هدیه‌ی جهاددانشگاهی به مادران نابارور؛ موفقیت درمان ناباروری تا ۴۶ درصد

به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، ناباروری ازجمله مشکلاتی است که بسیاری از خانواده‌هایی که از داشتن فرزند محروم‌اند، با آن روبه‌رو هستند. ناباروری می‌تواند ناشی از ابتلا به بیماری، زندگی در شرایط پراسترس، مصرف غذاها و داروهای شیمیایی و ناسالم، فعالیت در محیط‌های صنعتی، آلوده و... باشد. امروزه با وجود شیوه‌های درمان ناباروری و وجود مراکزی که در این زمینه خدماتی به زوج‌های جوان ارایه می‌کنند، نگرانی زوج‌هایی که با مشکل ناباروری دست‌وپنجه نرم می‌کنند، کاهش پیداکرده است. یکی از این مراکز در کشور ما، مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری پژوهشگاه ابن‌سینا وابسته به جهاددانشگاهی است که در این مرکز و با استفاده از سلول‌درمانی، میزان موفقیت درمان ناباروری تا حدود 46 درصد افزایش‌یافته است.

دکتر سمیه کاظم‌نژاد، عضو هیات‌علمی و مدیر گروه مهندسی بافت و پزشکی بازساختی پژوهشگاه ابن‌سینا و جنین‌شناس این مرکز که موفق به دریافت جایزه‌ی مریم میرزاخانی (جایزه‌ی ویژه‌ی بانوان نخبه و فعال علمی، فرهنگی و اجتماعی) شده است، به‌مناسبت چهلمین سالگرد تشکیل جهاددانشگاهی، از تلاش و آرزوی خود برای کمک به مادرشدن بانوان سرزمین‌اش سخن گفت. مشروح این گفت‌وگو را می‌توانید در ادامه بخوانید.

پژوهش در حوزه‌ی درمان ناباروری از طریق سلول‌های بنیادی را از چه زمانی آغاز کردید و همکاری‌تان با جهاددانشگاهی چگونه شکل گرفت؟

سال 87 پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه، رزومه‌ی خود را به پژوهشگاه ابن‌سینا ارایه کردم و با توجه به فعالیت‌های تحقیقاتی که در حوزه‌ی سلول‌های بنیادی، مهندسی بافت کبد و ... داشتم، جذب پژوهشگاه ابن‌سینا شدم. این پژوهشگاه در زمینه‌ی ناباروری و سلول‌های بنیادی فعالیت می‌کرد. پس از شروع کار در ابن‌سینا، به‌صورت متمرکز بر روی ناباروری فعالیت خود را ادامه دادم و به تحقیق در زمینه‌ی سلول‌های بنیادی مرتبط با بافت‌های تولیدمثلی زنانه و درمان ناباروری با استفاده‌ی از سلول‌های بنیادی پرداختم.

زمانی که فعالیت خود را در حوزه‌ی درمان ناباروری به کمک سلول‌های بنیادی آغاز کردید، این علم در دنیا در چه جایگاهی قرار داشت؟

آن زمان، حدود یک‌سال می‌شد که استفاده‌ی از سلول‌های بنیادی در دنیا مطرح‌شده بود، البته از سال‌های قبل‌تر، مراکز مختلفی در دنیا کار بر روی سلول‌های بنیادی را آغاز کرده بودند، اما از زمان شناسایی منبع جدید سلول‌های بنیادی (سلول‌های تولیدمثلی) یک سال می‌گذشت و ایران جزو اولین‌ها در دنیا بود. پژوهشگاه ابن‌سینا از نظر امکانات و تجهیزات شرایط خوبی داشته و دارد و تلاش کرده همه‌ی امکانات لازم را در مسیر تحقیقات این علم، فراهم کند. آن زمان که وارد پژوهشگاه ابن‌سینا شدم، پیشنهادی داشتم مبنی بر این‌که خوب است ما نیز وارد این حوزه‌ی کاری شویم.

اولین بودن چه حسی دارد؟

به دنبال اولین نبودیم! محقق باید ذهنی نوآور داشته باشد؛ البته این به معنای آن نیست که به سراغ هر چیز تازه و نویی برود، بلکه باید ببیند مردم و جامعه به چه چیزهایی نیاز دارند و بر اساس آن نیازها، موضوعات را تعریف و به دنبال حل مشکلات برود. از سویی، باید تلاش شود راه‌حل‌ها در رفع مشکلات و نیازها، جنبه نوآورانه نیز داشته باشد.

آیا اقدامات شما و مرکزتان موجب شد که امید در جامعه‌ی ایران افزایش یابد؟

محور اصلی کار ما در مرکز، درمان ناباروری است و در این مسیر جامعه‌ی هدف ما بانوان ناباروری بودند که با IVF هم نمی‌توانستند باردار شوند، یعنی حداقل دو بار IVF را انجام داده بودند و حتی با این روش نیز تعداد تخمک کمی از آن‌ها می‌توانستیم دریافت کنیم، بنابراین یا جنین نداشتند یا اگر داشتند، تعداد آن تا حد زیادی کم و شانس باروری آن‌ها بسیار پایین و حدود 10 درصد بود؛ اما با استفاده از سلول‌درمانی میزان موفقیت درمان در مورد آن‌ها تا 46 درصد افزایش پیدا کرد و حتی برخی بانوان توانستند بدون IVF بارداری طبیعی را تجربه کنند.

در حال حاضر، تعداد مراجعانی که برای درمان ناباروری به مرکز می‌آیند، بسیار بیشتر شده است؛ ما نیز با توجه به نتایج مثبت اولیه‌ای که داشته‌ایم، کارمان را با قوت بیشتری ادامه داده‌ایم. خوشحالی بانویی را تصور کنید که با IVF هم قادر نبود باردار شود و برای دریافت تخمک اهدایی معرفی می‌شد، اما درنهایت و پس از درمان در مرکز ما، به‌صورت طبیعی باردار شده است، به‌راستی این اتفاق برای خانواده‌هایی که با مشکل ناباروری دست‌وپنجه نرم می‌کنند، یک معجزه محسوب می‌شود.

امید به زندگی و احساس خوشحالی به ارمغان آمده برای خانواده‌ها، برای ما، به‌عنوان محقق نیز رقم می‌خورد. هر نوزادی که با این روش درمانی به دنیا می‌آید، ما نیز مانند والدین خوشحال می‌شویم و امید داریم این روش را توسعه داده و به‌صورت خدمتی گسترده به جامعه ارایه کنیم.

آینده‌ی درمان ناباروری را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟

فعالیت در این حیطه را تا گسترش و پوشش همگانی آن در کشور ادامه می‌دهیم تا بانوان بیشتری بتوانند لذت مادرشدن را تجربه کنند. این‌یک مسیر درمانی است که آن را به‌تازگی آغاز کرده‌ایم و سال‌ها برای آن زحمت کشیده و دغدغه‌هایی برای آن داشته‌ایم و البته مشکلات هم کم نبودند، اما همه‌ی سختی‌ها را تحمل کردیم تا به امروز و نقطه‌ای که در آن ایستاده‌ایم، برسیم و نمی‌خواهیم در این نقطه باقی بمانیم. اگر بتوانیم سلول‌درمانی را به تمام زمینه‌های مرتبط با ناباروری بانوان تعمیم و توسعه دهیم، نه‌تنها برای مراجعانی که کاهش ذخیره‌ی تخمدان دارند، بلکه برای سایر مراجعان درمان ناباروری، خدماتی ارایه خواهیم کرد. امیدواریم تلاش‌های ما نتیجه بدهد و این آرزوی ماست.

گاهی این موضوع مطرح می‌شود که امکان پیشرفت در جامعه برای آقایان بیش از بانوان است، آیا در جهاددانشگاهی با چنین گزاره‌ای به‌صورت عینی روبرو بودید که بخواهید برای جایگاهی که در آن قرار دارید، بیش از آقایان تلاش کنید؟

این نگاه جنسیتی در همه جای دنیا مطرح است. چنین مساله‌ای را در ایران نیز تجربه می‌کنیم و معمولا در شرایط مشابه و ازلحاظ جایگاه علمی، آقایان برای سمت‌های بالاتر انتخاب می‌شوند. به همین دلیل شما می‌بینید در پست‌های مدیریتی بیشتر آقایان حضور دارند؛ اما بنده از زمانی که وارد جهاددانشگاهی شدم، این نهاد همواره مشوق من بوده و از جهت فراهم شدن امکانات، شرایط و تسهیلات در پژوهشگاه ابن‌سینا حمایت‌شده‌ام.

جهاددانشگاهی تلاش کرده با تشویق پژوهشگران خود، پیشتازی علمی را حفظ کند. افزایش تعداد مقاله‌ها و بالا رفتن جایگاه دانشگاه در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی مدنظر است، اما هدف جهاد این است که فعالیت‌هایی را دنبال کند که فناورانه باشد و درنهایت بتواند منجر به تولید محصول و خدمتی شود و مشکلی را در جامعه حل کند. لذا در این موضوع که فرد جهادگر مجموعه‌اش خانم یا آقاست، تفاوتی قائل نیست.

در آستانه‌ی چهلمین سال تأسیس جهاددانشگاهی قرار داریم، به عقیده‌ی شما این نهاد چگونه باید پیشتازی خود در حوزه‌ی جنین‌شناسی را حفظ کند؟

اکنون دنیا در حال حرکت به سمت توسعه‌ی فناوری است. تاکنون رویکرد جهاددانشگاهی تولید فناوری و کمک به حمایت از فناوری‌های مختلف بوده، ازاین‌پس نیز باید همین رویکرد را ادامه دهد و این مسیر و حمایت از فناوری منوط به این است که تسهیلاتی که برای توسعه‌ی فناوری نیاز است، بتواند فراهم کند.

البته به دلیل تحریم‌های ظالمانه، شرایط سختی وجود دارد و تامین مواد برای جهاددانشگاهی سخت‌تر شده است؛ بنابراین، متاثر از همین وضعیت، باید بتوانیم در تامین مواد خودکفا شویم. تامین مواد از الزامات توسعه‌ی فناوری است، اما متاسفانه در زمینه‌ی تامین برخی مواد و وسایل موردنیاز وابسته به خارج هستیم. اگر می‌خواهیم این حیطه (جنین‌شناسی و درمان ناباروری) توسعه پیدا کند، باید مواد اولیه را خودمان و در داخل تولید کنیم. برای این کار، نیازمند یاری و کمک سایر حوزه‌های پژوهشی کشور هستیم تا زمینه‌های تامین مواد اولیه و تجهیزات تحقیق و پژوهش در این عرصه صورت بگیرد و نهایتا منجر به مرتفع شدن نیازها دراین‌باره شود.