نقش موثر جهاددانشگاهی در ایجاد ارتباط منسجم میان دانشگاه و صنعت

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، دکتر محمدرضا پورعابدی در بخش اول گفت‌وگو با ما تبیین کرد که اگر بخواهیم نمونه‌ی داخلی سازمانی موفق در حوزه‌ی پژوهش و فناوری و تجاری‌سازی را که به‌دنبال رفع نیازهای اساسی مردم باشد، عرصه‌هایی که دیگران رغبت یا توان پرداختن به آن‌ها را ندارند، معرفی کنیم، قطعا جهاددانشگاهی خواهد بود. این نهاد پتنت و نماد خودباوری جمهوری اسلامی در حوزه‌ی پژوهش و فناوری است.

بخش دوم و پایانی گفت‌وگو با معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی را در ادامه می‌خوانید.

اهم دستاوردهای پژوهشی و فناورانه جهاددانشگاهی در سطح ملی را نام می‌برید؟

ایجاد و استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه ناباروری و تولد اولین نوزاد ناشی از سیکل میکرواینجکشن (ICSI) را در پژوهشگاه رویان داشتیم. در حوزه ناباروری ارز زیادی از کشور خارج می‌شد و اکنون خلاف آن اتفاق می‌افتد. بحث سلول‌های بنیادی و ایجاد رده‌های بنیادی سلول بنیادی برای اولین‌بار در کشور به همت جهاددانشگاهی رقم خورد و کاربردی کردن آن برای ترمیم ضایعات قرنیه چشم، یا ضایعات قلبی و یا لک‌وپیس‌ها و مسائل مربوط به غضروف، کارهایی است که به همت محققان جهاددانشگاهی برای نخستین‌بار انجام‌شده است. همچنین برای نخستین‌بار تأسیس نخستین بانک عمومی خون‌بند ناف از نوزادان را داشتیم و نیز در سال گذشته راه‌اندازی بانک سلول‌های بنیادی از خون قاعدگی در پژوهشگاه ابن‌سینا را داشتیم. در مورد تولید حیوانات تراریخت نیز که یکی از نخستین فناوری‌های مورداستفاده در کشور و خاورمیانه است، در جهاددانشگاهی کارهایی انجام‌شده و از این تکنولوژی برای تولید نژادهای مرغوب جانوری و به‌منظور جلوگیری از انقراض نژادها استفاده کرده‌ایم.

از اقدامات دیگر در حوزه پژوهش و فناوری، تولید زخم‌پوش‌ها برای ترمیم زخم‌های مزمن حاصل از دیابت و جراحی‌های سنگین و یا درزمینه‌ی بیماران دارای سرطان سینه در خانم‌ها کارهای خوبی درزمینه‌ی غربالگری تشخیص و درمان انجام‌شده و طراحی و کسب دانش فنی تولید کیت تشخیص حساسیت به شیمی‌درمانی (انکوتایپ) را در دست اقدام داریم که برای بیمارانی که شیمی‌درمانی انجام می‌دهند، کاربرد دارد. درزمینه‌ی تولید داروهای بیوسیمیلار (Biosimilar) و تولید موفقیت‌آمیز انواع آنتی‌بادی‌های مونوکلونال (Monoclonal) تشخیصی و تحقیقاتی کارهای خوبی در سطح جهاددانشگاهی صورت گرفته است.

در زمینه‌ی تولید داروهای گیاهی به دلیل اقبال زیاد در سطح دنیا به این گیاهان و عبور از داروهای شیمیایی، ورود کرده‌ایم و داروهایی برای دیابت و آلزایمر و جدیدترین آن‌ها که در چهلمین سالگرد تشکیل جهاددانشگاهی از آنها رونمایی می‌شود، تولید داروی گیاهی ترک اعتیاد است. از جدیدترین فعالیت‌های این نهاد در حوزه پزشکی می‌توان به فعالیت‌های جهاددانشگاهی در خصوص بیماری کرونا نام برد که درزمینه‌ی تولید کیت در پژوهشکده معتمد و در بحث درمان این بیماران با استفاده از سلول‌های بنیادی در پژوهشگاه رویان کارهای ارزشمندی صورت پذیرفته است. در حوزه فنی مهندسی نیز کارهای خوبی انجام‌شده، به‌ویژه در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی. طراحی و ساخت دکل‌های حفاری خشکی و ساخت مته‌های حفاری، کسب دانش فنی ساخت پایلوت پیشرفته نمک‌زدایی، فرستنده‌های اف‌ام و ام‌دبلیو و فرستنده‌های روستایی، ساخت دستگاه لوله‌مغزی سیار و کسب فناوری رفع آلودگی هیدروکربنی خاک و آب از خاک‌های آلوده به مواد نفتی نمونه‌هایی از کارهای موفق جهاددانشگاهی در حوزه فنی و مهندسی است و نیز موضوع سیستم رانش مترو که ازجمله فناوری‌های در حال کسب از سوی جهاددانشگاهی است. همچنین در ساخت و تولید مواد شیمیایی پرمصرف فعالیت‌های خوبی در دست انجام است. جهاددانشگاهی با توجه به نیاز خودروسازان به فناوری‌های نوین در سال‌های اخیر تلاش زیادی نموده است که در این صنعت ورود و فعالیت‌هایی در خصوص طراحی و ساخت کاتالیست خودرو، پلتفرم‌های برق و الکترونیک مربوط به خودرو،ECU، T.C.U؛ و سایر حوزه‌های موردنیاز این صنعت اجرایی نماید.

در حوزه کشاورزی، تکمیل دانش فنی و تولید داروی نوترکیب ضداسهال برای دام تولیدشده و در حال تجاری‌سازی است، تولید انواع واکسن‌ها برای آبزیان که بسیار مسئله مهمی است. یادآور می‌شوم که در برنامه ششم یکی از مواردی که برای تأمین پروتئین به آن توجه شده، آبزیان است. تولید جنین منجمد برای اصلاح نژادهای گوشتی و شیری گاو اقدام دیگر در این حوزه است، اکنون در کشور گاوداری‌ها، دام ممتاز برای تولید شیر با چربی مناسب برای کَره ندارند و وابسته به خارج هستیم. اگر بتوانیم از روش‌هایی برای تولید نژادهای مرغوب با توجه به وضعیت آب‌وهوایی کشور و هم به لحاظ درصد چربی، اقدام کنیم، حرکت ارزنده‌ای است. در بحث هوشمندسازی کشاورزی و استفاده از فناوری اطلاعات (IT) در این حوزه کارهای خوبی انجام‌شده، همچنین در بحث رنگ‌های خوراکی طبیعی و تولید مکمل‌ها که به‌طور کامل از خارج کشور انجام می‌شود، از سوی جهاددانشگاهی پیگیری‌هایی صورت گرفته است. جدیدترین کاری که در این حوزه از سوی جهاد در حال پیگیری است، تولید بذور هیبریدی است که از نیازهای اساسی کشور است و مقادیر زیادی از این بذرها از خارج از کشور تأمین می‌شود. در تولید پنج نوع از این بذرها که در دسته صیفی‌جات قرار می‌گیرد، ورود کرده‌ایم و امید است در سال‌های آتی بتوان به خودکفایی در عرصه تولید این بذور دست‌یافت. پرورش ماهی در قفس یکی از برنامه‌های دولت در برنامه ششم توسعه است که جهاددانشگاهی در کل زنجیره این صنعت از تولید تور، قفس، بچه ماهی و خوراک آن طرح‌های فناورانه‌ای را در دست اجرا دارد.

دستاوردهای ملی جهاددانشگاهی در حوزه پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی کدام‌اند؟

جهاددانشگاهی از بدو فعالیت خود به حوزه علوم انسانی و اجتماعی نیز ورود کرده و پیرامون مباحثی همچون مناسبات نسلی، به‌ویژه مسائل حوزه جوانان و سبک زندگی کارهایی انجام داده است، درزمینه‌ی بازآفرینی و توسعه بافت‌های فرسوده و بافت‌های ناکارآمد، مطالعات مربوط به فضای سرمایه‌گذاری، تولید و موانع آن، کارهای خوبی انجام‌شده است. در حوزه ادبیات و به‌ویژه ادبیات دفاع مقدس، ادبیات مهاجرت و موضوع هویت نیز کارهای خوبی صورت گرفته، همچنین درزمینه‌ی تأثیر شبکه‌های مجازی بر خانواده و روابط بین نسلی مطالعاتی انجام شده است. در حوزه مطالعات مربوط به خانواده کار ارزنده‌ای انجام شده و آن پیمایش ملی خانواده بود که موضوعات مختلفی از خانواده همچون درآمد، ازدواج، فرزندپروری، رضایت از زندگی، آسیب‌های اجتماعی خانواده و ... مورد ارزیابی قرار گرفتند و نتایج آن سال گذشته منتشر شد که خروجی و اطلاعات آن می‌تواند در بحث سیاست‌گذاری‌ها مورداستفاده قرار گیرد.

پایش گزارش‌های ملی و اسناد توسعه و پایش سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی از دیگر فعالیت‌های جهاددانشگاهی در حوزه علوم انسانی بوده و نیز اقداماتی در جهت سنجش و تحلیل فضای سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران و طراحی سامانه ملی پایش توسعه سرمایه انسانی از سوی جهاددانشگاهی صورت پذیرفته است. همچنین در سال‌های اخیر با توجه به تکیه‌بر اقتصاد بدون نفت، جهاددانشگاهی ورود دانشی مناسبی به حوزه گردشگری داشته و در این زمینه فعالیت‌های ارزشمندی توسط پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی خراسان رضوی انجام شده است.

موضوع توانمندسازی ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی و تسهیلگری در این محلات مطابق با سند کاهش آسیب‌های اجتماعی در حال حاضر در هشت واحد جهاددانشگاهی در حال انجام است. علاوه برآن طرح‌های توان‌افزایی جوامع محلی از موضوعات مهمی است که در جهت کاهش نابرابری در شهرستان‌های توسعه‌نیافته کشور موضوع موردتوجه مسئولین است که جهاددانشگاهی در این حوزه نیز فعال است. همچنین طرح مشترکی با معاونت رفاه در خصوص کاهش فقر و نابرابری نیز در حال انجام است. یکی از موضوعاتی که می‌تواند در ایجاد نابرابری موثر باشد موضوع تعارض منافع بخصوص در سازمان‌های دولتی است که جهاددانشگاهی در این حوزه نیز فعال است.

جهاددانشگاهی به‌واسطه نقشی که در ارتباط صنعت با دانشگاه دارد، می‌تواند در این زمینه تأثیرگذاری داشته باشد، در این عرصه با کاربست چه راهبردهایی می‌توان این نقش را پررنگ‌تر کرد؟

دانشگاه‌های کشور به لحاظ امکاناتی که در اختیار آن‌هاست، ازجمله دارا بودن دانشجویان تحصیلات تکمیلی و آزمایشگاه‌های مجهزی که در اختیاردارند، همواره نقش مهمی در تولید علم و تولید نسل‌های آینده فناوری دارند و باید این علوم و فناوری‌ها برای اجرا و حل مسائل و معضلات جامعه در صنعت و خدمات مورداستفاده قرار گیرد و چه‌بهتر که همکاری دانشگاه و صنعت به‌واسطه جهاددانشگاهی توسعه یابد، لذا همیشه جهاددانشگاهی را نهادی دانشگاهی می‌دانیم و همواره ارتباط خوبی میان دانشگاهیان و مجموعه جهاددانشگاهی در پیگیری طرح‌های پژوهشی وجود دارد و سعی داریم این ارتباط تقویت شود. با توجه به فعالیت‌های گسترده‌ای که صورت می‌گیرد و تغییر ساختارهای مداوم متناسب با نیازهای روز، نوع این همکاری‌ها تغییریافته است، اما سعی داشته‌ایم این ارتباط حفظ شود و خود را جدای از دانشگاه نمی‌بینیم.

یکی از رسالت‌های جهاددانشگاهی ایجاد ارتباط منسجم میان دانشگاه و صنعت است و این رسالت از ابتدای تشکیل این نهاد وجود داشته و وجود دارد و تلاش بر این است که یافته‌های دانشگاهی در توسعه‌ی کشور نقش ایفا کند و این مهم را در عمده‌ی فعالیت‌های این نهاد می‌توان مشاهده کرد.

یکی از وظایف جهاددانشگاهی، تبدیل علم به فناوری بوده است، آیا پس از چهار دهه حیات این نهاد، می‌توان گفت جهاددانشگاهی به این عرصه ورود پیداکرده است؟

تبدیل علم به فناوری، موضوعی نیست که تنها یک مجموعه بتواند عامل دستیابی به آن باشد، مسائل زیادی در این امر دخیل است؛ ازجمله توانمندی منابع انسانی، قوانین و مقررات حمایتی از تولیدات و فناوری‌ها، باور مدیران و مسئولان کشور مبنی بر اینکه می‌توانیم کشور را دانش‌بنیان اداره و از این مهم برای رفع مسائل و مشکلات استفاده کنیم. القای این باور که ما نفت داریم و احتیاجی نیست خود را به‌سختی بیاندازیم و علمی را به دست بیاوریم و آن را تبدیل به فناوری و سپس محصول کنیم سال‌هاست که وجود دارد. از تحریم استقبال نمی‌کنیم، اما از مزیت‌های قرار گرفتن در موقعیت کنونی این بوده که به‌اجبار به توانمندی داخلی توجه و سعی شد در حوزه پژوهش و فناوری از بسترهای داخلی و فضای موجود، استفاده شود. در حال حاضر عمده فعالیت‌های جهاددانشگاهی چه در ارائه محصولات و چه در خدمات تخصصی برگرفته از علوم روز و نتایج پژوهش‌ها است و می‌توان به جرأت گفت که در جهاد علم است که تبدیل به دستاورد می‌شود که همان محصول یا خدمت است.

آینده پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی را چگونه ارزیابی می‌کنید و اولویت‌های پژوهش و فناوری این نهاد در ادامه حیات آن چگونه خواهد بود؟

اگر می‌خواهیم کشور توسعه پیدا کند و از مسائل و مشکلاتی که گریبان‌گیر آن هستیم، رهایی یابیم، چاره‌ای نیست به‌غیراز آن‌که کشور دانش‌بنیان اداره شود. تمام اقتصادهای پیشرفته و کشورهای توسعه‌یافته همین راه را پیموده‌اند و از اقتصاد مبتنی بر دانش به نقطه فعلی رسیده‌اند. به جرات می‌توان گفت گزینه‌ی دیگری وجود ندارد. اولویت‌های جهاددانشگاهی در حوزه پژوهش و فناوری، واگذاری برخی فناوری‌ها و تولیدات خود به سایر مجموعه‌ها و رفتن به سراغ ایده‌های جدید است. باید خودمان را برای موقعیت‌ها و نیازمندی‌های جدید جامعه آماده کنیم و خود را با شرایط آینده وفق دهیم و آینده را با تکیه به توان و داشته‌های خودمان بسازیم. این چشم‌اندازی است که مدنظر ماست تا درنهایت و در آینده‌ای نه‌چندان دور، ما به دیگران بگوییم که چه مسیری را برای موفقیت باید طی نمایند.

آیا چنین هدفی با توجه به مشکلات و مسایل بودجه‌ای کشور به‌خصوص در وضعیت بودجه‌های پژوهشی قابل تحقق است؟

مشکلات و مسایل مالی در کشور مساله تازه‌ای نیست. ازجمله افتخارات جهاددانشگاهی این بوده که کمترین مؤونه و بار را برای دولت‌ها داشته و سعی کرده چندین برابر ارزش‌افزوده از آن‌چه که دریافت کرده، سرمایه مالی و اجتماعی ایجاد کند. در حوزه پژوهش و فناوری، بااعتباری که در طرح‌های فناورانه به جهاد تعلق‌گرفته به‌خصوص در سال 98، زمینه‌های خوبی برای کار توسط این مجموعه فراهم‌شده است. از طرفی زمینه‌های فعالیت‌های پژوهشی و فناورانه در کشور بیشتر شده و اگر تلاش ما بیشتر شود، می‌توانیم عملکرد بهتری نسبت داشته باشیم و با اتخاذ مدل‌های مختلف و جدید، خواهیم توانست منابع خوبی را هم برای مجموعه ایجاد کنیم. این باور ماست که اگر کار خوب انجام دهیم، منابع آن‌هم فراهم می‌شود.