مدیرعامل شرکت فناوری بنیاختههای رویان جهاددانشگاهی مطرح کرد:
نیاز سالانه کشور به ۲۰۰۰ پیوند سلولهای خونساز
به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی خراسان رضوی، دکتر مرتضی ضرابی 13 مهر در نشست خبری پیرامون آخرین دستاوردها و پیشرفتها در زمینه ذخیرهسازی و استفاده از سلولهای بنیادی که در محل هتل پارس برگزار شد، با گرامیداشت یاد و خاطره مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی بنیانگذار تحقیقات سلولهای بنیادی در کشور، اظهار کرد: اوایل دهه ۸۰ بعد از این که در دنیا مطالعاتی انجام گرفت و مشخص شد اقدامی در زمینه پزشکی با استفاده از سلولهای بنیادی در حال انجام است و دانش سلولهای بنیادی مطرح شد، در پژوهشگاه رویان اقدامات تحقیقاتی در زمینه سلولهای بنیادی انجام دادند تا بتوانند نتایج آن را در درمان مورد استفاده قرار دهند.
وی افزود: سلولهای بنیادی به عنوان دانش جدیدی مطرح شد، اما یکی از نگرانیها موضوع اخلاق پزشکی در این زمینه بود که همواره این نگرانی در خصوص کلنی، شبیهسازی و استفاده نابهجا از سلولهای بنیادی در پزشکی وجود دارد. سلول بنیادی سلولی است که دو ویژگی را همزمان دارد؛ یکی اینکه قدرت خودنوزایی دارد یعنی میتواند سلول مشابه خود را برای مدت طولانی تولید کند و دوم اینکه میتواند به سلول دیگر تمایز پیدا کند یا اصطلاحا تخصصی شود.
دکتر ضرابی با اشاره به انواع سلولهای بنیادی، عنوان کرد: یک نوع سلولهای بنیادی جنینی است که همه ارگانهای بدن ما را ایجاد میکند و این سلول در دوره جنینی زمان لقاح اسپرم و تخمک تشکیل میشود. دوم سلول بنیادی بالغین است. امروزه مشخص شده که همه ارگانهای ما سلول بنیادی خود را دارند. سوم سلولهای بنیادی خون بندناف است. سالهاست استفاده از سلولهای بنیادی خصوصا در بیماریهای خونی مطرح است و درمان افراد مبتلا به سرطان خون با استفاده از پیوند مغز استخوان انجام میگیرد.
مدیرعامل شرکت فناوری بنیاختههای رویان جهاددانشگاهی، ادامه داد: راههای به دست آوردن سلول بنیادی از مغز استخوان، خون محیطی و خون موجود در بندناف است. بند ناف مجرای ارتباطی بین مادر و جنین در دوره بارداری بوده که مواد غذایی را از مادر به جنین منتقل میکند. نزدیک به 80 تا 200 میلی لیتر خون در بندناف و جفت جریان دارد که به عنوان زباله بیولوژیک بعد از تولد نوزاد دور ریخته میشود، در حالی که این خون دارای سلولهای بنیادی است که اگر جمعآوری شود میتواند در درمان بیماریهای مختلف مورد استفاده قرار گیرد.
وی اضافه کرد: زمانی میتوانیم این سلولها را جمعآوری کنیم که نوزاد متولد شده و بلافاصله بعد تولد نوزاد خون موجود در بندناف و جفت جمعآوری میشود. ۵ تا ۱۰ دقیقه زمان برای انجام این کار داریم. نمونهگیری از بند ناف صدمهای به مادر و نوزاد وارد نمیکند و روش بسیار امنی است.
سلولهای بنیادی خون بند ناف بین 20 تا 25 سال قابل نگهداری است
دکتر ضرابی با اشاره به این که «بعد از شناسایی سلولهای بنیادی در سال 1978، اولین پیوند خون بندناف انجام گرفت»، تصریح کرد: بعد از آن بانکهای خون بندناف راهاندازی شدند. کاری که در بانک خون بندناف انجام میگیرد این است که نمونه خون بندناف جمعآوری شده، بعد از آن بلافاصه در شرایط زنجیره سرما به آزمایشگاه منتقل و سلولهای بنیادی آن جداسازی میشود، در نهایت در تانکهای ذخیره نیتروژن مایع در منهای 196 درجه، حجم 80 تا 200 میلی لیتر به حجم حدودا 20 تا 25 میلی لیتر تبدیل میشود و برای مدت طولانی، بین ۲۰ تا 25 سال قابل نگهداری است. ما نمونههایی داریم که بیش از ۱۲ سال است در بانک خون بندناف نگهداری میشود.
مدیرعامل شرکت فناوری بنیاختههای رویان جهاددانشگاهی، گفت: دو نوع بانک خون بند ناف در دنیا داریم که عمومی و خصوصی است. هر دو این بانکها در مجموعه رویان وجود دارد. در بانک عمومی خون بند ناف، خانوادههای در آستانه تولد نوزاد نمونههای نمونه خون بند ناف خود را اهدا میکنند، در اختیار بانک قرار میدهند و این نمونه میتواند در اختیار هر بیماری که نیاز دارد قرار داده شود، اما در بانک خصوصی خانوادهها این نمونه خون بند ناف را با پرداخت هزینهای برای خودشان نگهداری میکنند و ذخیرهسازی میشود.
وی با بیان اینکه «در دنیا نزدیک بیش از ۶ میلیون نمونه خون بند ناف در بانکهای خصوصی یا خانوادگی و 700 هزار نمونه در بانکهای عمومی ذخیرهسازی شده است»، عنوان کرد: از نمونههای بانک خصوصی و عمومی 42 هزار پیوند برای بیماریهای خونی با استفاده از خون بند ناف انجام شده و علت اینکه خون بند ناف بیشتر مورد توجه قرار گرفته این است که منبعی که دور ریخته میشود را جمعآوری میکنند و این سلولها میتواند همیشه در دسترس مراکز پیوند باشد. صدمهای به مادر و نوزاد وارد نمیکند، جمعآوری ساده، بدون درد و به راحتی قابل انجام بوده و شانس آلودگی آن کم است. تست میکروبی برای اطمینان از سلامت نمونه و تست ژنتیک برای داشتن شناسنامه سلول نیز انجام میگیرد.
بزرگترین ظرفیت سلولی خون بندناف را در خاورمیانه داریم
دکترضرابی بیان کرد: در ایران بانک عمومی و خصوصی بند ناف را داریم. بانک عمومی بند ناف در رویان، بیمارستان شریعتی و سازمان انتقال خون است که مجموعا ۱۵ هزار نمونه ذخیرهسازی کردیم، اما در بانک خصوصی خون بند ناف، بیش از ۱۱۵ هزار نمونه وجود دارد. بزرگترین ظرفیت سلولی خون بند ناف را در سطح خاورمیانه داریم. در کل کشور دفاتر نمایندگی بانک بند خون ناف وجود دارد که دفتر استان خراسان رضوی جزو دفاتری است که بیش از یک دهه فعالیت میکند و از دفاتر بسیار فعال ما در کشور است. بانکهای خون بند ناف برخی کشورها دو تا سه مورد و در برخی کشورهای اروپایی تا 15 بانک بوده و ما در کشور تنها بانک خون بند ناف رویان را داریم.
مدیرعامل شرکت فناوری بنیاختههای رویان جهاددانشگاهی، افزود: در 31 استان دفاتر نمایندگی داریم. دفتر نمایندگی خراسان رضوی در مرکز بوده، اما در خارج مرکز استان مانند نیشابور، سبزوار و یا حتی شهرهای دیگر نیز نمونه جمعآوری میکند. دفاتر نمایندگی ما کارشناسان خونگیر آموزش دیده دارند که به صورت 24 ساعته میتوانند در هر بیمارستانی که زایمان داشته باشد این نمونهگیری را انجام دهند و در کمتر از ۲۴ ساعت نمونه به تهران میرسد.
ماهانه 200 نمونه خون بند ناف از استان خراسان رضوی جمعآوری میشود
وی ادامه داد: بیشترین نمونه در سطح استانهای مختلف از تهران بوده که بیش از ۴۵۰ نمونه در ماه از تهران ذخیرهسازی میکنیم، دومین استان اصفهان و سومین استان خراسان رضوی است که متوسط در ماه ۲۰۰ نمونه خون بندناف از خراسان رضوی در بهترین شرایط جمعآوری میشود. دفتر استان خراسان رضوی جزو دفاتر فعال ما بوده، چندین دوره کارشناسان برتر از این استان بودند. این دفتر بالاترین استاندارد را در جذب مشتری و رضایتمندی آنها داشته است. پیشبینی میشود این دفتر بتواند تعداد نمونهها را افزایش دهد.
دکتر ضرابی خاطرنشان کرد: در کل کشور از ۱.۵ درصد زایمانهایی که انجام میشود، نمونههای خون بندناف را ذخیرهسازی میکنیم. سالانه ۲۰ هزار نمونه از کل کشور ذخیرهسازی میشود، سال گذشته حدود 18 هزار نمونه را ذخیرهسازی کردیم و پیشبینی این است که امسال علیرغم مشکلات ناشی از تحریم و مشکلات اقتصادی، ذخیرهسازی به بیش از ۲۰ هزار نمونه در کل کشور برسد.
مدیرعامل شرکت فناوری بنیاختههای رویان جهاددانشگاهی، اضافه کرد: در ۶ ماه اول سال تعداد قراردادهای منعقد شده نزدیک به ۹۵۰۰ مورد بوده که از طریق سایت ثبت نام انجام شده است. در شهریورماه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۲۲ درصد افزایش تعداد عقد قراردادها را داشتیم. اطلاعرسانی خوبی در دو، سه ماه گذشته انجام شده که در این زمینه تاثیرگذار بوده است. در ۱۰ روز اول مهرماه نیز نسبت به سال گذشته رشد قابل توجهی داشتیم. پیشبینی ما این است که در ۶ ماهه دوم سال آمار از پیشبینی بیشتر خواهد بود.
بیش از 80 بیماری با استفاده از سلولهای بنیادی درمان میشوند
وی با اشاره به اینکه «پتانسیل درمان بیش از ۸۰ بیماری با استفاده از سلولهای بنیادی وجود دارد»، تصریح کرد: در حال حاضر بیشترین استفاده از سلولهای بنیادی خون بند ناف در بیماریهای خونی است یعنی در بیماریهای که مغز استخوان و سلولهای خونی درگیر شدند مانند تالاسمی، انواع سرطانهای خونی، نقص سیستم ایمنی و کمخونیهای مادرزادی است. در ایران نزدیک به ۲۰۰ پیوند بیماریهای خونی با استفاده از سلولهای بنیادی خون بندناف انجام شده که بیشتر در بیمارستان شریعتی و مرکز طبی کودکان و برای بیماریهای خونی مانند تالاسمی، سرطان خون، کمخونیهای مادرزادی و بیماریهای سیستم ایمنی بوده است.
پیشبینی امکان درمان فلج مغزی کودکان با استفاده از خون بند ناف
دکتر ضرابی گفت: در دنیا کارهای تحقیقاتی در حال انجام بوده و ما نیزدر حال انجام این کارها هستیم که در سایر بیماریها نیز قابل استفاده هستند. برای اطفال و بزرگسالان از این سلولها استفاده میشود. پیشبینی شده که بتوان برای برخی بیماریها مانند فلج مغزی در کودکان از خون بند ناف استفاده کرد. کارآزماییهای بالینی متعددی در دنیا شروع شده که ما نیز در حال انجام آن هستیم تا از سلولهای بنیادی خون بند ناف در فلج مغزی استفاده کنیم.
مدیرعامل شرکت فناوری بنیاختههای رویان جهاددانشگاهی، افزود: برای اوتیسم که از بیماریهایی است که در کودکان وجود دارد نیز میتوان از خون بند ناف استفاده کرد. در این موارد مراحل تحقیقاتی در حال انجام است و پیشبینی میشود ظرف ۳ تا ۵ سال آینده سلولدرمانی در بیماریهای عصبی اطفال جایگاه بسیار خوبی پیدا کند. در بیماریهای قلبی، دیابت نوع یک و کاهش شنوایی نیز کارآزماییهای متعددی در دنیا در حال انجام است.
وی با بیان اینکه «به جز خون بندناف، خود بافت بندناف نیز میتواند مورد استفاده قرار گیرد»، عنوان کرد: حتی سلول بنیادی در این بند ناف یا بافت آن نیز وجود دارد که امروزه به عنوان سلولهای مزانشیمی قابل استفاده است. برای فلج مغزی نیز از سلولهایی که از این بافت بندناف گرفتیم استفاده میکنیم. یکی دیگر از ضمایم زایمانی که استفاده میشود، پرده آمنیوتیک است، این پرده دور جنین را در رحم گرفته که خاصیت بافت زنده را دارد و به عنوان پانسمان بیولوژیک در سوختگیها، زخم پای دیابتی و جراحیهای قرنیه قابل استفاده است.
دکتر ضرابی ادامه داد: یکی دیگر از موارد، پالپ دندان است که در سالهای گذشته مشخص شد در ریشه دندان خصوصا دندان شیری لایهای از سلولهای بنیادی وجود دارد که اگر جمعآوری شود میتواند مورد استفاده قرار گیرد. سلولهای مزانشیمی مشتق از پالپ دندان است که امروزه امکان جمعآوری سلولهای پالپ دندان وجود دارد، اما هنوز خدماتش را ارائه نمیکنیم زیرا نیاز به اخذ مجوزهایی دارد.
مدیرعامل شرکت فناوری بنیاختههای رویان جهاددانشگاهی در خصوص طرح فلج مغزی، گفت: بیماری فلج مغزی جزو بیماریهایی است که در سالهای گذشته در دنیا کارهای تحقیقاتی در مورد آن انجام گرفته و مشخص شده سلولهای بنیادی بندناف میتواند در بهبود شرایط کودکان مبتلا به فلج مغزی مؤثر باشد، البته نمیتوانیم انتظار داشته باشیم زمانی که سلول را تزریق میکنیم کودکی که کاملا بیحرکت است بتواند راه رود، اما مواردی نیز وجود داشته که بعد 3 تا 4 بار تزریق کودکی که تنها حالت خزیدن داشت، با واکر راه میرود. تکلم، بینایی، بلع و تحرکات انگشت بهبود یافته است.
وی اضافه کرد: این کار را سال گذشته در کشور برای کودکان ۴ تا ۱۴ سال شروع کردیم. بعد از مشخص شدن نتایج طرح این امکان را خواهیم داشت که بیماران بیشتری را پذیرش کنیم. در حال حاضر حدود ۱۲۰ بیمار مبتلا به فلج مغزی در طرح تحقیقاتی ما هستند که سلول دریافت میکنند، اگر بتوانیم نتایج این طرح را مشخص کنیم و ثبت شود، میتوانیم تعداد موارد پیوندی برای بیماران فلج مغزی را افزایش دهیم. فاز ۱ و ۲ کار تحقیقاتی در حال انجام است که نتایج فاز اول بسیار خوب بوده و امیدواریم کار را با قوت ادامه دهیم.
دانش فنی ذخیرهسازی خون بند ناف در کشور ما کاملا بومی است
دکتر ضرابی با اشاره به این که «دانش فنی ذخیرهسازی خون بند ناف در کشور ما کاملا بومی است»، تصریح کرد: این وضعیت به نحوی است که اکنون درخواستهایی را از سایر کشورها داریم تا در این کشورها بانک خون بند ناف ایجاد کنیم و در حال انجام کارهای آن هستیم. ما در زمینه مراکز پیوند محدودیت داریم که تعداد کل مراکز پیوند ما در کشور حدود ۱۵ مرکز پیوند بوده، اما شاید در برخی کشورهای همسایه با وجود جمعیت کمتر از ما، دو تا سه برابر ما مراکز پیوند داشته باشند، به همین دلیل لازم است با توجه به سیاستهای وزارت بهداشت مراکز پیوند تقویت شده و تعداد آن افزایش یابد تا امکان استفاده بیشتر از این سلولها فراهم شود.
نیاز سالانه کشور به 2000 پیوند سلولهای خونساز
مدیرعامل شرکت فناوری بنیاختههای رویان جهاددانشگاهی، بیان کرد: نیاز ما سالانه نزدیک ۲ هزار پیوند سلولهای خونساز برای افراد دچار بیماریهای خونی است که میتواند با خون بندناف از مغز استخوان و خون محیطی فراهم شود، اما اکنون سالانه هزار پیوند انجام میشود، بنابراین نیاز داریم مراکز پیوند را دو برابر کنیم. تعداد کمی از پیوندها با خون بندناف انجام شده زیرا در زمینه پیوند سلولهای بنیادی خونساز، یک یا دو مرکز از ۱۵ مرکز پیوند از خون بند ناف استفاده میکنند، پزشکان ما باید بیشتر با مزایای خون بند ناف آشنا شوند.
وی خاطرنشان کرد: استقبال از خون بند ناف در دنیا بین ۱ تا ۲ درصد بوده و علت این است که زیرساختها باید برای این موضوع آماده باشد. بسیاری از خانوادهها ممکن است به دلیل مشکل هزینهای نتوانند از این خدمات استفاده کنند و از طرفی به این دلیل که ما برای فریز 20 هزار نمونه برنامهریزی کردیم، به همان اندازه اطلاعرسانی میکنیم. در این زمینه فراهم کردن زیرساختها مهم است.
دکتر ضرابی با بیان اینکه «خدمات ذخیرهسازی خون بندناف جزو خدمات هایتک یعنی جزو خدمات پیشرفته پزشکی است»، عنوان کرد: ما حتی در دورترین نقاط کشور نیز این امکان را فراهم کردیم که این خدمات ارائه شود. شاید بسیاری از کشورهایی که در زمینه پزشکی پیشرفته هستند هنوز آمار سلولهایی که ذخیرهسازی کردند به آمار کشور ما نمیرسد.
دولت بودجهای برای افزایش تعداد نمونههای بانک عمومی خون بند ناف اختصاص نداده است
مدیرعامل شرکت فناوری بنیاختههای رویان جهاددانشگاهی، گفت: ما در حال حاضر نمونهای را برای بانک عمومی جمعآوری نمیکنیم زیرا دولت یا مراکز خیریه باید بانک عمومی را حمایت کنند و هنوز دولت بودجهای را برای افزایش تعداد نمونههای بانک عمومی اختصاص نداده به همین دلیل فعلا فعالیت بانک عمومی ما محدود شده زیرا ذخیرهسازی خون بند ناف هزینهبر است و اگر بودجه تامین نشود نمیتوانیم ذخیرهسازی را انجام دهیم. بانک عمومی نیازمند حمایت دولت بوده و در دنیا نیز دولت، مراکز خیریه و NGO ها حمایت میکنند، ما نیز تلاش کردیم در زنجان، قم، آذربایجان شرقی و فارس حمایت خیریهها را در این زمینه جلب کنیم.
وی بیان کرد: اهمیتی که ذخیرهسازی سلولهای بنیادی خون بند ناف دارد این است که در ۷۰ درصد موارد فرد دهنده مناسب پیوند را پیدا نمیکنیم یعنی اگر فردی مبتلا به بیماری خونی است و نیاز به سلول بنیادی خونساز دارد، در درجه اول از خواهر، برادر، پدر و مادر وی آزمایش ژنتیک میگیرند و به شرط اینکه آزمایش ژنیتک فرد دهنده و گیرنده با هم تطبیق داشته باشد میتوانند پیوند را انجام دهند اما در ۷۰ درصد موارد دهنده مناسب را پیدا نمیکنیم.
دکتر ضرابی افزود: خون بند ناف این ویژگی را دارد که وقتی بانکی از سلول ذخیرهسازی شده داشتید، شانس بیشتری دارید که بتوانید نمونه خون مناسب را با تطابق ژنتیکی پیداکنید. در حال حاضر ذخیرهسازی این حجم سلول در کشور سرمایه بسیار عظیمی را ایجاد کرده است. اگر نمونه خون بند ناف برای پیوند بیماری را نداشته باشیم، دولت ناچار است بین ۲۵ تا ۳۰ هزار یورو هزینه کند تا این نمونه را برای پیوند وارد کشور کند، اما ظرفیت عظیمی برای کشور ایجاد شده که از خروج ارز جلوگیری میکند.
مدیرعامل شرکت فناوری بنیاختههای رویان جهاددانشگاهی، ادامه داد: این نمونه ذخیرهسازی شده میتواند مورد استفاده بیماران سایر کشورها قرار گرفته و برای کشور ارزآوری داشته باشد که اکنون در حال حرکت به این سمت هستیم تا هم از واردات جلوگیری شود و هم امکان صادرات این نمونهها فراهم شود. در دنیا شبکهای ایجاد شده که بانکهای خون بند ناف را به هم وصل کرده و اگر ما نمونهای نداشته باشیم میتوانیم نمونه را از آنها خریداری کنیم و اگر آنها نمونهای از بانک ما بخواهند میتوانند بگیرند، البته هنوز هیچ نمونهای را صادر نکردیم و دنبال اخذ مجوز آن هستیم.
هزینه ذخیرهسازی سلولهای بنیادی در بانکهای خصوصی 3 میلیون و 200 هزار تومان است
وی در خصوص هزینههای ذخیرهسازی نمونهها در بانک عمومی و خصوصی، گفت: در بانک عمومی هزینهای دریافت نمیشود زیرا افراد نمونه را اهدا میکنند و دیگر مالکیتی روی نمونه ندارند، اما در بانکهای خصوصی هزینه ذخیرهسازی سلولهای بنیادی حدودا نزدیک ۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان است. خدمات سلولهای بنیادی در دنیا پرهزینه هستند و ما علیرغم مشکلات در زمینه مواد مصرفی و تجهیزات تلاش کردیم تا با هزینه معقولی این کار را انجام دهیم.
دکتر ضرابی اضافه کرد: این هزینه در حال حاضر در قالب تقسیط و با استفاده از تسهیلات بانکی دریافت میشود. برای خانوادههایی که کودک مبتلا به بیماری خونی دارند و میخواهند از خدمات استفاده کنند، اما توانایی پرداخت هزینه را ندارند، تسهیلاتی ایجاد کردیم و بخشی از هزینه این افراد را دریافت نمیکنیم زیرا معتقدیم هیچ کس به خاطر مشکلات مالی نباید از خدمات ذخیرهسازی خون بند ناف محروم شود، بنابراین امکان تقسیط، تخفیف و استفاده از تسهیلات وجود دارد.
مدیرعامل شرکت فناوری بنیاختههای رویان جهاددانشگاهی در خصوص همکاری با کشورهای همسایه در زمینه بانک خون بند ناف، عنوان کرد: آذربایجان، اقلیم کردستان عراق، عمان، امارات و سوریه مناطقی بودند که از ما درخواست راهاندازی بانک خون بند ناف را داشتند. در حال حاضر در مسقط عمان و اربیل اقلیم کردستان عراق دفتر داریم که نمونههایی از کشورهای دیگر در کشور ما ذخیرهسازی میشود. بیش از ۵۰ نمونه داریم که از کشورهای دیگر مانند عراق، سوریه، امارات و کشورهای اروپایی از طرف ایرانیهای مقیم این کشورها وارد شده است. ما به دنبال این هستیم که بتوانیم دانش فنی ذخیرهسازی سلولهای بنیادی را انتقال دهیم، مذاکراتی را انجام دادیم و سرمایهگذارانی هستند که برای این کار سرمایهگذاری میکنند، اما هنوز هیچ کدام نهایی نشده است.
وی تصریح کرد: به همه خانوادههایی که در آستانه تولد فرزند هستند توصیه میکنیم از این فرصت استفاده و خون بند ناف فرزند خود را ذخیره کنند. این نمونه برای هر کسی که تطابق ژنتیکی داشته باشد قابل استفاده است. خود بچه و خواهر و برادر وی به شرط تطابق ژنتیکی میتوانند استفاده کنند. این نمونه بیش از خانواده برای افراد دیگر استفاده میشود. بیشترین پیوندها برای افراد غیر خویشاوند و غیر وابسته بوده و برای خانوادههای مبتلا به اختلال خونی بیشتر پیوندها در خواهر و برادر است. این نمونه مانند بیمه بیولوژیک است.
چه مادرانی نمیتوانند خون بند ناف فرزندانشان را ذخیره کنند؟
دکتر ضرابی خاطرنشان کرد: همه مادران در هر شرایطی نمیتوانند نمونه خون بند ناف نوزاد خود را ذخیرهسازی کنند، موارد منع قرارداد داریم که اگر مادر سابقه بیماریهای خاص ویروسی، انتقال خون، تتو، حجامت و موارد مختلف دیگر داشته باشد نمیتواند نمونه را ذخیرهسازی کند. خانوادهها باید به این لیست توجه کنند. در حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد موارد ممکن است خانوادهها نتوانند نمونه خون بند ناف را ذخیرهسازی کنند که برخی از این موارد قابل پیشگیری است.
نظر شما :