سلامت جنسی سالمندان؛ موضوعی مهم که نادیده گرفته می‌شود

به گزارش روابط عمومی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا جهاددانشگاهی، هاله ملکی مسوول کلینک سلامت جنسی  مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا با اشاره به رشد جمعیت سالمند جهان گفت:  جمعیت سالمندان جهان از ۲۰۵ میلیون نفر در سال ۱۹۵۰ به ۹۶۲ میلیون نفر در سال ۲۰۱۷ افزایش یافته است که دو سوم این جمعیت در کشورهای کم درآمد یا با درآمد متوسط (مانند ایران) زندگی می‌کنند.

طبق پیش‌بینی‌ها تا سال ۲۰۵۰ جمعیت سالمندان جهان دو برابر خواهد شد که نشان دهنده سالخوردگی جمعیت جهان است. افزایش جمعیت سالمندان تأثیر مستقیم بر راهبردها و سیاست‌های کشوری، از جمله در زمینه سیاست‌های بهداشتی و درمانی دارد و سلامت جنسی و سلامت روان سالمندان نیز بخش مهمی از حوزه بهداشت و درمان را تشکیل می‌دهد.

ملکی برخورداری از سلامت و رفاه را حق همه افراد در همه سنین دانست و افزود: جمعیت سالمندان بسیاری از کشورها از جمله کشورهای کم درآمد از دسترسی به خدمات سلامت محروم هستند و صحبت درمورد نیازهای جنسی‌شان نوعی منع اجتماعی تلقی می‌شود. متأسفانه، در اغلب جوامع تصور بر این است که سالمندان نیاز جنسی ندارند و اگر هم دارند نباید درباره آن صحبت کنند. حتی مراقبان بهداشتی، اغلب این مقوله را نادیده می‌گیرند و هر نوع شکایت و یا تقاضای سالمند در امور جنسی را امری عادی می‌دانند و به فرایند پیری نسبت دهند. چنین رویکردی با هدف سلامت باروری و جنسی که از قبل از دوره بارداری تا سال‌های پس از دوره باروری را شامل می‌شود، مغایرت دارد.

مسوول کلینیک سلامت جنسی ابن‌سینا در ادامه خاطرنشان کرد: سلامت جنسی در هر سنی اهمیت دارد و تمایل به برقراری رابطه صمیمی، منحصر به زمان خاصی نیست. با افزایش سن، عملکرد جنسی تغییر می کند، ولی می تواند همچنان رضایت‌بخش باشد. شناخت تغییرات ایجادشده، به تطابق بهتر افراد با شرایط جدیدشان کمک می‌کند. این تغییرات در زنان و مردان سالمند به دلیل کاهش ترشح هورمون‌های جنسی اتفاق می‌افتد و شامل تغییرات جسمی و روانی است. البته، نگرش‌های فرهنگی نیز در این زمینه نقش مهمی دارد. برای نمونه در بعضی فرهنگ‌ها، یائسگی برای زنان تجربه خوشایندی است، چرا که باعث رها شدن آنها از خونریزی ماهیانه و نگرانی درباره بارداری ناخواسته می‌شود، ولی در برخی دیگر، به عنوان یک پدیده غم‌انگیز و ناتوان‌کننده در نظر گرفته می‌شود.

ملکی در ادامه با اشاره به افزایش بیماری‌های زمینه‌ای و غیرواگیر در دوره سالمندی افزود: بیماری‌های زمینه‌ای و غیر واگیر وابسته به سن و داروهایی که برای کنترل این دسته از بیماری‌ها تجویز می‌شوند، بر عملکرد جنسی آقایان و خانم‌های سالمند اثرات قابل ملاحظه‌ای دارند و تغییرات میل جنسی، اختلال نعوظ، مشکلات حرکتی و کاهش سطح انرژی از جمله این عوارض است. البته، بیماری‌های غیرواگیر در زنان سالمند شایع‌تر از مردان سالمند است و نتیجه بارداری‌ها و زایمان‌هایی است که در سنین باروری داشته‌اند.

مسوول کلینیک سلامت جنسی ابن‌سینا افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مقاربتی را از جمله چالش‌های سلامت جنسی سالمندان دانست و افزود: برقراری رابطه جنسی حفاظت نشده و عدم رضایت‌بخش رابطه جنسی با همسر، افراد سالمند را نیز در معرض ابتلا به بیماری‌های مقاربتی از جمله HIV قرار می‌دهد. این تصور که دوره باروری را پشت سر گذاشته‌اند و نیازی به روش‌های جلوگیری از بارداری ندارند، سبب می شود در برابر ابتلا به بیماری‌های مقاربتی محافظتی نداشته باشند و خطر ابتلای آنها بیشتر از جوانان باشد. به‌ویژه زنان سالمند به علت نازک شدن دیواره‌ها و خشکی واژن، علاوه بر کاهش میزان لذت و راحتی در فعالیت جنسی، آسیب‌پذیری بیشتری در برابر ابتلا به بیماری‌های مقاربتی دارند.

ملکی در ادامه با اشاره به شواهد و ارزیابی‌های موجود در زمینه فعالیت جنسی سالمندان، گفت: شواهد حاکی از آن است که بیش از ۸۰ درصد مردان و ۶۵ درصد زنان در دوره سالمندی از نظر جنسی فعالاند و به ترتیب ۲۸ و ۳۹ درصد ایشان، حداقل یک اختلال عملکرد جنسی را گزارش کرده‌اند. همچنین شمار زیادی از سالمندان، مشکلات جنسی‌ای دارند که بیش از ۳ ماه طول کشیده و سبب نگرانی آنها شده است. البته، مشکلات مرتبط با زندگی جنسی سالمندان، ثبت و گزارش‌دهی منسجمی ندارد، بنابراین از میزانی که تخمین زده می‌شود بیشتر است. همچنین در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط که پژوهش های اندکی درباره حقوق باروری و جنسی سالمندان انجام شده است، تخمینی از شیوع این مشکلات وجود ندارد. باید در نظر داشت که تفاوت‌های فرهنگی چشمگیری در گزارش کردن این دسته از مشکلات وجود دارد. فرهنگ هر جامعه تعیین‌کننده نقش‌های جنسیتی است و عموماً زنان نسبت به مردان، کمتر مشکلات جنسی خود را مطرح می‌کنند و بیشتر تحمل می کنند. بنابراین، به‌ویژه در جوامعی که موانع متعدد فرهنگی در برابر بیان مشکلات جنسی وجود دارد، سیاست‌گذاری‌های بهداشتی با چالش گزارش‌دهی و آمارهای نادرست مواجه‌اند.

مسوول کلینیک سلامت جنسی ابن‌سینا با اشاره به نامگذاری «سالمندی سالم» بر این دهه میلادی از سوی سازمان جهانی بهداشت، توضیح داد: این نامگذاری بر توانمندسازی سالمندان و برخورداری ایشان از امکانات رفاهی تأکید می‌کند. طبیعی است که افرادی که جدیداً به دوره سالمندی می‌رسند، نسبت به گذشتگان، ارزش بیشتری برای کیفیت زندگی خود قائل باشند. کیفیت زندگی مقوله‌ای چند بعدی است و با داشتن زندگی جنسی سالم و رضایت بخش، ارتباط تنگاتنگ دارد. ابعاد کیفیت زندگی شامل رضایت‌مندی از زندگی، داشتن رفاه و سلامتی، شادکامی، مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی، مثبت‌اندیشی، ارزشمند دانستن خود، خود کارآمدی، احساس کنترل بر زندگی، داشتن اختیار در تصمیم‌گیری و استقلال است. بنابراین کیفیت زندگی، فرایندی پویا در تمام عمر است نمی‌توان داشتن فعالیت جنسی سالم و رضایت‌بخش را از مؤلفه‌های کیفیت زندگی در دوران سالمندی کنار گذاشت‌.

ملکی در پایان با اشاره به تلاش‌های انجام‌شده در سه دهه گذشته برای احقاق حقوق باروری و جنسی سالمندان یادآور شد: در دهه‌های گذشته بسیار تلاش شد تا مسائل جنسی سالمندان از حالت تابو خارج شود و به مجامع علمی راه یابد و این قشر از جامعه که به حاشیه رانده شده‌اند، جزو اولویت‌های سیاست‌گذاری جوامع در نظر گرفته شوند. اما همچنان در این زمینه در ابتدای راه قرار داریم؛ در حال حاضر، هنگامی که افراد مسن به مراکز بهداشتی- درمانی مراجعه می‌کنند، با مجموعه‌ای روبه‌رو می‌شوند که برای مشاوره و درمان مشکلات جنسی آنها، آموزش ندیده‌اند و آمادگی ندارند. در حالی که با نگاهی به آمار فزاینده جمعیت سالمندان در سال‌های اخیر و نیز تخمین شتاب گرفتن این روند در سال‌های آتی، می‌توان دریافت که تمرکز بر ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان باید در زمره اولویت‌های سیاست‌گذاری کشور قرار گیرد. خوشبختانه، کلینیک سلامت جنسی مرکز درمان ابن‌سینا با داشتن مشاوران و متخصصان زبده، آمادگی کامل برای ارائه خدمات مشاوره‌ای و درمانی به افراد میانسال و سالمند را دارد و امیدواریم اینگونه خدمات در سطح کشور گسترش یابد و سالمندان عزیز بتوانند با استفاده از این خدمات، کیفیت زندگی خود را ارتقاء دهند.