معاون پژوهش و فناوری سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی بیان کرد: مکتب جهاددانشگاهی ؛ پارادایمی قابل توسعه در حوزه فناوری کشور

به گزارش روابط عمومی سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، دکتر حمیدرضا بیدخوری، این نهاد انقلابی را منشاء خدمات و آثار علمی و فناورانه متعدد برای جامعه ایران توصیف کرد و افزود: این بالندگی جز با همفکری و همدلی جهادگران دانشگاهی امکان‌پذیر نبوده است.

وی در ادامه با اشاره به وضعیت کنونی کشور اضافه کرد: انتظار می‌رود که نظام پژوهش و فناوری ما در راستای ارتقای منافع ملی در این حوزه اقدامات اثربخشی انجام دهد و ساختار فناوری موجود در کشور در چنین شرایطی اقتدار علمی را همراه با دستاوردهای سیاسی و اقتصادی داشته باشد. زیرا اکنون ما شاهد هستیم که ابرقدرت‌هایی که جنگ‌های مختلفی را بر علیه مردم ایران راه می‌اندازند با همان نیت‌ سابق اما با شکلی متفاوت حوزه فناوری و نوآوری را هدف قرار داده‌اند.

معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی خراسان رضوی افزود: زمانی بحث اقتصادی بود اما تحریم‌های طراحی شده برای آینده کشور، بیش از اینکه رویکرد اقتصادی داشته باشد، رویکرد ایجاد اختلال در حوزه فناوری را دارد.

بیدخوری گفت: سال‌ها در مراکز علمی کشور روی چرخه فناوری کار شده است با این هدف که در نهایت به نوآوری ختم می‌شود و روی زندگی مردم تاثیرگذار باشد. از ابتدای انقلاب تاکنون مطالعات زیادی بر روی چرخه فناوری با هدف ایجاد نوآوری در کشور انجام شده است. با وجود دستاوردهای ارزشمند هیچگاه این چرخه، فرآیند روانی نبوده است و به معنی واقعی کامل نشده است. در شرایط بحران‌ اقتصادی می‌بایست با تکیه به داشته‌ها و توانمندی‌ها درخصوص استقرار نظام نوآوری کار جدی انجام شود و جهاددانشگاهی درراستای رسالت خود در این زمینه اعلام آمادگی برای حضور گسترده دارد.

انسجام نهادهای حاکمیتی، مراکز علمی و بخش خصوصی در توسعه فناوری؛ شاه‌کلید عبور از بحران

معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی خراسان رضوی با بیان اینکه انتظار می‌رود که تحریم‌ها نوعی انسجام ملی ایجاد کنند، عنوان کرد: در این صورت با تمهیداتی می توان دیوار بی‌اعتمادی بین مراکز علمی و مراکز تولیدی و خدمات را شکست. آنچه ما اکنون در چرخه فناوری کم داریم، علم و تکنولوژی نیست بلکه ما در توسعه فناوری ضعیف هستیم. هم مدیران و هم پژوهشگران باید به این باور برسند که تبدیل علم به فناوری نیاز روز جامعه ماست، که این امر نیازمند کار فرهنگی است. در چنین فضایی است که می توان انتظار داشت یک عضو هیئت علمی بیش از آنکه به دستاوردهای خود فکر کند، به تاثیرگذاری دستاوردهای خود در زندگی مردم توجه داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه جهاد دانشگاهی یک اداره یا موسسه نیست، از آن به عنوان یک مکتب یاد کرد و تصریح کرد: مکتب جهاد دانشگاهی موفق به خلق سنت‌ها و جاری شدن ارزش‌هایی شده است که توانسته این مولفه‌ها را در حوزه فناوری به واقعیات ماندگار تبدیل کند. جهاددانشگاهی از ابتدا یک نهاد دانش‌بنیان بود و هست که توانسته یک مکتب فناورانه را با خود به میدان آورد. زمانی که بحث فناوری در کشور به این شکل در دهه 70 مطرح نبود، چرخه فناوری با امکانات محدودی که در اختیار بود در جهاددانشگاهی طراحی و اجرا شد. اما در هیچ دوره‌ای از تمام ظرفیت‌ این نهاد استفاده کافی نشد تا بازوی توسعه فناوری در دولت یا ساختار قانون‌گذاری و یا قضایی کشور باشد.

بیدخوری در ادامه با تاکید بر چند بعدی بودن این پدیده ادامه داد: اگر مقررات خوبی نداشته باشیم و این مقررات به خوبی اعمال نشود، نمی‌توانید انتظار داشته باشید که فناوری‌های تاثیرگذار به بازار بیاید. زیرا همه این موارد در یک بستر متعادل با رشد اقتصادی مطلوب و به دور از رانت و فساد و با رویکرد تولید داخل قابل انجام است. فرهنگ جهادی می تواند موجب گفتگوی ارکان چرخه فناوری شده سبب غلبه بر مشکلات متعدد این ساختار گردد.

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی خاطرنشان کرد: بازتولید هر آنچه در سطح بین‌المللی به نتیجه رسیده نه ممکن است و نه مطلوب. اقتدار ملی در حوزه فناوری های پیشرفته در سایه تعامل سازنده با مراکز معتبر علمی و فناوری ممکن است. به همین دلیل بخش مهمی از تحریم درصدد قطع ارتباط مراکز علمی کشور با مراکز متناظر دنیا است. بعضی اوقات بین این ارتباط سازنده با وابستگی تکنولوژیک به غرب تمایز قائل نمی شویم و این اشتباه خطرناکی است.

وی در پاسخ به میزان اهمیت انتشار مقالات اضافه کرد: مگر می‌شود کشوری انتشار دانش نداشته باشد اما محصول یا خدمت دانش‌بنیان داشته باشد؟ افزایش ضریب تاثیر مقالات دانشمندان ایرانی یک دستاور بزرگ و قابل تحسین است. حالا باید تمرکز به مرحله بعد یا همان توسعه فناوری منتقل شود.

بیدخوری بیان کرد: اگر فردی یا دانشگاهی روی صرفا روی انتشار دانش تمرکز دارند باید هدایت شوند و حوزه فناوری در آن مرکز تقویت شود. خصلت مراحل بعد از دانش فنی اینست که دشوارترند و نیازمند فعالیت مشترک دانشگاه، بخش خصوصی و حمایت‌های حاکمیتی هستند. ما ممکن است به بازتولید دانش نیاز نداشته باشیم ولی فناوری حتما باید بومی باشد. به همین دلیل انتقال فناوری صرفا با دخالت یک مرکز علمی ممکن است و یک کارخانه به عنوان مثال امکان انتقال فناوری نخواهد داشت. مراکز تولیدی به تنهایی فقط خط تولید را وارد می کنند.

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی بیان کرد: چیزی که در آن نقص احساس می‌شود و جهاد دانشگاهی سعی کرده تا در کمیسیون نوآوری استان که مسئولیت آن را به عهده دارد به آن بپردازد، این است که در الگوهای توسعه فناوری کاری کنیم تا بتوانیم به یک مدل‌های بومی و منطقه‌ای برسیم. ما تلاش می‌کنیم که استقرار نظام نوآوری با مدل بومی را در سطح استان داشته باشیم. سایر مراکز علمی و حاکمیتی در این مهم در کنار ما هستند و کار را از حوزه صنایع غذایی که در استان مزیت نسبی دارد، شروع کردیم.

وی افزود: داشتن ضریب تاثیر بالای مقالات یکی از فاکتورهای لازم برای داشتن فناوری است. اما باید با فرهنگ سازی در مجامع علمی این موضوع را نهادینه کنیم که دستاوردهای دانشی ما در راستای فناوری های مورد نیازمان باشد. این همان نقش اصلی مدیران پژوهش و فناوری در دانشگاه هاست. اگر این امر مغفول بماند، یک نقص جدی در سیاست‌گذاری داریم.

بیدخوری با بیان اینکه رسالت جهاددانشگاهی انجام پژوهش‌های بنیادی، توسعه‌ای و کاربردی است، عنوان کرد: اما تمرکز ما روی حوزه کاربردی بوده و تمایل ما این است که از پژوهش‌های بنیادی در مراکز علمی دیگر و یا در برخی زمینه‌ها از انتقال فناوری استفاده کنیم، آنچه که ما در کشور چندان در آن موفق نبودیم، یعنی از فناوری‌های موجود در دنیا استفاده کنیم و با انتقال و بومی‌سازی آن در موارد دارای اضطرار زمانی در چرخه فناوری میان‌بر بزنیم.

وی در پاسخ به ضرورت فعالیت بنیادی خاطرنشان کرد: ما باید ابتدا دستاوردهای بنیادی داشته باشیم که بر مبنای آن توسعه فناوری انجام دهیم تا در زندگی مردم تاثیرگذار باشد. اما معمولا اینگونه نیست که خود پژوهش‌های بنیادی مستقیم در زندگی مردم تاثیر داشته باشد بلکه تاثیر آن غیرمستقیم است.

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی گفت: از حاکمیت انتظار می‌رود که در تکمیل چرخه فناوری و استقرار آن نقش ایفا کند. جهاددانشگاهی همواره آماده قبول مسئولیت در این زمینه در راستای رسالت خود بوده است. در دولت‌های اخیر شاهد این بودیم که ساختار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز به وجود آمد تا این نواقص را برطرف کند. به اعتقاد شخصی من، اگر همان زمان به جای ایجاد ساختار جدید، این ماموریت به نهاد جهاد دانشگاهی واگذار می‌شد، امروز ما با راندمان بالایی خروجی داشتیم.

وی عنوان کرد: اگر کار تیمی حوزه فناوری را به یک تیم فوتبال تشبیه کنیم، این سوال مطرح می شود آیا کسانی که در پست‌های مختلف بازی می‌کنند، می‌خواهند نقش خود را به بهترین حالت بازی کند یا می‌خواهند آن تیم نتیجه‌بخش باشد؟ ما با ضعف‌های پایه‌ای فرهنگی که در جامعه وجود دارد روبه رو هستیم که به دلیل نداشتن روحیه کارجمعی، زحمات بازیکنان این تیم فوتبال همیشه نتیجه بخش نبوده است و نتوانستیم تمایل به کار گروهی و بین مراکز مختلف را به طور جدی تقویت کنیم. قطعا باید علت درصد بالایی از ناکامی‌های خود را در این قضیه جستجو کنیم. این تحول باید از مراکز علمی و حاکمیتی شروع شود، آن زمان می توان انتظار داشت کلیه شهروندان به این الگو رفتاری بپیوندند.

بیدخوری با اشاره به اینکه ما به لحاظ علمی عقب‌مانده نیستیم، تصریح کرد: ما رشد علمی قابل‌توجهی داشتیم و در بعضی زمینه‌ها در سطح بین‌الملی دارای رتبه هستیم و در بسیاری از موارد جزو کشورهای متوسط به بالا قلمداد می‌شویم، پس مشکل ما عقب‌ماندگی علمی نیست.

وی در خصوص لزوم گسترش فعالیت‌های علمی بین‌المللی اضافه کرد: در دیدار اخیری مقامات عالی‌رتبه دیپلماسی کشور و سفرا با مقام معظم رهبری داشتند، ارتباط با دانشمندان و مراکز علمی و اقتصادی دیگر کشورها را جزو روشهای رایج دیپلماسی در جهان برشمردند و ضمن تاکید به گسترش این روابط، آن را عاملی برای افزایش گستره فعالیت‌های دیپلماسی کشور قلمداد نمودند.

بیدخوری گفت: ما تا قبل از دولت تدبیر و امید همیشه خطوط تولید یا خود خدمت و محصول را وارد کردیم که در این دولت توجه ویژه‌ای صورت گرفت تا ما به کشوری که محصولی را به ما می‌فروشد، الزام کنیم که فناوری را نیز با واسطه یک نهاد علمی به ما منتقل کند، در غیر این صورت محصولش را نخریم. این در پروژه‌های کلان تاحدودی اجرایی شد و بسیار ارزشمند بود. امیدوارم این نوع نگاه در بدنه دولت نیز گسترش یابد.

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در وصف وضعیت فعلی دانشگاه‌ها در حوزه فناوری، با اشاره به اینکه ما از دانشگاه‌هایی که تنها کار خود را آموزش می‌دانستند، به دانشگاه‌هایی که پژوهش را در کنارش اولویت قرار دادند رسیدیم، تصریح کرد: بعد از جا افتادن حوزه پژوهش بحث کارآفرینی و فناوری به طور جدی در دانشگاه مطرح شد، اکنون دید مدیران دانشگاه‌ها با ده سال قبل قابل مقایسه نیست که این یک پیشرفت جدی است.

بیدخوری بیان کرد: نوع نگاه راهبردی دو دانشگاه فردوسی و علوم پزشکی مشهد با وجود دغدغه‌هایی که در حوزه آموزش، درمان و بسیاری از مسائل دیگر وجود دارد، نسبت به حوزه نوآوری و فناوری تحسین‌آمیز است و باید از آن‌ها حمایت لازم صورت گیرد. ما نمی توانیم که یک نگاه راهبردی را مستقر کنیم و خروجی آن را دوسال بعد مشاهده کنیم، این انتظار زود هنگامی است و سبب می‌شود که در محاسبات خود دچار اشتباه شویم. باید دستاوردهای ارزشمندی که وجود دارد را حفظ کنیم و آن‌ها را مورد حمایت قرار دهیم.

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در ارتباط با تاثیر تحریم‌های ظالمانه بین‌المللی با بیان اینکه به عنوان یک تلنگر از نگاه علمی و فرهنگی تاثیر مثبتی دارد. در صورتی که برای مقابله با آن انسجام عملی در ما ایجاد شود. ولی در میان‌مدت در زمینه فناوری‌های پیشرفته آسیب‌زا خواهد بود. خوداتکایی و اقتدار فناورانه ما زمانی می تواند به اوج برسد که ارتباط دوطرفه هوشمندانه ای با مراکز علمی مطرح داشته باشیم.

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی همچنین در پاسخ به سوالی پیرامون تحصیلات در خارج از کشور و همچنین موضوع تبادل علمی گفت: به خودی خودی، یکی از ابزارهای تبادل علمی در مراکز علمی مختلف، تبادل دانشجو و استاد و پژوهشگر است و این که ما کسانی را داشته باشیم که در خارج از کشور تحصیل کرده و برگردند، چیز بدی نیست. البته دو نکته می‌تواند این مسئله را به نقطه آسیب‌زا برساند؛ یکی آن که این تبادل یک طرفه باشد، یعنی به طور مثال، تنها ایرانیان باشند که به خارج از کشور رفته و درس بخوانند و این قابل قبول نیست. درمورد کشورهای همسایه ما که در بسیاری از فناوری‌ها، سطحی پایین‌تر از ما دارند، باید بستری برایشان فراهم کنیم تا در این‌جا فعالیت کنند، همان‌طور که بسیاری از کشورهای اروپایی به افراد مستعد ما بورسیه می‌دهند، باید از دانشمندان و علاقه‌مندانی که از کشورهای اسلامی و همسایه که رابطه خوبی هم با ما دارند، استقبال کنیم یا حتی اختصاص بودجه به این قضیه دهیم.هرچند نوع اعزام دانشجو به خارج از کشور و نحوه بهره‌برداری از بازگشت او، خود یک سیاست‌گذاری علمی در کشور می طلبد که ما در آن قوی نبوده ایم و خوشبختانه الان توجه بیشتری به این موضوع می‌شود.

بیدخوری ادامه داد: در دو دانشگاه مادر استان فردوسی و علوم پزشکی مشهد، تبادلی که در سطح اعضای هیئت علمی صورت می‌گیرد، باعث شده در بسیاری از زمینه‌های علمی و فناوری سرآمد شویم و یکی از عوامل تاثیرگذار آن، همان تبادل اساتید بوده است. ولی این غم‌انگیز است که نسل جوان احساس کند آینده خود را نمی‌تواند در کشور خودش روشن ببیند و یا به سطح ایده‌آل خود برسد. این چالش هم در سطح تغییر شرایط واقعی و هم اصلاح دیدگاه‌ها و داشتن تصور واقع‌بینانه از غرب نیازمند ورود جدی است.

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی استان بیان کرد: گسترش تحصیلات تکمیلی در کشور ما، مدتی به انحراف رفت و گسترش بی‌رویه و بی‌محاسبه در افزایش مقاطع تحصیلات تکمیلی داشتیم و بنابراین، هم مشکل اشتغال برای افرادی که تحصیل می‌کردند پیش می‌آمد و هم سطح آموزشی به‌شدت پایین آمده بود. حرکت جسورانه و ارزشمندی از طرف وزارت علوم شکل گرفت که ظرفیت‌ها را محدود کردنند تا بتوانند کیفیت خوبی را ارائه دهند و در نسبت دانشجو به استاد به نرخ قابل قبولی رسیدیم. با این رویکرد وضعیت فعلی را بهتر ارزیابی می کنم.

وی در پاسخ به سوالی پیرامون استفاده صنعت از دانش دانشگاه عنوان کرد: مشکلی که بنده به عنوان یک فرد بیرونی در صنعت استان و تا حدی کشور می‌بینم این است که صنایع ما در واقع، خطوط تولیدی دارند که فناوری‌اش در اختیار خودشان نیست و در واقع خط تولید وارد کرده‌اند و این به‌شدت آن‌ها را آسیب‌پذیر می‌کند که با قدیمی شدن سخت‌افزارها، انگار همه داشته‌های یک کارخانه، تجارب، کارگر ماهر و کارشناس ماهر به یک‌باره از بین خواهد رفت. اگر صنایع فناوری را هم همزمان نزد خودشان داشته باشند، عمر مفید یک کارخانه بیشتر می‌شود.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: به علاوه، دیوار بی‌اعتمادی مراکز علمی و مراکز تولید و صنعتی، نیازمند ضلع سومی است و آن ساختار حاکمیتی است که به عنوان اورژانس مدیریتی کشور باید به این موضوع بپردازد. که چگونه این دیوار بی‌اعتمادی میان صنعت و مراکز علمی را کوتاه کرده و یا از بین بردارد و بعید است که خود این دو مرکز بتوانند مشکل بین خود را حل کنند. ضمن این که شکی نیست که هردو باید انگیزه و اراده داشته باشند و خوشبختانه این انگیزه هم در دانشگاه‌ها و مراکز علمی برای کمک موجود است و از طرفی مراکز صنعتی و صنفی نیز احساس نیاز نسبت به کمک مراکز علمی دارند. با این وجود، به نظر من این‌ها کافی نبوده و به عنوان یک اولویت باید به آن پرداخته شود که البته در دوران‌های مختلف شاید اجرای طرح های تاحدودی موفق بوده ایم ولی همچنان این موضوع نیازمند توجه است.

معاون پژوهشی جهاددانشگاهی خراسان رضوی اظهار کرد: صنایع باید به این باور برسند که دانشگاهیان می‌توانند در سطح درآمد آنها تاثیر مثبتی داشته باشند. همچنین، دانشگاه هم نیاز به این باور دارد که چنین کاری هم وظیفه و هم توانمندی اوست.

وی پیرامون انگیزه‌ها و روابط غیر سالم در این چرخه گفت: بازار ناسالم یک تهدید است و درمورد یک کالای دانش‌بنیان، می‌توان امیدوار بود تنها در یک بازار سالم رقابت کند، زیرا از جایی آمده که قواعد اولیه بازار را بلد نیست، چه رسد به آن که در بازار ناسالم فروش برود و بنابراین، فروش کالا یا خدمت دانش‌بنیان در بازار ناسالم غیر ممکن است.

بیدخوری گفت: اقداماتی که درمورد شرکت‌های دانش‌بنیان انجام شده ارزشمند است، هم در سطح مقررات شاهد بودیم که مجلس گام‌هایی برای تسهیل این قضیه برداشته و در قانون‌گذاری اقدامات خوبی انجام شده و هم در سطح فرهنگ‌سازی اقدامات مفیدی صورت گرفته تا به این‌جا برسیم. همچنین اقدامات و معافیت‌های مالیاتی خوبی نیز صورت گرفت و وام‌هایی به شرکت‌های دانش‌بنیان تعلق گرفت در توسعه آنها نقش داشت. ولی همان‌گونه که اشاره شد، زمانی که این‌ها می‌خواهند به بازار ربط پیدا کنند، دچار مشکل‌اند.

وی پیرامون نقش جهاد دانشگاهی در عرصه علم و فناوری گفت: جهاد دانشگاهی چند ویژگی دارد که آن را منحصر به‌فرد می‌کند؛ اولا رسالت ما در همان نقطه‌ای است که مشکل اصلی را در آنجا شناسایی کرده‌ایم.

معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی استان خاطرنشان کرد: در کنار آن، جهاد دانشگاهی ویژگی‌هایی دارد که در هیچ بخش خصوصی و دولتی قابل پیدا کردن نیست، ما به لحاظ ساختاری ابتدا فرهنگی بودیم و بعد گرایشات پژوهشی پیدا کردیم و به دنبال هر کارکردی که در جهاد داریم، فرهنگ آن را نیز دارا هستیم. در واقع ما در جهاد نوعی از فردگرایی نهادی را شاهد هستیم. یعنی هم اولویت با نهاد است و نه تکروی و در کنار آن با وجود نظام مدیریت مشارکتی، پژوهشگران از آزادی عمل بالایی برخوردار هستند.

بیدخوری گفت: امروز و در شرایط کنونی کشور، جهاددانشگاهی خراسان رضوی بیش از پیش آماده ایفای نقش خود برای نهاد های حاکمیتی و مراکز تولیدی و خدماتی است. تجاربی که در این نهاد انباشت شده است جزو ذخایر ارزشمند نظام و متعلق به عموم مردم است. جهادگران حوزه پژوهش و فناوری از تلاش بی‌وقفه در انجام این مهم دریغ نخواهند کرد.