مهم‌ترین روش‌های کمک ‌به پایان ناباروری در افراد

به گزارش روابط عمومی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینای جهاددانشگاهی، دکتر محمدرضا صادقی جنین‌شناس و رییس پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن‌سینای جهاددانشگاهی درباره روش‌های کمک‌باروری گفت: به مجموعه روش‌هایی که برای شکل‌گیری، نگهداری و انتقال جنین از آنها استفاده می‌شود، روش‌ها یا فناوری‌های کمک‌باروری گفته می‌شود. ناباروری علل گوناگونی دارد که می‌تواند مردانه، زنانه و یا مشترک باشد و حدود ده درصد از موارد ناباروری‌ نیز فاقد علت مشخص‌اند. بر اساس بررسی‌های تشخیصی و مشخص شدن علت یا علل ناباروری، روش کمک‌باروری مناسب به زوجین پیشنهاد می‌شود.

دکتر صادقی با اشاره به روش آی یو آی به‌عنوان ساده‌ترین روش کمک‌باروری، توضیح داد: روش آی یو آی (IUI)  یا تزریق داخل رحمی اسپرم ساده‌ترین تکنیک کمک‌باروری است که در آن، اسپرم‌های سالم و متحرک موجود در نمونه مایع منی آقا در محیط مخصوص آزمایشگاهی جداسازی و شستشو می‌شوند و توسط متخصص زنان به‌طور مستقیم به داخل رحم خانم تزریق یا انتقال داده می‌شوند. این روش در مواردی همچون ناباروری با علل ناشناخته، ابتلای خانم به اندومتریوز خفیف، اختلالات مخاط دهانه رحم، تعداد کم اسپرم، تحرک کم اسپرم و اختلالات نعوظ و انزال کاربرد دارد.

رییس پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن‌سینای جهاددانشگاهی خاطرنشان کرد: متأسفانه گاهی می‌شنویم که روش آی یو آی در مطب‌ها یا مراکز غیرتخصصی انجام می‌شود. در حالی که زوج‌های عزیز باید بدانند که سلول اسپرم بسیار حساس و در برابر عوامل محیطی آسیب‌پذیر است و از آنجا که یک اسپرم قرار است تخمک را بارور کند و خصوصیات ژنتیکی پدری را به جنین منتقل کند، باید محیط و شرایطی فراهم شود که در روند استحصال، جداسازی و آماده‌سازی اسپرم کمترین آسیب به اسپرم وارد شود. در حالی که در مطب‌ها و مراکز غیرتخصصی چنین شرایط و تجهیزاتی وجود ندارد.

دکتر صادقی در ادامه با اشاره به روش آی وی اف (IVF)، گفت: منظور از آی وی اف، لقاح برون‌تنی یا لقاح آزمایشگاهی یا لقاح مصنوعی است که در ابتدا به همه روش‌های کمک‌باروری اطلاق می‌شد، اما با گذشت زمان به یک روش کمک‌باروری خاص اطلاق شد. در این روش، تخمک از خانم و اسپرم از آقا گرفته می‌شود و این‌ گامت‌ها در محیط کشت آزمایشگاهی که مشابه محیط رحم طراحی شده است، کنار یکدیگر قرار داده می‌شوند تا اسپرم تخمک را بارور کند و در مرحله بعد جنین پس از سه تا پنج روز کشت به داخل رحم خانم منتقل می‌شود. این روش در مواردی همچون تعداد اندک اسپرم، اندومتریوز متوسط و شدید، انسداد لوله‌های فالوپ، اختلالات تخمک‌گذاری و احتمال انتقال بیماری یا ناهنجاری ژنتیکی به جنین کاربرد دارد.

این جنین‌شناس سپس با اشاره به روش میکرواینجکشن به عنوان انقلابی در فناوری‌های تولیدمثلی، توضیح داد: روش آی وی اف برای نخستین بار در سال ۱۹۷۶ در انگلستان انجام شد اما انقلاب اصلی در این حوزه در سال ۱۹۹۳ در بلژیک رقم خورد؛ جایی که روش کمک‌باروری میکرواینجکشن به جهان عرضه شد. روش میکرواینجکشن یعنی تزریق میکروسکوپی اسپرم به داخل سیتوپلاسم تخمک. سلول تخمک لایه‌های محافظ متعددی دارد که برای تحقق لقاح، اسپرم باید بتواند از این لایه‌ها بگذرد و به داخل تخمک نفوذ کند. در برخی موارد اسپرم قادر به این کار نیست و بنابراین، روش آی وی اف نمی‌تواند کمک‌کننده باشد. در چنین مواردی، سلول اسپرم زیر میکروسکوپ با سوزن بسیار بسیار ریز (در مقیاس میکرون) به داخل تخمک تزریق می‌شود.

دکتر صادقی در ادامه افزود: از آنجا که در این روش اسپرم توسط متخصص جنین‌شناس و با امکان بزرگ‌نمایی ۴۰۰ تا ۶۰۰ برابر انتخاب می‌شود، شانس تشکیل جنین با کیفیت و در نتیجه، موفقیت درمان افزایش می‌یابد. از جمله کاربردهای مهم روش میکرواینجکشن مواردی از آزواسپرمی (فقدان اسپرم در نمونه مایع منی) است که در نمونه‌برداری از بیضه یا اپیدیدیم اسپرم استحصال می‌شود و همچنین مواردی که ناهنجاری شکل (مورفولوژی) اسپرم شدید است. در روش آی وی اف این اسپرم‌ها کاربردی نداشتند، زیرا توانایی لازم برای بارورسازی تخمک را حتی در محیط آزمایشگاهی نداشتند. اما در روش میکرواینجکشن حتی اگر چند عدد اسپرم زنده و سالم در نمونه بافت بیضه یا اپیدیدیم یافت شود، با تزریق مستقیم آنها به تخمک امکان تشکیل جنین وجود دارد. امروزه به دلیل دقت و نرخ موفقیت بالاتر روش میکرواینجکشن، اغلب مراکز جهان از این روش استفاده می‌کنند.

این جنین‌شناس درمان‌های جایگزین را ایستگاه آخر مسیر درمان ناباروری دانست و گفت: منظور از درمان‌های جایگزین ناباروری، روش‌های اهدای تخمک، اهدای جنین و رحم جایگزین است که می‌توان آنها را پیچیده‌ترین و آخرین مرحله از درمان ناباروری دانست. در مواردی که خانم فاقد تخمک است یا تخمک او کیفیت لازم برای باروری را ندارد و یا خطر انتقال بیماری یا ناهنجاری ژنتیکی از مادر به فرزند وجود دارد، از تخمک اهدایی، یعنی تخمک باکیفیت یک خانم دیگر برای آی وی اف استفاده می‌شود. همچنین در مواردی که آقا فاقد اسپرم مناسب برای باروری است، یا هم آقا و خانم فاقد گامت مناسب‌اند و یا خطر بروز ناهنجاری ژنتیکی در جنین وجود دارد، از جنین اهدایی، یعنی جنین سالم و باکیفیت یک زوج دیگر استفاده می‌شود.

رییس پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن‌سینای جهاددانشگاهی یادآور شد: کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در زمینه این خدمات ساز و کار بسیار دقیق و کارآمدی دارد. مهم‌ترین اصل در اهدای تخمک و جنین محرمانگی است. متأسفانه در برخی مراکز درمانی به زوجین متقاضی اهدا گفته می‌شود که خودشان اهداکننده را معرفی کنند، در حالی که این رویکرد کاملاً مغایر اصل محرمانگی است. مصالح و سلامت روانی و عاطفی فرزند حاصل از اهدا در آینده و همچنین، پیچیدگی‌های مربوط به ارث و نسب ایجاب می‌کند که هیچ‌کس، حتی خانواده‌های زوجین از این مسئله مطلع نباشند و طرفین اهداکننده و اهداگیرنده نیز به هیچ‌وجه یکدیگر را نشناسند و هیچ‌گونه اطلاعاتی درباره یکدیگر نداشته باشند. این موازین با دقت و جدیت در کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز ابن‌سینا رعایت می‌شود و حتی پرونده‌های مربوط به اهدا در سیستمی جداگانه بایگانی می‌شوند و دسترسی مدیران مجموعه به این سیستم نیز محدود است.

دکتر صادقی درباره روش رحم جایگزین عنوان کرد: گاهی خانم به دلایلی همچون بیماری‌های زمینه‌ای، ناهنجاری‌های ساختاری رحم، سابقه ابتلا به بدخیمی و جراحی و ... قادر به بارداری نیست. یعنی زوجین از نظر توان باروری و تولید اسپرم و تخمک مشکلی ندارند، اما خانم توان حمل نگهداری جنین در نه ماه بارداری را ندارد. در چنین مواردی، خانمی که مادر جایگزین نامیده می‌شود، می‌پذیرد که جنین این زوج را در رحم خود حمل کند و پس از زایمان فرزند را به پدر و مادر بیولوژیک تحویل دهد.

وی افزود: از آنجا که قرار است جنین یک زوج به مدت نه ماه در رحم خانم دیگری باشد و طرفین مناسبات پیچیده و متعددی دارند، لازم است یکدیگر را بشناسند و یک قرارداد دقیق و کامل برای تبیین شرایط گوناگون این ارتباط، از جمله چگونگی انجام مراقبت‌های بارداری، مسائل مالی و ... بین دو طرف تنظیم شود. همچنین، بارداری تجربه‌ای دشوار است که برای مادر جایگزین به مراتب دشوارتر است زیرا در نهایت فرزند را به والدینش تحویل خواهد داد، بنابراین به مشاوره‌ها و حمایت‌های روانی و عاطفی نیاز دارد. خوشبختانه در کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا همه ابعاد این روش درمانی به دقت پوشش داده شده است؛ مادر جایگزین از نظر سلامت جسمی و روانی به دقت پایش می‌شود، مشاوران حقوقی این کلینیک ابعاد حقوقی این روش را برای طرفین تبیین می‌کنند و با توجه به شرایط دو طرف قرارداد دقیق و جامعی تنظیم می‌کنند و همچنین، مشاوران و روانپزشکان این کلینیک خدمات مشاوره‌ای و حمایتی لازم را به ایشان ارائه می‌کنند.

رییس پژوهشگاه و مرکز درمان ناباروری ابن‌سینای جهاددانشگاهی در پایان یادآور شد: همان‌طور که گفته شد طیف متنوعی از روش‌های کمک‌باروری و درمان‌های جایگزین برای ناباروری وجود دارد که خوشبختانه همه این روش‌ها با کیفیت ممتاز و در استانداردهای جهانی در کشور ما و مرکز ابن‌سینا در دسترس زوج‌های عزیز قرار دارد. بنابراین، با توجه به تنوع روش‌های موجود و اینکه برای هر نوع علت ناباروری، حتی فقدان اسپرم و تخمک، روش درمانی متناسب وجود دارد، می‌توانیم بگوییم ناباروری به پایان رسیده است. البته شرط رسیدن به پایان ناباروری، صبر و پشتکار و تداوم و نیز انتخاب یک مرکز درمانی جامع و کارآمد است و زوج‌های عزیز نابارور باید بدانند که برای رسیدن به پایان ناباروری لازم این مسیر را با همدلی و امید طی کنند.

گفتنی است، فناوری‌های کمک‌باروری یا ART (Assisted reproductive technologies)  به مجموعه روش‌هایی اطلاق می‌شود که برای درمان ناباروری به کار برده می‌شوند و طیفی گسترده از روش آی یو آی تا درمان‌های جایگزین را در برمی‌گیرند.