فیرحی؛ متفکری ژرف‌اندیش و کنش‌گری سیاسی بود

به گزارش روابط عمومی سازمان انتشارات جهاددانشگاهی، در این همایش درباره ویژگی‌های شخصیتی این اندیشمند فقید گفته شد؛ از‌ این ‌که این متفکر ژرف‌اندیش، به دنبال اسم و عنوان نبوده است. فیرحی دانشمندی متواضع بوده که بدون رانت و باندبازی و با استقلال کامل توانسته است پرسش‌های مانایی را در حوزه خود مطرح کند.

همایش علمی بررسی و نقد آثار حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر داوود فیرحی، استاد فقید دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران به مناسبت چهلمین روز درگذشت وی، شنبه۲۹ آذرماه در معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی و با مشارکت استادان دانشگاه و پژوهشگران جوان به صورت مجازی برگزار شد.

دکتر حامد علی اکبرزاده، سرپرست سازمان انتشارات جهاددانشگاهی در این مراسم با اشاره به برگزاری سلسله همایش‌های بررسی آثار فرهیختگان و اندیشمندان ایرانی به همت این سازمان، گفت: قرار بود در شروع به بررسی اندیشمند دیگری بپردازیم که متأسفانه این اتفاق بد افتاد و ما دکتر فیرحی را از دست دادیم و بر آن شدیم تا این نشست را به او اختصاص دهیم.

وی با اشاره به ارتباط نزدیک این استاد فقید با جهاددانشگاهی، افزود: ویژگی‌های شخصیتی این استاد به گونه‌ای بود که همه جذب شخصیت او می‌شدند. او انسان شریف و با اخلاقی بود. او پروژه فکری مشخص داشت. دکتر فیرحی همچنین دو ویژگی مهم داشت؛ یکی این که روشمند کار می‌کرد و ویژگی دیگر او این بود که غرق در غرب و اندیشه غرب نبود و از آن اندیشه‌ها استفاده کرده و به بررسی سنت خودمان می‌پرداخت. قطعا این همایش برای بررسی این استاد فقید کافی نیست.

فیرحی دنبال اسم و عنوان نبود

در ادامه دکتر احمد موثقی گیلانی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در این همایش علمی با اشاره به تحصیلات حوزوی و دانشگاهی دکتر فیرحی و آبشخور فکری او، اظهار کرد: دکتر فیرحی تیر پرسرعتی است که از چله سنت رها شده و وارد دانشگاه می‌شود. او بزرگ شده دانشگاه تهران است. اسم و عنوان برایش مطرح نبود؛ دنبال اسم و عنوان نبود بلکه اسم و عنوان دنبالش می‌دوید. او فقط دغدغه دین و فقه را نداشت بلکه دغدغه انسان، جامعه و دغدغه ستم‌دیده‌ها و ایران را داشت. تفکر او ادامه سنت فکری مشروطه خواهان اصیل است.

وی فیرحی را دنباله‌رو جمال‌الدین اسدآبادی، آیت‌الله نایینی و شهید آیت‌الله مطهری دانست و گفت: او به دنبال پاسخ مواجهه فقه و مدرنیته بود و هرچه جلوتر می آید، متوجه جریانی می‌شود به نام اسلام سلفی‌؛ همان که ما در دروسمان می‌گوییم بنیادگرایی اسلامی که از دل سنت بیرون آمده است و برای جوامع پیش و اسلامی پرهزینه بوده است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: دکتر فیرحی به دنبال نقد و بازخوانی سنت و مدرنیته بود و پیشرفت‌هایی هم داشت. فیرحی تاریخ اروپا را خوب خوانده بود و این امکان را در فقه شیعه می‌دید.

دکتر موثقی ادامه داد: دکتر فیرحی بسیار عمیق بود. او صرفا فقیه و متفکر نبود بلکه بسیار ژرف‌اندیش بود. نمونه «کم‌گوی و گزیده‌گوی» بود و نگاه متفاوتی به صلح داشت.

فیرحی توانست پرسش‌های مانایی را طرح کند

دکتر قدیر نصیری، استاد علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی هم در این همایش علمی اظهار کرد: دکتر فیرحی فقط یک اندیشمند سیاسی نبود، او یک معلم بود و کارش آموزش اندیشه سیاسی بود؛ آن‌هم اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، نه غرب و شرق.

وی در ادامه به طرح پرسش‌هایی درباره اندیشه و دغدغه‌های استاد فیرحی پرداخت و گفت: فیرحی دانشمندی بود که بدون رانت و باندبازی و با استقلال کامل و با وضعیت خانوادگی و معیشتی متوسط، توانست پرسش‌های مانایی را در حوزه خود مطرح کند و در اندیشه سیاسی طرح پرسش مهم‌تر از جواب دادن به سوالات است.

در ادامه نشست دکتر کیومرث اشتریان، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران اظهار کرد: دکتر فیرحی دانشمندی متواضع بود. او انسان متمدنی بود، متمدنانه بحث می‌کرد و متمدنانه مخالفت می‌کرد.

وی  با اشاره به این که در حوزه اندیشه سیاسی کمتر کار کرده است و اگر سوالی در حوزه فقه سیاسی داشت، از دکتر فیرحی می‌پرسید، گفت: سوالی که اکنون در حوزه فقه سیاسی دارم، مواجه فقه با پدیده بیت کوین به عنوان بخشی از دولت فرامدرن است. فقه و سنت در مواجه با مدرنیته دست به بازسازی خود زد و حالا فقه سیاسی در مواجه با دولت پست‌مدرن غیرمتمرکز و ضدمتمرکز به چه شکل خواهد بود؟

بخش دوم این همایش نیز به پژوهشگران جوان اختصاص داشت که در این بخش، دکتر حبیب عشایری، مصطفی خالق‌پور و جواد هاشمی درباره آثار و پروژه فکری دکتر فیرحی سخن گفتند.

فیرحی، اندیشمند سیاسی کنش‌گر

در پنل دوم این همایش نیز حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمود شفیعی، استاد علوم سیاسی دانشگاه مفید قم گفت: اگر بخواهیم درباره فضایل دکتر فیرحی صحبت کنیم، امکان‌پذیر نیست. به نظرم ایشان اندیشمند عادی که صرفا دانش سیاسی را به خوبی یادگرفته و تدریس می‌کرد، نبود بلکه او اندیشمند سیاسی کنش‌گری بود؛ اندیشمندی که تحولات جامعه را پیگیری می‌کند و تلاش دارد با تغییراتی موثر واقع شود. او تلاش می کرد تا بحران جامعه ایرانی را تشخیص دهد و راجع ‌به آن بحران از جهتی که اندیشمند بود، کنشی ارائه دهد. دردی که دکتر فیرحی تشخیص داده بود، اقتدارگرایی در جوامع اسلامی بود؛ البته این اقتدارگرایی به دین اسلام مربوط نبود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود به نوآوری دکتر فیرحی و مطالعات او در حوزه فقه سیاسی پرداخت و گفت: فیرحی اندیشمند سیاسی کنش‌گری بود. این استاد فضایل انسانی‌ داشت که از او انسانی کامل و دوست‌داشتنی به وجود آورده بود.

دکتر عبدالله نصری، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی، به عنوان سخنران پایانی درباره مفهوم قانون در ایران معاصر سخن گفت. او با بیان این‌که مسائل امروز ریشه در مسائل گذشته دارد، گفت: اولین سوالات درباره حکومت و قانون به زمان جنگ‌های روس و ایران برمی‌گردد. عباس میرزا و قائم مقام این پرسش‌ها را مطرح می‌کنند. دکتر فیرحی بحث‌های خود را از اول صفویه آغاز می‌کند. او بحث را با متفکران غربی چون هابز و دکارت و کانت آغاز می‌کند اما به‌نظر باید این سوال را مطرح می‌کردند که ما در ایران چه کسانی را داشتیم؟ غرب این متفکران را داشت اما ما از این منظر چگونه بودیم؟

نصری ادامه داد: مرحوم فیرحی در بخش دیگری از کتاب خود بحث دین، سیاست و تجدد را مطرح می‌کند. او ابتدا مسیری را که غرب طی کرده، مطرح می‌کند اما این که ما چه مسیرهایی را بعد از مشروطه داشتیم، نادیده می‌گیرد. نباید کاسه کوزه‌ها را بر سر سیاستمداران و یا روشنفکران بشکنیم. ما هم معضلاتی در خوانش فکر داشتیم و معضل اصلی فلسفه بوده و توجه جدی‌ در این زمینه نداشتیم.

وی خاطرنشان کرد: در دوره مشروطه، سیدجمال به روح فلسفی اشاره کرده و بر آن تأکید دارد. دکتر فیرحی هم به این موضوع اشاره می‌کند و نقطه ضعف اساسی که او تاکید دارد، ارتباط دین و سیاست بود. دکتر فیرحی در بحث قانون به اندیشه ملاصدرا اشاره می‌کند که به نظرم بهتر بود این مسائل را از فارابی آغاز می‌کرد و بعد به دیگران می‌پرداخت.