کتاب الکترونیکی «رودهای خاموش؛ پیامدهای بوم‌شناختی سدهای بزرگ» منتشر شد

به گزارش روابط عمومی سازمان جهاددانشگاهی خراسان‌رضوی، نویسنده این کتاب پتریک مک کالی می‌باشد که توسط فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر حوزه آب و توسعه پایدار ترجمه شده است.
در پیشگفتار مترجم این کتاب ۳۹۶ صفحه‌ای، آمده است که: در چند سده گذشته انسان عصر جدید، چیرگی بر طبیعت را به‌جای سازگاری با آن درپیش گرفت. سامانه دانش بشری به مهندسی تهاجمی، و فناوری‌‌های نسنجیده گرایش پیدا کرد. تا پیش‌از دوران جدید، ارزش‌‌های تمدنی دربرگیرنده ارزش‌‌های معنایی، ارزش‌‌های بوم‌‌شناختی، و ارزش‌‌های فرهنگی، قومی و ملی بود. در دوران کنونی ارزش‌‌های تمدنی کمرنگ شد و سوداگری و فردگرایی به‌جای آن نشست و همراه با جهانی‌سازی ‌‌و سبک زندگی مصرف‌‌زده، غارت منابع زمین را رقم زد.
کتاب «رودهای خاموش» از مهندسی تهاجمی در آبخیزها و فساد پنهان شرکت‌ها (دولتی، خصوصی، خصولتی و…) دراین زمینه پرده‌‌برداری می‌کند. نویسنده، داستان تلخِ بریدن رگ‌‌های زندگی کره‌زمین و به‌بندکشیدن خشن رودها، تالاب‌ها، دریاچه‌‌ها، زیستگاه‌‌ها، و جوامع بومی وابسته به آنها را بازگو می‌کند.
کتابی که دردست دارید برگردان چاپ دوم کتاب «رودهای خاموش» است. در این چاپ نویسنده فصلی مهم و خواندنی به‌نام «نظم نوین برای رودخانه‌‌ها و جوامع» را به آغاز کتابش افزوده که دربرگیرنده تجربه جهان از مهندسی تهاجمی در آبخیزها، پیامدهای مرگبار سدسازی، گزینه‌‌های سازگار برای تأمین نیازها بدون سد، و شیوه‌‌های چیرگی بر این تهاجم است. این بخش مهم نه‌تنها تجربه کارگروه جهانی سدها برای نجات مردم و زمین از غول‌پیکرسازی و اهداف سوداندیشانه شرکت‌ها را دربرمی‌‌گیرد، بلکه راهکارهای بوم‌‌شناختی در رویارویی با دشواری‌‌های پدیدار‌شده با مشارکت جوامع بومی را نیز نشان می‌‌دهد.
نویسنده همسو با سند21 همایش زمین 1992، نظم نوین رودخانه‌‌ها و جوامع بومی را جایگزین نظم نوین جهانی و دهکده جهانی و جهانی‌‌سازی می‌کند که دو مقوله بسیار ناهمگون و ناهمساز به‌شمار می‌‌روند. همچنین متن فارسی کتاب در این نسخه بازبینی شده است.
در کشور ما که نزدیک به 700 سد پرمعضلِ دردست بهره‌‌برداری و هنوز نزدیک به 150 سد، مانند سد پرتناقض شفارود با پیامدهای بسیار ناسازگار را دردست ساخت دارد، و دیوان‌سالاری آب برای رونق کسب‌وکارش پیاپی خطوط انتقال هولناک آب از خزر یا خلیج فارس یا سرشاخه‌‌های کارون یا طرح‌‌های فاجعه‌آمیز برداشت از سفره‌‌های چندهزارمتری زیرزمین را به‌مثابه راهکار بحران آب قلمداد می‌کند، کتاب رودهای خاموش می‌تواند بسیار به حل مشکلات کمک کند. در این کتاب هم به روش‌‌های هوشمندانه تأمین آب در تمدن‌‌کهن ایرانی و قنات، و هم به رسوایی سد دز اشاره شده است.
دانش بومی درخشان این سرزمین با پیشینه نزدیک به 10هزار سال فرهنگ و تمدن پایدار و سازگار با بوم و طبیعت، چراغی است فراراه پایداری. یافته‌‌های باستان‌شناسی با یافتن سفال 9هزارساله در کاوش‌‌های تپه بلاغی کرج نشان داد که مردم این مرز و بوم سازندگانی اندیشمند بودند که امنیت خوراک با کشف کشاورزی آبی و برداشت آب از رودهای دامنه‌‌های البرز و زاگرس را آزمودند. آنان به‌کمک شبکه‌‌های آبیاری اندیشمندانه طراحی‌شدهٔ‌ برداشت از رودها، کهن‌‌ترین تمدن‌‌ها و شهرها مانند تمدن ده‌‌هزار‌ساله دامنه‌‌های البرز از ری تا و هرکانه (هیرکان)، کومش و قزوین، تمدن دامنه‌‌ خاوری زاگرس از کاشان تا ورزنه و تمدن فارس و انشان، تمدن دامنه‌‌های باختری زاگرس از ایلام و شوشتر، شوش، گندی‌شاپور تا تیسفون و بابل و میان‌رودان را بنا نهادند.
این مردم آب‌های زیرزمینی را با کمک چاه‌‌ها و چرخ چاه‌‌ها به‌کار گرفتند. شیوه درخشان قنات را سه‌هزار سال پیش ابداع کردند. این مردم گردآوری باران در آب‌‌بندان (در کناره دریای مازندران)، کاربرد باران اندک و نم اقیانوسی (در سیراف و کناره خلیج فارس)، کاربرد نم خاک برای باغ‌‌های زیرزمینی در بوشهر، کاربرد نم‌دامنه‌‌های خاوری زاگرس برای کشت (کاشان) و… را آزمودند. مردم فلات ایران همچنین نخستین سازندگان سدهای قوسی و بلندترین سدها بودند، اما سدسازی را با آگاهی از تبخیر بالا در فلات ایران از رویکرد مدیریت آب کنار گذاشتند و دیگر شیوه‌‌های بوم‌‌سازگار تأمین آب برای امنیت خوراک و آشامیدن را پی گرفتند.
بنابر دانش بوم‌‌شناسی امروز، روش‌‌های آزموده چندین هزارساله با تمدن و امنیت خوراک سازگارترند. دانش بومی درخشان آب در این سرزمین کهن با مدیریت قطره‌‌های آب و بدون ازدست‌دادن حتی نم خاک و نم هوا کلید پایداری امنیت خوراک و پایداری ملی در این سرزمین بوده و هست. دریغا که دانشگاه این گوهر را ندیده گرفت و یک‌سر به تقلید از روش‌‌های ناسازگار با ویژگی‌های جغرافیایی، اقلیمی، زیستی، تاریخی و فرهنگی این تمدن روی آورد.
علاقه‌مندان جهت دسترسی به این کتاب به صورت رایگان می توانند به سایت انتشارات جهاددانشگاهی خراسان رضوی به نشانی www.jdmpress.com مراجعه کنند.