نخستی‌سانان
رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی تأکید کرد: بعد از چند سال پیگیری، در دی‌ماه ۱۳۹۹ کلنگ احداث مرکز ملی نخستی‌سانان (primates) و مرکز تحقیقات پیش‌بالینی پزشکی بازساختی رویان، با حضور وزیر راه و شهرسازی در منطقه پردیس به زمین زده شد. اهمیت وجود مراکز ملی از این نوع، در شرایطی مانند همه‌گیری بیماری کووید ۱۹ که نیازمند انجام پژوهش‌های سریع و حساس هستند، بیش از پیش مشخص می‌شود.

گره خوردن آینده پزشکی با ژن درمانی

دکتر شاهوردی با اشاره به موفقیت در زمینه تولید یک رده سلولی برای شروع ژن درمانی گفت: ژن درمانی یکی از موضوعاتی است که آینده پزشکی به نوعی با آن گره خورده است و به عنوان یکی از  مسیرهای جدید درمانی برای بیماری‌های سخت و لاعلاج عنوان می‌شود. حتی در دنیا مدعی شده‌اند که امکان درمان برخی از انواع سرطان مانند سرطان خون یا تالاسمی از طریق ژن درمانی وجود دارد.
وی افزود: چندین سال است که روی موضوع ژن درمانی هم در سطح آزمایشگاهی و هم روی مدل های حیوانی در حال کار هستیم و تجربه‌های خوبی به دست آورده‌ایم. یکی از اتفاق‌های خوبی که در سال ۱۳۹۹ شاهد آن بودیم، با تلاش پژوهشگران پژوهشکده سلول‌های بنیادی، تولید یک رده سلولی برای شروع ژن درمانی به نتیجه رسید و توانستیم زیرساخت‌های لازم از جمله اتاق تمیز (clean room) برای انجام دست‌ورزی ژنی در محیط آزمایشگاه را آماده کنیم. با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری قدم اول در این مسیر برداشته و این مجموعه افتتاح شد. امیدواریم طی یک تا دو سال آینده، ژن درمانی روی مدل انسانی را آغاز کنیم.

استمرار فعالیت‌های علمی و پژوهشی

دکتر شاهوردی تأکید کرد: سال ۱۳۹۹ نزدیک به ۳۸۰ مقاله در مجله‌های معتبر به چاپ رساندیم که حدود یک سوم این مقاله‌ها به صورت مشترک با تیم‌های بین‌المللی انجام شد که به معرفی توانمندی مجموعه کمک می‌کند. همچنین، نزدیک به ۱۷۰ طرح‌ پژوهشی پژوهشگران و دانشجویان پژوهشگاه در سال ۱۳۹۹ خاتمه یافته و طرح‌های پژوهشی جدیدی نیز آغاز شده‌اند.

هدف‌گذاری برای ایجاد پایگاه‌های علمی در منطقه

رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی با اشاره به تعاملات بین‌المللی این پژوهشگاه گفت: رویکردی که با جدیت پیگیری می‌کنیم، ایجاد پایگاه‌های علمی در کشورهای منطقه و کشورهای متقاضی در قالب ارائه خدمات آموزشی یا درمانی در کنار مباحث پژوهشی است. کشورهایی مختلفی مانند آذربایجان و الجزایر را مدنظر داریم و پایگاه بانک خون بند ناف در کشورهای عراق و عمان دایر است و امیدواریم این فعالیت‌ها استمرار پیدا کند.
دکتر شاهوردی تأکید کرد: فعالیت‌های آموزشی مشترک را به شکل مجازی پیگیری می‌کنیم. قطعاً برای بقا و استمرار پژوهشگاه، باید بین‌المللی فکر و عمل کنیم. باید تعاملات بین‌المللی داشته باشیم تا علاوه بر انتقال دانش و ارائه خدمات در سطوح مختلف، بتوانیم تجهیزات تولید داخل را به کشورهای دیگر عرضه کنیم.
وی افزود: به دلیل توقف پروازها، اوج‌گیری بیماری کووید ۱۹ در زمان‌های مختلف، پروتکل‌های وضع شده در داخل و سایر کشورها، در زمینه ارائه خدمات به بیماران خارجی در سال ۱۳۹۹ با مشکل مواجه بودیم و امیدواریم این شرایط در سال ۱۴۰۰ بهبود پیدا کند و این ارتباط، استمرار پیدا کند.
دکتر شاهوردی خاطر نشان کرد: مردم منطقه و مسلمانان در سطح جهان تمایل دارند در فضایی که اصول و آداب و مسائل شرعی رعایت می‌شود، خدمات درمانی مورد نیاز را دریافت کنند و این موضوع یک امتیاز برای ایران محسوب می‌شود. ایران در زمینه پزشکی صاحب‌نام بوده و کشورهای همسایه و مسلمانان تمایل دارند از امکانات پزشکی کشورمان استفاده کنند. در کنار این موضوع، بحث توریسم درمانی هم مطرح می‌شود که جای کار زیادی دارد.

اهمیت حضور فعال‌تر خیّرین در بحث پژوهش

رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی با اشاره به همراهی خوب خیّرین در پروژه‌های مختلف گفت: در موضوعاتی مانند سلول‌های بنیادی، بیماری‌ کلیه، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک شاهد حمایت و همراهی خوب خیّرین بوده‌ایم. مؤسسه خیرین سلامت رویان با کمک جمعی از خیّرین و با هدف حمایت از پژوهش و پژوهشگران تأسیس شده است، البته در ابتدای راه هستیم و به تلاش بیشتری در این زمینه نیاز داریم. یکی دیگر از فعالیت‌های خوب این بود که با کمک صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر لوتوس پارسیان و زیر نظر بورس، صندوق نیکوکاری فعال شد. افراد با سرمایه‌گذاری در این صندوق می‌توانند بخشی از سود کسب‌شده را به امور پژوهشی اختصاص دهند.
وی تأکید کرد: در زمینه احداث اقامت‌سرا برای بیماران شهرستانی نیز صحبت‌هایی با شهرداری منطقه و خیّرین داشته‌ایم و این موضوع به عنوان دغدغه، مدنظر ما قرار دارد. تلاش می‌کنیم با همراهی خیّرین این موضوع را پیگیری و به نتیجه برسانیم.

لزوم همراهی بیشتر بیمه‌های تکمیلی در مسیر درمان ناباروری

رییس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی در خصوص ایجاد شعبه‌هایی در سایر نقاط کشور گفت: متأسفانه به دلیل محدودیت‌های مالی این امکان تاکنون فراهم نشده است؛ اما مراکز درمان ناباروری جهاد دانشگاهی در بسیاری از استان‌ها فعال هستند و پژوهشگاه رویان از نظر علمی این مراکز را حمایت می‌کند.
دکتر شاهوردی در گفت وگو با ایسنا خاطرنشان کرد: در بحث هزینه‌های درمان ناباروری، بیمه‌های تکمیلی به این حوزه ورود پیدا کرده‌اند؛ اما این پوشش به شکل عام و سراسری نیست. شرایط نسبت به گذشته بهتر شده است، اما هنوز فاصله زیادی با شرایط ایده‌آل داریم. در این مسیر به توسعه زیرساخت‌ها، سرمایه‌گذاری بیشتر، نگاه و برنامه‌ریزی‌های تازه‌ای نیاز داریم. در بودجه امسال، بودجه‌ای برای درمان زوج‌های نابارور اختصاص پیدا کرده است که امیدوارم تحقق پیدا کرده و شرایط برای ارائه خدمات بهتر با هزینه پایین‌تر به این زوج‌ها فراهم شود.