بارداری دوقلویی؛ جذاب، اما پرخطر!

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه ابن سینا جهاددانشگاهی، دکتر مژگان وهابی دستجردی، متخصص زنان و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا درباره علت شکل‌گیری بارداری‌های دو یا چندقلویی گفت: معمولا دوقلوها حاصل لقاح دو تخمک مجزا با دو اسپرم هستند. یعنی در سیکل قاعدگی دو تخمک آزاد می‌شود و با دو اسپرم لقاح می‌یابد که حاصل آن تشکیل دو جنین و تولد دوقلوهای ناهمسان است. در مواردی هم که به‌صورت تصادفی رخ می‌دهد، یک تخمک و یک اسپرم لقاح می‌یابند، اما در همان اول، سلول لقاح‌یافته به دو سلول تقسیم می‌شود که این دو سلول به‌صورت مجزا جفت و جنین تشکیل می‌دهند و در نهایت به تولد دوقلوهای همسان می‌انجامد که به لحاظ ژنتیکی نیز مشابه‌اند.
وهابی درباره عواملی که احتمال بارداری دو یا چندقلویی را افزایش می‌دهند، توضیح داد: یکی از این عوامل نژاد است. مثلاً در نژاد آفریقایی- آمریکایی شانس دوقلویی بیشتر است. عامل مهم دیگر وراثت، به‌ویژه از سوی مادر است. زمانی که مادر خودش حاصل یک زایمان دوقلویی است یا در خانواده‌اش سابقه بارداری دوقلویی دارد، شانس بارداری دوقلویی برایش به‌مراتب بیشتر است. عامل دیگر قد و جثه مادر است؛ در مادران قدبلند و با جثه درشت، احتمال بارداری دو یا چندقلویی بیشتر است. همچنین، تغذیه مناسب و کافی نیز احتمال بارداری دوقلویی را افزایش می‌دهد. افزون بر این موارد، تعدد بارداری، به‌ویژه بیش از چهار بار، احتمال بارداری چندقلویی را بیشتر می‌کند.
این متخصص زنان احتمال بارداری دو یا چندقلویی را در روش‌های کمک‌باروری بیشتر دانست و افزود: در روش‌های کمک‌باروری یا درمان ناباروری تمرکز بر این است که با افزایش تعداد تخمک شانس بارداری افزایش یابد، به همین دلیل در زوج‌هایی که از روش‌های درمان ناباروری استفاده می‌کنند، احتمال بارداری دو یا چندقلویی بیشتر است. البته، با پیشرفت روش‌های درمان ناباروری، متخصصان تلاش می‌کنند تا تعداد جنین کمتری را منتقل کنند و از بروز عوارض بارداری دو یا چندقلویی پیشگیری کنند.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا با اشاره به پرخطر بودن بارداری دوقلویی یا چندقلویی گفت: بارداری دو یا چندقلویی عوارض متعددی دارد. از همان ابتدای بارداری، به دلیل بزرگ‌تر بودن سطح جفتی و ترشح بیشتر هورمون بارداری، احتمال بروز تهوع و استفراغ بیشتر است و حتی در مواردی ناچاریم خانم باردار را بستری کنیم. در طول بارداری نیز، به نسبت بارداری تک‌قلویی، احتمال بروز فشار خون بارداری، شدت بالای فشار خون بارداری و سن پایین ابتلا به آن، بیشتر است. البته علت ابتلا به فشار خون بارداری هنوز مشخص نیست، ولی نظریاتی وجود دارد که آن را به ترشح مواد جفتی مرتبط می‌کند. در بارداری دو یا چندقلویی میزان ترشح این مواد، به دلیل توده جفتی بزرگ‌تر، بیشتر است و این می‌تواند توجیه‌کننده علت خطر بیشتر ابتلا به فشارخون بارداری در بارداری‌های چندقلویی باشد‌. عارضه مهم دیگر خطر زایمان زودرس به‌صورت خودبه‌خود، به عللی مثل پارگی کیسه آب، یا با مداخله پزشکی، به عللی مثل وجود خطر برای سلامت مادر، است. زایمان زودرس می‌تواند باعث بروز خطر برای جنین‌ها یا ناتوانی‌های آتی برای نوزادان شود‌.
وهابی در ادامه به مخاطرات زایمان در بارداری چندقلویی اشاره کرد و افزود: عوارض زایمانی نیز در بارداری چندقلویی بیشتر است. میزان خونریزی دو برابر بارداری تک‌قلویی است، خطر زایمان اورژانسی به دلایلی مانند کنده شدن جفت بیشتر است و خطر ابتلا به مشکلات انعقادی نیز بیشتر است.
این متخصص زنان یادآور شد: بارداری‌های چندقلویی جنین را هم تهدید می‌کنند. خطر سقط به ویژه در سه ماهه اول بارداری بیشتر است. احتمال از بین رفتن یکی از قل‌ها در طول بارداری، به دلایل نامعلوم، بیشتر است. خطر وزن کم و مشکلات رشد هم در بارداری دو یا چندقلویی بیشتر است. این اختلالات را ما در بارداری دوقلویی همسان بیشتر می‌بینیم. دو قل ممکن است ارتباطات عروقی داشته باشند یا حتی یک قل از قل دیگر تغذیه کند و اختلاف وزن فاحش ایجاد شود. همچنین، خطر بروز انواع ناهنجاری‌های جنینی، مانند ناهنجاری قلبی، در بارداری چندقلویی، به‌ویژه بارداری دوقلویی همسان، بیشتر است‌.
دکتر وهابی با اشاره به افزایش تمایل زوج‌ها به بارداری چندقلویی گفت: این روزها بسیاری از زوج‌ها دوست دارند که دوقلو باردار شوند. زیرا فکر می‌کنند خوب است که می‌توانند با یک بارداری صاحب دو فرزند شوند. اما این فقط ظاهر ماجرا است. اگر زوجین از خطرات و عوارض بارداری دو یا چندقلویی برای مادر و جنین آگاه باشند، حتما بارداری تک‌قلویی کم‌خطر را به بارداری دوقلویی پرخطر ترجیح خواهند داد.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا هدف از مراقبت‌های بارداری را کاهش عوارض مادری و جنینی دانست و گفت: در بارداری دو یا چندقلویی ضرورت و میران این مراقبت‌ها بیشتر از بارداری تک‌قلویی است و بنابراین، به ویزیت‌ها و سونوگرافی‌ها بیشتری نیاز است. زیرا پزشک باید مواظب بروز عوارض بارداری باشد و مثلاً در سه ماهه نخست بررسی کند که آیا بارداری دوقلویی تک‌جفتی است یا دوجفتی. زیرا بارداری تک‌جفتی می‌تواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد. همچنین، باید به‌طور مداوم وضعیت جنین‌ها را از نظر وزن‌گیری و رشد و بروز ناهنجاری‌ها بررسی کرد. بنابراین طبق صلاحدید پزشک، ممکن است تعداد ویزیت‌ها بیشتر و فواصل آنها کمتر از بارداری تک‌قلویی باشد.
این متخصص زنان درباره تغذیه در بارداری چندقلویی گفت: مادرانی که دوقلو یا چندقلو باردار می‌شوند ممکن است فکر کنند که باید بیشتر غذا بخورند یا مواد قندی بیشتری مصرف کنند. این تصور اشتباه است. نکته مهم در تغذیه دریافت گروه‌های مختلف مواد غذایی به میزان کافی است. البته خانم‌های دارای وزن نرمال، یعنی دارای شاخص توده بدنی بین ۲۰ تا ۲۵، می‌توانند در بارداری دو یا چندقلویی بین ۱۶ تا ۲۴ کیلوگرم افزایش وزن داشته باشند، اما اگر خانمی خودش اضافه‌وزن دارد، باید مراقب افزایش وزن خود در دوران بارداری باشد. به‌طور کلی توصیه می‌شود که تغذیه خانم‌های باردار روزانه شامل چهل درصد کربوهیدرات، چهل درصد چربی و بیست درصد پروتئین باشد که باید در وعده‌های متعدد و از مواد غذایی متنوع و سالم دریافت شوند.
دکتر وهابی درباره راه‌های جلوگیری از زایمان زودرس در بارداری دوقلویی یا چندقلویی گفت: متاسفانه این عارضه جزو خطرات جدی این نوع بارداری‌هاست و علت آن می‌تواند اتساع رحم، انقباضات رحمی و پارگی کیسه آب باشد. در بارداری دوقلویی حتی در تجویز دارو نیز محدودیت‌های بیشتری داریم و بنابراین، چاره‌ای جز مراقبت و کنترل بیشتر خانم باردار نداریم‌. اما در بارداری چندقلویی که خانم با نارسایی دهانه رحم مواجه است، می‌توانیم با سونوگرافی‌ منظم و مداوم، طول سرویکس را اندازه‌گیری کنیم و زمانی که از محدود نرمال کوتاه‌تر شد و خطر زایمان زودرس پیش آمد، با انجام سرکلاژ یا دوختن دهانه رحم، این خطر را کاهش دهیم. البته حتی سرکلاژ نیز در بارداری چندقلویی باید با احتیاط بیشتر و فقط در موارد ضروری انجام شود، در غیر این صورت می‌تواند عوارض بیشتری به همراه داشته باشد.
دکتر وهابی درباره امکان‌پذیر بودن زایمان طبیعی در این بارداری‌ها گفت: معمولاً در موارد اندک و خاص زایمان طبیعی در بارداری دوقلویی امکان‌پذیر است. اگر سر هر دو قل به سمت پایین باشد، متخصص زنان هنگام زایمان حضور داشته باشد، یک فرد مجرب همه مراحل زایمان را انجام دهد و اتاق عمل هم برای موارد اضطراری و انجام سزارین در دسترس و آماده باشد، ممکن است به صورت طبیعی زایمان انجام شود.
این متخصص زنان با اشاره به راه‌های جلوگیری از عوارض بارداری چندقلویی گفت: اگر بارداری سه‌قلویی یا بیشتر داشته باشیم، می‌توانیم از عمل ریداکشن یا کاهش انتخابی جنین استفاده کنیم. یعنی پس از غربالگری اولیه که در هفته‌های یازدهم تا سیزدهم بارداری انجام می‌شود، جنین یا جنین‌های مشکوک به داشتن ناهنجاری یا جنین‌های کوچک‌تر انتخاب و حذف می‌شوند تا جنین‌های دیگر بتوانند بهتر رشد کنند و سالم بمانند.
وی در پایان با اشاره به باورهای نادرست درباره مراقبت‌های بارداری گفت: لازم نیست که خانم‌های باردار، چه بارداری ناشی از آی وی اف یا بارداری دوقلویی، در دوران بارداری مدام استراحت کنند و بیشتر از حد نیاز غذا بخورند. مثلاً در سه ماهه نخست اصلاً لازم نیست مادر وزن اضافه کند، به‌ویژه اگر از قبل اضافه‌وزن داشته باشد و در طول بارداری هم باید رژیم غذایی کافی، متعادل و متنوع داشته باشد. بنابراین، نباید پرخوری کنند و یا اطرافیان آنها را به مصرف بیش از حد مواد غذایی وادار کنند. همچنین، اگرچه در بارداری دو یا چندقلویی توصیه می‌شود که خانم کمتر فعالیت کند، اما این به معنی استراحت مطلق نیست، زیرا نداشتن تحرک می‌تواند باعث ایجاد عوارضی مثل مشکلات انعقادی شود.