لزوم دسترسی و تکمیل مجموعه‌های سلولی استاندارد از اقوام و نژادهای ایرانی

به گزارش روابط عمومی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاددانشگاهی، مطالعات ژنتیکی انسانی کاربردهای مختلفی در حیطه‌ی بهداشت و درمان، علوم اجتماعی و پدافندی و نظامی دارد؛ گام اول در تمام این مطالعات، جمع‌آوری نمونه از جمعیت مورد هدف است که با توجه به تعدد و گستردگی این‌گونه مطالعات سالانه منجر به صرف هزینه و وقت فراوانی می‌شود. تهیه‌ی بانک سلول‌های لنفوبلاستوئیدی از جمعیت ایرانی، شامل تعداد نمونه‌های کافی از نژادهای مختلف، راه‌حلی برای کاهش هزینه‌های هنگفت و تسریع مطالعات مختلف است.

دکتر پروانه فرزانه مدیر بانک سلول‌های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران گفت: در سال 1389 و هم‌زمان با افتتاح و شروع به کار آزمایشگاه‌های بانک سلول‌های انسانی و جانوری، این مرکز طرحی را در زمینه‌ی ایجاد بانک سلول‌های لنفوبلاستوئیدی از اقوام مختلف جمعیت ایرانی آغاز کرد که هدف از آن تهیه‌ی منبع ژنتیکی پایا و آماده برای انواع مطالعات علوم زیست پزشکی و علوم انسانی و مقاصد پدافندی بود؛ متاسفانه این طرح به‌دلیل کافی نبودن بودجه و نیروی انسانی و با شروع تحریم‌های اقتصادی در نیمه‌ی راه متوقف شده است.

وی افزود: در بسیاری از کشورها از سال‌ها قبل طرح ژنوم انسان تعریف و بانک‌های سلول‌های لنفوبلاستوئیدی از جمعیت‌های مختلف به‌عنوان منبع ژنومی نامتناهی تهیه شده است. اهداف ظاهری این پروژه شامل شناسایی ژن‌های مسبب مقاومت یا آسیب‌پذیری نسبت به بیماری‌ها و ردیابی تکامل و مهاجرت جمعیت‌های انسانی در سراسر جهان بود، اما هم‌زمان مقاصد جنگ و تروریسم نژادی با بهانه‌ی این طرح برای مثال جمع‌آوری نمونه‌ توسط بانک سلولی رژیم اشغالگر قدس و همکاری رژیم وقت آفریقای جنوبی برای تولید سلاح‌های ژنتیکی نژادی انجام شد.

دکتر فرزانه خاطرنشان کرد: لزوم ایجاد این‌گونه بانک‌ها از آن‌جا آشکار می‌شود که جمع‌آوری نمونه‌های مولکولی مثل DNA برای مصارف محدود بوده و به اتمام می‌رسند؛ به‌علاوه ثبت یک‌بار اطلاعات حاصل از روش‌های پیشرفته مانند توالی‌یابی ژنی نیز نمی‌تواند جایگزین بانک سلولی شود که قابلیت بررسی مطالعات مختلف ترانسکریپتوم و بیان ژن و مطالعات پاسخ سلول در اثر عوامل مختلف را داشته باشد. دامنه‌ی کاربرد این سلول‌ها تا تولید سلول‌های بنیادی پرتوان پیش رفته است.

مدیر بانک سلول‌های انسانی و جانوری مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران تشریح کرد: از سال 1378 پیرو و هم‌گام با پروژه‌ی ژنوم اقداماتی برای تعیین توالی ژنوم جمعیت ایرانی انجام گرفته است که در نهایت به اجرای طرحی در سال 1396 انجامید که نتایج آن به‌صورت مشترک با محققی آلمانی چاپ شده است؛ هم‌چنین بررسی سکانس توالی‌های میتوکندریایی جمعیت ایرانی با همکاری تیمی از روسیه و ارمنستان انجام شده است که اغلب بررسی‌ها به مشابهت ژنتیکی جمعیت‌ها و نوع و دلایل مهاجرت ختم شده است و متاسفانه اهداف پدافندی پیگیری نشده است.

وی بیان کرد: در سال 1388، طرحی برای تعیین توالی ژنوم ایرانیان در دانشگاه استنفورد پیشنهاد شد که با جمع‌آوری نمونه‌های ایرانیان مقیم آمریکا آغاز شد و بعد ادامه پیدا کرد که موارد استفاده و انتشار نتایج آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

دکتر فرزانه ابراز امیدواری کرد که با روشن‌شدن اهمیت آمادگی علمی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بستر احیا و تکمیل و استفاده‌ی کامل از طرح بانک سلول‌های لنفوبلاستوئیدی جمعیت ایرانی شامل نمونه‌های افراد سالم و افراد مبتلا به بیماری‌های مختلف و بانک اطلاعاتی آن فراهم و تسریع شود.