​​​​​​​آسیب‌شناسی دوگانه گردشگری- زیارت در مشهد

به گزارش روابط عمومی سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، آرش قهرمان، در خصوص دو گانه گردشگری ـ زیارت در مشهد، اظهار کرد: گاهی اوقات این دو گانه به عنوان دو حوزه‌ای که در مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند، آسیب‌هایی را در فضای مدیریتی شهری به دنبال دارد و از جایی که این دو حوزه در مقام اجرا قابل تفکیک نیستند، سبب سردرگمی تصمیم سازان می‌شود.

وی افزود: به عنوان مثال مسافران چه با  قصد زیارت و چه سیاحت وارد مشهد می‌شوند مسائل مشترکی مانند ترافیک، احساس ناامنی و نظام دوگانه قیمت‌گذاری دارند، پس نیت ورود افراد به مشهد به عنوان زائر یا گردشگر، در اینجا فرقی نمی‌کند و این مسئله مهم است که این فرد چه به عنوان یک زائر و چه به عنوان یک گردشگر در یک فضای ناامن و پر ترافیک نمی‌تواند بهره کامل از سفر را ببرد؛ این مسائل نیاز به ساماندهی دارد و به دلیل موارد گفته شده دیگر تفاوتی ندارد فردی که وارد مشهد می‌شود قصد اولیه‌اش زیارت بوده یا قصدهای دیگری هم داشته باشد.

عضو پژوهشکده گردشگری جها دانشگاهی، خاطرنشان کرد: در اسناد توسعه‌ای استان خراسان رضوی و شهر مشهد یکی از محورهای اصلی و جدی توسعه گردشگری محور مشهد است و به مثابه یک چشم‌انداز برای تمام نهادها لازم‌الاجرا است و تمام نهادهایی که خود راپایبند به اجرای برنامه‌های توسعه‌ای می‌دانند و قانون‌گرایی را به عنوان یک ارزش پذیرفته‌اند، نباید از این اصل تخطی کنند.

قهرمان در خصوص افرادی که معایب توسعه گردشگری را برای مشهد برمی‌شمارند و این‌که چرا از مفاسد ناشی از بیکاری که برخاسته از بی‌توجهی به ظرفیت‌های اشتغال‌زایی گردشگری است، غفلت می‌ورزند؟ گفت: گردشگری، خود ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه اشتغال‌زایی دارد، بنابراین به حاشیه راندن گردشگری به این معنا است که فرصت‌های اشتغال‌زایی موجود در این حوزه نادیده گرفته شود؛ ما اگر معایب گردشگری را بر می‎شماریم باید متوجه آن باشیم که بیکاری ناشی از نادیده گرفتن فرصت‌های شغلی گردشگری سرچشمه بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در سطوح  گوناگون است.

وی ادامه داد: برای مثال در شرایط فعلی کشور که تنگناهای جدی اقتصادی برای ورود ارز به داخل کشور وجود دارد، توسعه گردشگری خارجی شهر مشهد سبب شده است که حدود 40 درصد واحدهای اقامتی رسمی توسط زائران و گردشگران عرب اشغال شود که این خود ظرفیت اشتغال‌زایی فراوانی را پدید می‌آورد.

عضو پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی، عنوان کرد: زمانی که یک جامعه با محدودیت منابع ارزی مواجه می‌شود (مانند شرایطی که کشور ما در یک سال گذشته آن را تجربه می‌کند و پیش‌بینی می‌شود که حداقل پیامدهای آن در میان مدت نیز ادامه پیدا کند) سهم سفر از سبد مصرف خانوارهای ایرانی به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کند، بنابراین از سال گذشته شاهد بوده‌ایم که سفرهای داخلی کاهش پیدا کرده است.

قهرمان اظهار کرد: زمانی‌ که سفرهای داخلی کاهش پیدا می‌کند ظرفیت‌هایی که در حوزه صنایع وابسته به گردشگر مانند اقامت، سوغات و اوقات فراغت وجود دارد نیز فروکش می‌کند و در واقع جامعه بیکاری تشدید شده‌ای همراه با رکود و تورم را بیش از پیش تجربه خواهد کرد.

وی خاطرنشان کرد: در سال 1397 بر اساس طرح توسعه اشتغال برای ایجاد هر فرصت شغلی سرمایه‌ای معادل 45 میلیون تومان نیاز داریم که این میزان در سال جاری حدود 70 میلیون تومان است.

عضو پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی، ادامه داد: هم‌چنین بر اساس برنامه ششم توسعه ورودی ارزی هر گردشگر خارجی 1200 دلار است و بر اساس ارزش ریالی هر دلار 120 هزار ریال برای ایجاد هر فرصت شغلی ما حدود 5 هزار و 800 دلار نیاز داریم که تقریبا معادل ارز ورودی از پنج گردشگر خارجی است؛ به این معنی که اگر پنج گردشگر خارجی وارد مشهد ‎شوند یک فرصت اشتغال‌زایی پایدار ایجاد می‌شود و این برای کسانی که دغدغه‌های فرهنگی دارند و فرهنگ را در بستر اقتصاد تفسیر می‌کنند کاملا جدی است که نمی‌توان از این ظرفیت‌ها چشم‌پوشی کرد و نمی‌شود شاهد جامعه‌ای بیکار با تورم بالا و رکودی فزاینده باشیم و تصور کنیم می‌توانیم امر زیارت را در این جامعه سامان دهیم.

قهرمان گفت: نکته دیگری که در فضای مدیریتی مشهد گاهی حساسیت‌هایی نسبت به آن پدید می‌آید مربوط به توسعه ظرفیت‌های تفریحی است، برخی معقدند توسعه اماکن تفریحی مانند پارک‌های آبی یا شهربازی‌ ممکن است آسیب‌زا باشد و حوزه زیارتی و مذهبی مشهد را تحت‌الشعاع قرار دهد و هم‌چنین باعث شود زائران زمان کم‌تری را به زیارت اختصاص دهند؛ گاهی اوقات نیز تعابیر تندی در رابطه با این مسئله به کار رفته است که «مشهد شهر عیاشی و خوش گذرانی نیست و نباید در اختیار مرفهین قرا گیرد.»

وی متذکر شد: مشهد در عین حال که شهری زائرپذیر و گردشگرپذیر است، یک کلان شهر نیز هست و «حق بر شهر» شهروندان، اقتضای آن را دارد که به نیازها و مطالباتشان پاسخگو باشیم. لذا شهروندان باید برای گذران اوقات فراغت، ظرفیت‌ها و اماکن مناسبی داشته باشند؛ حتی اگر در این شهر زائر و گردشگر نداشته باشیم پاسخ به مطالبات عمومی شهروندان سرمایه‌گذاری‌ در فضاهای تفریحی را مطالبه می‌کند.

عضو پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی، ادامه داد: ما باید پاسخ‌گویی و افزایش رضایت شهروندان را به عنوان یک ارزش اسلامی و مدیرتی بپذیریم، برای مثال اگر در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که پرداخت مالیات به عنوان یک تکلیف برای شهروندان تعیین می‌شود و بخشی از منابع جذب درآمد اقتصاد شهری دریافت مالیاتی است که شهروندان می‌دهند و این پرداخت مالیات حقی را برای ایشان به وجود می‌آورد، باید در چارچوب مطالبات و نیازهای شهروند هزینه شود که یکی از مطالبات  شهروندان، توسعه فضاهای تفریحی شهر مشهد است.

قهرمان اضافه کرد: توسعه فضاهای تفریحی در مشهد رقیب زیارت نیست بلکه مکمل زیارت است و کاهش فضاهای تفریحی به کاهش ماندگاری زائر دامن می‌زند. باید توجه کنیم که در دهه اخیر الگوی مدیریت سفر زائران  به تدریج تغییر کرده است، با این توضیح که در گذشته مدیریت سفر در دست سرپرست خانواده بوده اما اکنون این تمرکز، کمتر شده و در اختیار تمام اعضای خانواده قرار گرفته است و در واقع سرپرست خانواده در شرایط فعلی ملاحظات مربوط به همسر و فرزندان را در مدیریت گذران اوقات فراغت را به صورت جدی‌تر اعمال می‌کند و بنابراین نمی تواند نسبت به مطالبات و نیازهای فراغتی آن‌ها کم توجه باشد، لذا کاهش سرمایه‌گذاری‌های تفریحی در مشهد آسیب‌هایی را برای حوزه زیارت به ثمر خواهند رساند و باعث کاهش دوره اقامت گردشگران و زائران خواهد شد.

وی بیان کرد: هم‌چنین در گذشته سفرها، تک مقصدی بود، اما اکنون این الگو به تدریج تغییر پیدا کرده و  به مدد استفاده فراگیر از وسایل نقلیه شخصی، نوع سفر نیز به تبع به سفرهای چند مقصدی تغییر شکل پیدا کرده است.

عضو پژوهکشده گردشگری جهاد دانشگاهی،تصریح کرد: دو عامل  تغییر ساختار مدیریت سفر از هرمی به استوانه‌ای و تغییر الگوی سفر از تک مقصدی به چند مقصدی باعث شده است که مقاصد گردشگری و زیارتی از جمله  مشهد قابل جایگزین با مقاصد دیگر شود و یا ماندگاری گردشگران در آن کاهش پیدا کند به همین علت گفته می‎شود که توسعه فضاهای فراغتی، تفریحی و سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه را به عنوان رقیب زیارت تلقی نکنیم بلکه باید آن را به عنوان مکمل زیارت بشناسیم.