«مدل بومی توانمندسازی محلات محروم کرمانشاه» نقشه راهی برای نجات زندگی ۳۰۰ هزار نفر

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی کرمانشاه، تعدادشان کم نیست، 300 هزار نفر و شاید کمی بیشتر یا کمی کمتر. اوایل "حاشیه نشین" می‌خواندنشان و بعد ساکن مناطق اسکان غیررسمی و بعدتر ساکن محلات محروم. اصلا مهم نیست چه صدایشان می‌کنند و چه نامی برایشان انتخاب می‌کنند مهم زندگی این 300 هزار نفر است که همیشه روی خط فقر و محرومیت و در حاشیه می‌گذرد.

مهم روزگار این 300 هزار نفر است که همراه شده با سختی و مشکلات و معضلات و آسیب‌هایی که هیچ وقت پایان نمی‌یابد و مهم همین 300 هزار نفرند.

فقر، اعتیاد، سرقت، فساد، مشکلات ساختاری، واحدهای مسکونی غیررسمی و در معرض خطر، نبود معابر مناسب، نبود زیرساخت‌ها و ... تنها بخشی از مشکلات حاشیه نشین های کرمانشاه است، حاشیه نشین‌هایی که برای فرار از خطرات جنگ از مرزها دور شده و به حاشیه‌های کرمانشاه پناه آورده‌اند و یا بیکاری و فقرِ روستا آن‌ها را به سمت کلانشهر کرمانشاه فراری داده، اما هرعاملی هم که باعث شده اینها اینجا بیایند باز هم مهم نیست و مهم این است که این 300 هزار نفر حالا اینجا هستند، جایی در حاشیه‌های شهر کرمانشاه و باید برای زندگیشان و بهبود معیشت و روزگارشان کاری کرد.

در دهه‌های گذشته بارها و بارها مشکلات حاشیه نشینی به عنوان یکی از اصلی‌ترین معضلات کشور مطرح شده و طرح‌ها و راهکارهای مختلفی هم ارایه شده که نتایج نشان می‌دهد آنچنان که باید کارآمد نبوده‌اند، اینجا اما در کرمانشاه جهاددانشگاهی با همراهی اساتید و مدیران و مردمان حاشیه نشین طرح تحقیقاتی را اجرایی کرده  که از دل آن «مدل بومی توانمندسازی حاشیه‌های شهر» استخراج شده است.

به زبان ساده‌تر این طرح برای اولین بار توانسته واقعیت موجود در حاشیه‌های شهر را بیرون کشیده و از دل آن مدل بومی برای رفع مشکلات حاشیه‌ها و حاشیه نشین‌های شهر طراحی کند، مدلی که مشخص می‌کند برای رفع این مشکلات چه کارها و اقداماتی باید صورت گیرد و چه کسی و چه نهادی باید این کارها را انجام دهد، مدلی که در آن سهم حاشیه نشین‌ها هم مشخص شده که خودشان برای رفع مشکلاتشان باید چه همکاری‌هایی داشته باشند.

بیتا حامد استادیار جامعه شناسی و مدیرگروه جامعه شناسی  سازمان جهاددانشگاهی کرمانشاه مجری این طرح است که از سال 1394 همراه با یک تیم هشت نفره روی این طرح کار کرده و حالا به خروجی‌های خوبی رسیده و توانسته‌اند "مدل بومی توانمندسازی محلات محروم کرمانشاه" یا همان محلات حاشیه نشین را تدوین کنند.

حامد در گفت و گویی بااشاره به شروع اجرای این طرح تحقیقاتی از سال 1394، گفت: این طرح در این سال همزمان با اعلام حاشیه نشینی به عنوان یکی از پنج معضل اصلی کشور و با مشارکت و کارفرمایی دفتر مرکز جهاددانشگاهی و کارفرمای استانی در دستور کار قرار گرفت و زمان اجرای آن هم دو سال برنامه‌ریزی شد که به دلیل برخی مشکلات ساختاری و عدم تامین به موقع اعتبارات به مدت چهارسال به درازا کشید.

وی افزود: عنوان دقیق این طرح "مطالعه اجتماعی سکونتگاه‌های محروم شهر کرمانشاه با هدف ارایه راهکارها و مدل بومی توانمندسازی" این محلات است که در زیرمجموعه خود هفت طرح خُردتر شامل موقعیت اجتماعی سکونتگاه‌های محروم، تاریخ اجتماعی سکونتگاه‌های محروم، سبک زندگی حاشیه نشین‌ها، تعاملات اجتماعی حاشیه نشین‌ها، آسیب‌های اجتماعی حاشیه نشین‌ها، اقتصاد غیررسمی و مدل بومی توانمندسازی را دارد.

وی یادآور شد: عملا طرح هفتم برآیند شش طرح قبلی است که مدلی بومی برای توانمندسازی محلات سکونت گاه‌های محروم شهر کرمانشاه محسوب می‌شود.

این استاد دانشگاه از معضل حاشیه نشینی به عنوان یکی از معضلات اصلی شهر کرمانشاه یاد کرد و افزود: کلانشهر کرمانشاه پرجمعیت‌ترین شهر غرب کشور است و حدود نیمی از جمعیت استان در این شهر ساکنند که متاسفانه در حال حاضر حدود 300 هزار نفر از جمعیت این شهر یعنی چیز در حدود یک سوم جمعیت آن حاشیه نشین هستند.

حامد عوامل مختلفی را در بروز حاشیه نشینی در کرمانشاه موثر می‌داند و می‌گوید: بخشی از این حاشیه نشینی به مهاجرت‌های زمان جنگ تحمیلی مربوط می‌شود که بسیاری از مرزنشینان به شهر کرمانشاه مهاجرت کردند.

وی افزود: ازطرفی طی دهه‌های گذشته شاهد مهاجرت بسیار روستاییان به شهر هستیم و همین امر در رشد حاشیه نشینی کرمانشاه موثر بوده و کنار اینها بالارفتن نرخ رشد جمعیت هم مزید برعلت شده است.

حامد گفت: به هرحال هر عاملی در بروز حاشیه نشینی موثر بوده، امروز ما شاهد جمعیت 300 هزار نفری حاشیه نشین‌ها در شهر کرمانشاه هستیم که باید برای رفع مشکلات آن‌ها اقدامات جدی صورت گیرد.

وی افزود: در جهان از دهه 90 میلادی مدل‌های بومی توانمندسازی برای حاشیه نشین‌ها شکل گرفته، اما تاکنون در استان ما چنین اقدامی صورت نگرفته بود و برای همین دراین تحقیقات تلاش کردیم تا با به دست آوردن حجم مناسبی از داده‌ها، مدلی بومی برای توانمندسازی این مناطق را در شهر کرمانشاه تهیه کنیم.

حامد افزود: در این طرح ما عملا واقعیت‌های موجود در حاشیه‌های شهر را استخراج کردیم و مشخص کردیم که بر مبنای ظرفیت‌ها و وضعیت موجود حاشیه‌های شهر چه اقداماتی باید برای رفع مشکلات آنها صورت گیرد.

وی تصریح کرد: طرح‌های بسیاری برای رفع مشکلات حاشیه شهرها ارایه شده، اما در هیچ یک مشخصا به شکل بومی کار پیش نرفته و داده‌ها در این حجم وسیع از واقعیت‌های موجود حاشیه‌های شهر جمع آوری نشده، به‌طور مثال در این طرح متوجه شدیم که مساجد و مکان‌های مذهبی مشخصا ظرفیت بالایی برای ارتقا فرهنگ این محلات دارند و این موضوع را از لابلای داده‌ها و مشاهدات و صحبت‌های مردم حاشیه نشین استخراج کردیم.

حامد گفت: بر مبنای این داده‌ها با مشارکت مدیران، پژوهشگران و خود مردمان حاشیه نشین در نهایت توانستیم یک مدل بومی برای توانمندسازی حاشیه‌های شهر تدوین کنیم که در این مدل اقدامات لازم و کاربردی برای رفع مشکلات حاشیه‌های شهر شرح داده شده و سهم هر دستگاه و نهاد و ... و حتی سهم مردم حاشیه نشین هم در رفع این مشکلات مشخص شده است.

وی افزود: در حقیقت می‌توان گفت این مدل بومی یک نقشه راه کامل برای حل مشکلات حاشیه نشینان کرمانشاه است.

وی به همکاری دستگاه‌های مختلف در اجرای این طرح اشاره کرد و افزود: حمایت‌های مسوولان جهاددانشگاهی، مدیران ارشد استان و به‌ویژه فرماندار کرمانشاه در این طرح قابل‌تقدیر است و همکاری خوبی را از مسوولان این دستگاه‌ها شاهد بودیم.