بهره‌گیری از شیوه‌های جنگ روانی در دفاع مقدس/ مواردی که عراقی‌ها از آن بیم داشتند

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، حوزه‌ی علوم انسانی جهاددانشگاهی یکی از بخش‌های فعال این نهاد در دوران دفاع مقدس بوده است. دکتر خسرو قبادی عضو هیات علمی جهاددانشگاهی، در گفت‌وگویی کوتاه فعالیت‌های این حوزه‌ی جهاددانشگاهی را به دو دوره تقسیم می‌کند.

به گفته‌ی دکتر قبادی، شرایط ایران در دوره‌ی اول، جهاددانشگاهی را به سمت انجام پژوهش‌ در حوزه‌ی جنگ روانی برد و این نهاد انقلابی خوراک تبلیغاتی مناسبی برای ایجاد جنگ روانی با دشمن تهیه می‌کرد. پژوهش‌های این نهاد بعد از جنگ نیز در این حوزه ادامه پیدا کرده و در قالب چندین مجلد کتاب چاپ و منتشر شده است.

رییس سابق پژوهشگاه علوم انسانی جهاددانشگاهی می‌افزاید: براساس پژوهش‌های میدانی، عراقی‌ها را در جنگ روانی دقیقا از چیزی می ترساندیم که از آن بیم داشتند.

مشروح گفت‌وگوی دوم ما با دکتر قبادی را در ادامه‌ی پرونده‌ی دفاع دانش‌بنیان جهاددانشگاهی به‌مناسبت هفته‌ی دفاع مقدس در زیر می‌خوانید؛ انتشار این سلسله مصاحبه‌ها با جهادگران جهاددانشگاهی به‌مناسبت ایام شکوهمند دفاع مقدس ادامه خواهد داشت.

فعالیت‌های بخش علوم انسانی جهاددانشگاهی را در زمینه‌ی دفاع مقدس چطور تقسیم‌بندی می‌کنید؟

فعالیت‌ها به دو دوره تقسیم می‌شود. دوره‌ی اول دوران دفاع مقدس است. در این دوره که از حدود سال‌های 1363 آغاز شد، تمرکز پژوهش درباره‌ی «جنگ روانی» بود.

محققان جهاددانشگاهی با توجه به کمبود سلاح‌ها و تجهیزات نظامی ایران در برابر دشمنی که شرق و غرب و کشورهای منطقه از طریق ارسال تجهیزات نظامی و کمک‌های مالی از او حمایت می‌کردند، برای تضعیف روحیه ارتش عراق و در واقع حصول پیروزی با تلفات انسانی و هزینه‌های نظامی کم‌تر، به تحقیق در حوزه‌ی عملیات جنگ روانی پرداختند.

این تحقیقات برای ایجاد جنگ روانی چطور انجام شد؟

جهاددانشگاهی با اعزام نیروهای پژوهشی و تحقیقاتی به جبهه‌های جنوب و مرکزی، تحقیقات میدانی با تکنیک «پرسش‌نامه» را از اسرای عراقی که در جبهه به اسارت درآمده و برای انتقال به شهرها آماده می‌شدند، آغاز کرد و گزارش تحقیقات به مرکز عملیات جنگ روانی سپاه ارسال می‌شد. 

این گزارشات، بسیار مورد توجه آن‌ها واقع شد. برای مثال به نقل از یکی از پژوهشگران آن دوران، این پژوهشگران از اسرای عراقی می‌پرسیدند چه چیزی شما را می‌ترساند و به وحشت می‌اندازد؟ بسیاری از اسرا گفته بودند از این‌که متوجه بشویم شما بخش‌های درمانی و اورژانسی بیمارستان‌های ما را بمباران کرده‌اید بسیار می‌ترسیم؛ چون فکر می‌کنیم اگر زخم کوچکی هم برداریم به دلیل فقدان تجهیزات پزشکی می‌میریم.

براساس این تحقیقات میدانی، پژوهشگران به بخش عملیات روانی جنگ توصیه کرده بودند شما در تبلیغات بگویید، بیمارستان و تجهیزات پزشکی فلان خط، در یک عملیات ضربتی به دست نیروهای ایران افتاد یا در یک عملیات جنگ روانی و تبلیغاتی، اعلام کنید آن‌جا را بمب‌باران کرده‌اید و... یا آن‌ها در پرسش‌نامه‌ها اعلام کردند که از «هلی برد» و از این‌که نیروهای ایرانی پشت سر آن‌ها پیاده شوند، بسیار وحشت دارند و همین اطلاعات خوراک خوبی برای عملیات جنگ روانی فراهم می‌کرد.

آیا از نیروهای جهاددانشگاهی کسی در جریان تحقیقات آسیب دید؟

نکته‌ی بسیار مهم و قابل اشاره برای نسل کنونی جهاددانشگاهی آن است که بدانند چندتن از از اعضای تیم تحقیقاتی این نهاد که برای کسب اطلاعات و تکمیل پرسش‌نامه توسط رزمندگان اسلام در موردی مشابه برای کار جنگ روانی، بعد از عملیات کربلای یک در منطقه‌ی مهران (تپه‌های قلاویزان) اعزام شده بودند و یکی از آن‌ها به‌نام علی‌اکبر همتی مقدم (از شاخه‌ی علوم سیاسی گروه علوم انسانی دفتر مرکزی) در انجام این پژوهش به شدت مجروح شد و تا زمان انتقال به بیمارستان شهید شد. این شهید عزیز شاید جزو اولین  شهدای دفاع دانش‌بنیان در جهاددانشگاهی باشد. روحش قرین رحمت باد.

آیا نتیجه‌ی این تحقیقات اکنون قابل دسترسی است؟

نتیجه‌ی این تحقیقات در همان سال‌های پایانی جنگ به‌صورت یک جلد کتاب به عنوان «عملیات جنگ روانی» توسط جهاددانشگاهی دانشگاه تهران منتشر شد. (آن زمان هنوز پژوهشکده‌های علوم انسانی تاسیس نشده بود و نتیجه‌ی تحقیقاتی که در گروه علوم انسانی دفتر مرکزی ـ شامل شاخه‌های علوم سیاسی، روان‌شناسی، جغرافیا، ادبیات و... ـ  انجام می‌شد، توسط واحدها چاپ و منتشر می‌شد.) این کتاب به زبان‌های عربی و انگلیسی ترجمه هم شد، چون مبتنی بر بیش از 100 سند دست اول بود.

دوره‌ی دوم فعالیت‌های بخش علوم انسانی جهاددانشگاهی از چه زمانی آغاز شد؟

دوره‌ی دوم مربوط به دوران بعد از دفاع مقدس است. در سال‌های بعد از دفاع مقدس بخش علوم انسانی جهاددانشگاهی در پژوهشکده و سپس پژوهشگاه علوم انسانی به پژوهش در این حوزه ادامه داد و تحقیقات خود را در این زمینه منتشر کرد. یکی از کارها به‌روزرسانی همین کتاب یاد شده است که با استقبال زیادی مواجه شد و نامزد جایزه‌ی کتاب ربع قرن دفاع مقدس بود، اما به دلیل کیفیت نامناسب چاپ از دریافت جایزه بازماند؛ بنابراین لازم بود تجدید چاپ شود. این کار انجام شد و کتاب با عنوان «تحلیل تحولات و تاریخ جنگ تبلیغاتی در دفاع مقدس» در سال 1389 منتشر شد.

هم‌چنین پژوهشی درخصوص نقش نفت در دوران دفاع مقدس با همکاری شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در اوایل دهه‌ی 1380 انجام شد. نتیجه‌ی این تحقیقات در سه جلد کتاب با عنوان‌های «نفت و پایداری»، «صنعت نفت و مدیریت بحران در دوره‌ی جنگ تحمیلی» و «مشعل‌های سرخ» از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی در سال 1390 چاپ و منتشر شده است.

این کتاب‌ها بر چه اساس و چطور تهیه و تدوین شدند؟

در نفت و پایداری، خدمات مناطق نفت‌خیز جنوب در دوران دفاع مقدس براساس مستندات گردآوری، دسته‌بندی و تحلیل شده است. در کتاب مدیریت بحران، پرسش آن بود که  خوزستان منطقه‌ی نفت‌خیز است و حدود 80 درصد نفت کشور در آن‌جا تولید و صادر می‌شد؛ به‌علاوه خوزستان یک منطقه‌ی جنگی است و نفت هم کالای استراتژیک ایران در دوره‌ی جنگ بوده است؛ با این شرایط چگونه در تمام مدت جنگ تحمیلی حتی یک روز تولید، صدور و انتقال آن قطع نشده است؟ چگونه این بحران مدیریت شد و چه درس‌هایی از آن می‌توان فراگرفت.

آیا پژوهش‌های دیگری نیز انجام شده است؟

دیگر پژوهش‌های مهم حوزه‌ی علوم انسانی در جنگ، انجام پژوهش‌ها‌ در حوزه‌ی ادبیات داستانی دفاع مقدس است. نتایج این پژوهش در دو کتاب یکی با عنوان «ادبیات داستانی جنگ در ایران» که در محافل ادبی حوزه‌ی دفاع مقدس کتاب نام‌آشنایی است و دیگری با عنوان «ادبیات داستانی دفاع مقدس و هویت ایرانی ـ اسلامی» به‌ترتیب در سال‌های 1395 و 1389 از سوی پژوهشگاه علوم انسانی چاپ و منتشر شده است.

این‌ها مواردی بوده که مستقیما و به‌صورت مستقل در حوزه‌ی دفاع مقدس است، اما پژوهش‌های دیگری نظیر «همایش ملی مرزها» در پژوهشگاه با همکاری معاونت امنیتی و انتظامی وزارت کشور انجام شد که در آن‌ها به‌تناسب به موضوع دفاع مقدس پرداخته شده است یا برخی مقالات در نشریه‌های تخصصی و علمی به موضوع دفاع مقدس از بعد علمی پرداخته است؛ به‌طور مثال شماره‌های 29 و 30 فصل‌نامه‌ی علمی پژوهشی زبان و ادبیات فارسی (تابستان و پاییز 1392) به‌صورت «ویژه‌نامه دفاع مقدس» منتشر شده است.